2. ZAGROŻENIA WYPEŁNIANIA PODSTAWOWYCH FUNKCJI PARKU

2.1. Zagrożenia wypełniania podstawowych funkcji Parku

Operat generalny planu ochrony WPN określił syntetyczną identyfikację zagrożeń, obszarów konfliktowych i wrażliwych.

Aktualnie obszar Wigierskiego Parku Narodowego nie jest szczególnie zagrożony przez agresywne formy rozwoju i zainwestowania i tworzy harmonijną strukturę przyrodniczo-przestrzenną. Rolnictwo nie jest zbyt intensywne, oddziaływanie turystyczne (poza szkodami punktowymi) nie przekracza limitów chłonności środowiska. Położenie na granicy z Puszczą Augustowską oraz bliskie sąsiedztwo innych obszarów o wybitnych walorach przyrodniczych powoduje możliwość stałej wymiany osobników roślin i zwierząt i zachowanie ciągłości areałów większości gatunków. Również stan komponentów abiotycznych, w tym jakości i ilości zasobów wodnych, jest co najmniej dobry.

Mimo pozytywnego stanu środowiska przyrodniczego, przeprowadzona w ramach prac nad Planem Ochrony WPN szczegółowa analiza stanu i dynamiki poszczególnych komponentów pozwoliła na zdefiniowanie następujących oddziaływań negatywnych, wywołujących zagrożenia już obecnie, lub mogących mieć znaczenie w przyszłości:

(1) Zanieczyszczenie i eutrofizacja środowiska

Pomimo, iż obszar Parku i jego otuliny nie podlega presji ze strony dużych obiektów przemysłowych, intensywnego rolnictwa lub bardzo rozbudowanych inwestycji drogowych, jest jednak zagrożony ze strony lokalnych źródeł emisji związanych z osadnictwem i zabudową letniskową. Konsekwencją zabudowy jest również zagrożenie dla jakości wód związane z wprowadzaniem nieoczyszczonych ścieków na obszarach nie posiadających kanalizacji (nieszczelne szamba, nielegalne zrzuty do cieków) lub ścieków oczyszczonych, ale zawierających znaczne ilości biogenów. Bardzo istotnym zagrożeniem dla warunków aerosanitarnych Parku jest tzw. “niska emisja” z palenisk domowych spalających drewno (oraz najrozmaitsze odpady) i lokalnych kotłowni wykorzystujących węgiel oraz zanieczyszczenia komunikacyjne.

Eutrofizacja środowiska jest związana głównie z rolniczym użytkowaniem terenu. Powoduje ją niewłaściwa gospodarka gnojówką oraz przenoszenie po nachylonej powierzchni nawozów i środków ochrony roślin z obszarów użytków rolnych. Dodatkowym czynnikiem eutrofizującym są ścieki bytowe. Obecnie proces ten ma niewielkie znaczenie powierzchniowe (choć lokalnie – np. w zachodniej części Rosochatego Rogu – może doprowadzić do zaniku niektórych zbiorowisk torfowiskowych), w związku z silnym ograniczeniem stosowania nawozów sztucznych. Niemniej w przyszłości, szczególnie w warunkach ponownej intensyfikacji produkcji roślinnej i zwierzęcej, zjawisko może się ponownie nasilić.

(2) Presja turystyczna i rekreacyjna

Istotnym zagrożeniem jest niekontrolowana i rozproszona infrastruktura turystyczna na obszarach nie będących w zarządzie WPN. Chodzi tu przede wszystkim o nielegalne budownictwo letniskowe powstałe przed powołaniem Parku. Wyegzekwowanie likwidacji lub niedopuszczenie do rozbudowy tych obiektów napotyka na poważne trudności formalne i prawne. Zagrożeniem (choć mniejszym niż poprzednie) jest koncentracja bazy turystycznej w rejonie Starego Folwarku. Dodatkowym zagrożeniem jest silny rozwój ruchu turystycznego na terenie Parku. Ze wzmożoną penetracją turystyczną wiążą się niebezpieczeństwa związane m.in. z pozyskiwaniem i wydeptywaniem roślin, płoszeniem zwierząt, zaśmiecaniem terenu, zanieczyszczaniem wód, poszerzaniem ścieżek, uruchomieniem procesów erozji liniowej oraz wzrostem zagrożenia pożarowego.

(3) Zaniechanie gospodarki łąkowej i zanik ważnych przyrodniczo zbiorowisk wilgotnych łąk i torfowisk niskich. Istnienie enklaw gruntów prywatnych, częściowo ograniczające możliwość prowadzenia działań ochronnych.

Brak ekonomicznej opłacalności produkcji zwierzęcej oraz proces wyludniania się wsi doprowadza do zaniechania koszenia i wypasania wielu łąk. Powoduje to przyśpieszenie procesu sukcesji wtórnej – zarastania drzewami i krzewami. Zanikają gatunki rzadkie i chronione, a także charakterystyczne dla określonych zbiorowisk oraz pojawiają się gatunki świadczące o degradacji (np. pojawienie się śmiałka darniowego i pokrzywy w zbiorowiskach łąkowych).

(4) Erozja powierzchniowa

Również związana z gospodarką rolną. Obecnie ma niewielkie znaczenie, ale w przypadku (niepożądanej z punktu widzenia ochrony przyrody Parku) intensyfikacji rolnictwa i komasacji pól, może być istotnym czynnikiem degradującym środowisko przyrodnicze.

Pozostałe czynniki determinujące bezpośrednio lub pośrednio stan środowiska Parku mają mniejsze znaczenie, głównie ze względu na skalę w jakiej występują, chociaż ich minimalizacja lub likwidacja nie powinna być pominięta przy realizacji zadań zawierających się w Planie Ochrony. Wśród nich należy wymienić:

(5) gradacje szkodników owadzich,

(6) pożary lasów oraz wypalanie łąk, zwłaszcza w okresie wiosennym,

(7) kłusownictwo, szczególnie rybackie,

(8) deformacje terenu spowodowane nielegalną eksploatacją piasku i żwiru na własne potrzeby mieszkańców.

2.2. Działania zmierzające do redukcji skutków zagrożeń wypełniania podstawowych funkcji parku

(1) Zanieczyszczenie i eutrofizacja środowiska

W 1999 roku WPN kontynuował działania zmierzające do rozwiązania problemu zbiórki i segregacji śmieci na swoim terenie. Związane to jest z organizowaniem zbierania i usuwania odpadów z terenów gmin, (zgodnie z Ustawą z dnia 13 września 1996 roku o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. nr 132, poz. 622, z późniejszymi zmianami), przy uwzględnieniu programu suwalskiej kompostowni, dotyczącego selektywnej zbiórki odpadów. Inicjatywa ta zmierza do szerszego rozpropagowania segregacji odpadów i uzupełnienia systemu selektywnej zbiórki śmieci na naszym obszarze. W związku z tym WPN opracował wniosek o dotację zadania „Segregacja odpadów na terenie Wigierskiego Parku Narodowego” i skierował go do Polskiej Izby Gospodarczej „Ekorozwój”. Wniosek oczekuje na rozpatrzenie. Ważnym elementem wdrażania systemu zbiórki i segregacji śmieci jest działalność edukacyjna. W 1999 roku kontynuowany był program dla nauczycieli szkół z terenu Parku i suwalskich pt. „Rady na odpady.” Wraz ze szkołą podstawową nr 5 zorganizowano również Międzyszkolny Konkurs Ekologiczny „DOBRE RADY NA ODPADY”.

W zakresie ograniczania niskiej emisji, w 1999 roku:

• Przeprowadzono termomodernizację i zainstalowano pompę ciepła o mocy 48 KW w remontowanych budynkach wylęgarni ryb we wsi Tartak.
• Wystąpiono do NFOŚiGW z wnioskiem o dofinansowanie przedsięwzięcia „Wykorzystanie alternatywnych źródeł energii do modernizacji i zmiany technologii ogrzewania oraz działania zmierzające do oszczędności energii i ochrony powietrza na terenie Wigierskiego Parku Narodowego”. Wniosek oczekuje na rozpatrzenie.

W zakresie ograniczania eutrofizacji wód, w 1999 roku WPN zlecił i sfinansował przygotowanie następujących ekspertyz:

• Ocena rozwiązania gospodarki ściekowej w północnej części WPN.
• Koncepcja programowo-przestrzenna skanalizowania miejscowości leżących w południowej części WPN.
• Koncepcja programowo-przestrzenna skanalizowania miejscowości leżących we wschodniej części WPN, należących do gminy Krasnopol.
• Uzupełnienie do koncepcji skanalizowania WPN: oczyszczalnia ścieków w Aleksandrowie, podłączenie wsi Monkinie do oczyszczalni w Bryzglu.

Opracowanie tych ekspertyz stało się merytoryczną podstawą do przygotowania wniosku o dofinansowanie przedsięwzięcia „Ochrona wód w zlewni jeziora Wigry - grupa projektów w zakresie kanalizacji sanitarnej , oczyszczania ścieków i zaopatrzenia w wodę”. Wniosek został opracowany wspólnie z Urzędem Miasta Suwałki oraz Stowarzyszeniem Gmin Wigry i skierowany do funduszu ISPA. Wniosek oczekuje na realizację.

Ograniczaniu skutków eutrofizacji służyły także zabiegi biomanipulacyjne ichtiofauny, polegające na sterowaniu, poprzez zmiany wielkości populacji ryb drapieżnych, liczebnością drobnych ryb planktonożernych. Zmniejszenie liczebności drobnicy ryb karpiowatych, którymi szczególnie chętnie odżywiają się młodsze szczupaki, sprzyja rozwojowi licznych skorupiaków planktonowych, w tym dużych wioślarek filtrujących. Te z kolei, jeśli jest ich dużo, są w stanie znacząco zmniejszać liczebność drobnych glonów, które są przez wioślarki odfiltrowywane z toni wodnej i zjadane. Dlatego też, choć nie bezpośrednio, wysoka liczebność szczupaków przyczyniać się może do wzrostu przezroczystości wody i np. poprawie warunków bytowania roślin zanurzonych. Przyjęte i zastosowane metody ochrony drapieżników okazały się skuteczne. W uproszczeniu zabiegi biomanipulacyjne w jeziorach polegały na zarybianiu ich gatunkami drapieżnymi (szczupak, sum, troć jeziorowa) i odłowach drobnicy ryb karpiowatych.

(2) Presja turystyczna i rekreacyjna

Jeśli chodzi o nielegalne budownictwo letniskowe, wystosowano 24 opinie negatywne dotyczące budowy i remontów obiektów znajdujących się w granicach Parku Sprawy opiniowane negatywnie dotyczą głównie samowoli budowlanych polegających na budowie nowych bądź remoncie domków letniskowych już istniejących, bez wymaganych prawem zezwoleń. W sprawach tych prowadzone są postępowania administracyjne. W pięciu przypadkach zaistniałych samowoli czekamy na rozstrzygniecie przez Naczelny Sąd Administracyjny.

Plan zagospodarowania przestrzennego WPN przewiduje nowe rozwiązania planistyczne w rejonie wsi Stary Folwark:

• poszerzenie strefy ochronnej jeziora Wigry i Leszczewek,
• wyłączenie ze strefy skupionej zabudowy wsi enklawy gruntów rolnych,
• poprawę standardu istniejącego zainwestowania turystycznego, mającą na celu zmniejszenie niekontrolowanej penetracji turystycznej,
• kompleksowe rozwiązanie problemu gospodarki ściekowej.

Ograniczenie negatywnych skutków powodowanych przez turystykę realizowano poprzez kanalizację ruchu turystycznego, polegającą na poprawie oznakowania i zagospodarowania szlaków turystycznych.

(3) Zaniechanie gospodarki łąkowej i zanik ważnych przyrodniczo zbiorowisk wilgotnych łąk i torfowisk niskich. Istnienie enklaw gruntów prywatnych, częściowo ograniczające możliwość prowadzenia działań ochronnych.

Operat ochrony ekosystemów lądowych określa granice tych obszarów i traktuje jako obiekty podlegające ochronie krajobrazowej o podwyższonym reżimie. Celem ochrony jest w tym przypadku stabilizacja (zachowanie) istniejącego zróżnicowania typologicznego i użytkowego roślinności rzeczywistej na poziomie krajobrazowym. Zdaniem autorów planu ochrony, w przypadku tych obszarów nie ma bezwzględnej potrzeby wykupu gruntów prywatnych; celowość wykupów można jedynie rozważać w przypadku niektórych powierzchni leśnych. W praktyce bardzo trudno zdobyć środki na działania ochronne na terenach nie będących w zarządzie Parku. Dotychczas w Polsce nie funkcjonuje system zawierania umów cywilno-prawnych i finansowania ochrony przyrody na gruntach prywatnych. Dlatego w praktyce realizacja wyżej wymienionych zaleceń będzie możliwa dopiero po wykupie tych gruntów . Park co roku stara się o zdobycie na ten cel środków. W 1999 roku wystąpiono do Fundacji EkoFundusz z zapytaniem o możliwość sfinansowania wykupów. Po uzyskaniu odmownej odpowiedzi, skierowano wniosek do Polsko- Szwajcarskiej Komisji Środków Złotowych „Wykup gruntów prywatnych stanowiących enklawy w ekosystemach leśnych Parku i położonych w bezpośrednim sąsiedztwie obszarów objętych ochroną ścisłą”. Wniosek oczekuje na rozpatrzenie.

(4) Erozja powierzchniowa

Problem erozji powierzchniowej dotyczy krótkich odcinków szlaków turystycznych, prowadzących stromymi zboczami. W związku z tym w 1999 roku wykonano:

• schody ziemne do wieży widokowej nad jeziorem Pierty we wsi Tartak,
• schody z bali drewnianych pomiędzy budynkiem Ośrodka Edukacji Środowiskowej i przystanią nad jeziorem Wigry w miejscowości Słupie.

(5) Gradacje szkodników owadzich

W 1999 roku w drzewostanach Parku nie występowało zagrożenie ze strony szkodników pierwotnych i wtórnych. Jest to wynikiem szeregu czynności związanych z ograniczaniem i prognozowaniem występowania szkodliwych owadów. W tym celu ustawiono pułapki feromonowe, wyłożono pułapki klasyczne, prowadzono wyszukiwanie drzew trocinkowych oraz systematyczną kontrolę wyłożonych pułapek. Zrębkowano także gałęzie po usuniętych świerkach.

(6) Pożary lasów oraz wypalanie łąk, zwłaszcza w okresie wiosennym

W 1999 roku konserwowano pasy przeciwpożarowe (izolacyjne) i punkty czerpania wody, porządkowano pod względem przeciwpożarowym fragmenty lasu na których prowadzono zabiegi hodowlane, powiększono prześwity dróg, konserwowano radiotelefony bazowe i przewoźne. Istotnym elementem walki z pożarami było zorganizowanie sprawnego systemu ochrony przeciwpożarowej. Jednym z jego elementów było okresowe wprowadzenie zakaz wstępu do kompleksów leśnych, ze względu na utrzymujący się III - najwyższy stopień zagrożenia pożarowego. W 1999 roku w ekosystemach lądowych WPN wydarzył się jeden niewielki pożar pokrywy ściółkowej.

(7) Kłusownictwo, szczególnie rybackie

W wyniku działań Straży i innych służb Parku znaleziono i podjęto, głównie z jeziora Wigry, znaczne ilości sprzętu kłusowniczego zastawionego przez kłusowników- sieci, żaki, sznury i wędki żywcowe (samołówki). Ponadto ujęto na gorącym uczynku kłusowników łowiących prądem elektrycznym, siecią, spinningujących na wodach rezerwatowych oraz łowiących w okresie ochronnym.

(8) Deformacje terenu spowodowane nielegalną eksploatacją piasku i żwiru na własne potrzeby mieszkańców.

W 1999 roku nie odnotowano istotnych zagrożeń spowodowanych eksploatacją piasku i żwiru na własne potrzeby mieszkańców.

Dalej »