3. ANALIZA I OCENA WYPEŁNIANIA PODSTAWOWYCH FUNKCJI PARKU

3.1. Ochrona przyrody

Ochrona ścisła

Wraz z zatwierdzeniem planu ochrony dnia 30 marca 2000 roku, powstało 14 stref ochrony ścisłej o łącznej powierzchni 623,17 ha. Stanowi to około 4 % ogólnej powierzchni parku.

Ochrona czynna ekosystemów leśnych

Głównym zadaniem w lasach WPN było w pierwszej połowie 2000 roku usuwanie skutków wichury z grudnia 1999 roku. Dzięki mobilizacji maksymalnej ilość sił i środków, do maja sprawnie i prawidłowo usunięto z drzewostanów większość złamanych i przewróconych drzew. Część z drzew, nie stanowiących zagrożenia stanu sanitarnego lasu, pozostawiono w lesie w celu pełnienia ważnych funkcji biocenotycznych. W sumie pozyskano 16,68 tys. m³ drewna pochodzącego ze złomów i wywrotów. Działania w pozostałych miesiącach skupiały się głównie na pielęgnacji upraw założonych w ostatnich latach oraz na zabiegach hodowlanych w drzewostanach młodszych klas wieku. Pielęgnowanie gleby i niszczenie chwastów wykonano na 129,86 ha. Czyszczenia wczesne i późne wykonano na 120,07 ha. Odnowienia, dolesienia luk i przerzedzeń oraz poprawki i uzupełnienia wykonano na łącznej powierzchni 5,39 ha.

Jak co roku wiele uwagi i pracy włożono w kompleksowe zabezpieczanie drzewostanów przed szkodliwym działaniem owadów kambiofagów. W tym celu wyłożono m. in. 287 szt. pułapek feromonowych do odłowu korników. W okresie zagrożenia przez kornika drukarza, podobnie jak w latach poprzednich, prowadzono wyszukiwanie drzew trocinkowych oraz systematyczną kontrolę wyłożonych pułapek. Zajmowało się tym 10 osób, które przepracowały łącznie 5589 godzin. W ekosystemach leśnych pozostawiono 716 szt. martwych drzew stojących, nie stanowiących zagrożenia stanu sanitarnego lasu. Drzewa te pełnią ważną funkcję, na przykład jako miejsce gniazdowania ptaków dziuplaków czy siedlisko grzybów.

Ochrona czynna ekosystemów wodnych koncentrowała się głównie na prowadzeniu zabiegów biomanipulacyjnych, zmierzających do kształtowania właściwych z punktu widzenia ochrony tych ekosystemów stosunków ilościowych i jakościowych w zespołach ryb. W tym celu wykonano zarybienia wybranych wód gatunkami zagrożonymi skutkami eutrofizacji (sieja, sielawa) oraz drapieżnikami wymagającymi zwiększania liczebności (szczupak, troć jeziorowa, sum). Narybek tych gatunków był hodowany we własnej wylęgarni ryb w Tartaku. Łącznie uzyskano 30 920 000 szt. wylęgu sielawy, 350 000 szt. wylęgu siei, 4 981 000 szt. wylęgu szczupaka i 6289 szt. narybku suma. W wylęgarni WPN świadczono również usługi dla użytkowników jezior spoza Parku. Z ikry pochodzącej z innych jezior Suwalszczyzny uzyskano 7 720 000 szt. wylęgu sielawy, 87 500 szt. wylęgu siei oraz 2 531 000 szt. wylęgu szczupaka. W jeziorach WPN były prowadzone odłowy regulacyjne (odłowy rybackie i wędkarskie) ryb o krótkim cyklu życiowym (sielawa), negatywnie oddziałujących na środowisko wodne gatunków karpiowatych (płoć, leszcz, krąp, ukleja) oraz ryb migrujących poza obszar WPN (węgorz). Ważnym zabiegiem był odłów w celu uzyskania tarlaków do sztucznego rozrodu i wychowu materiału zarybieniowego (sielawa, sieja, szczupak).

W ramach ochrony krajobrazowej gruntów nie będących w zarządzie WPN, w 2000 roku rozpatrzono 141 spraw (115 z nich zaopiniowano pozytywnie). Sprawy te dotyczyły głównie remontów pomostów, zabudowy zagrodowej (rolniczej), zabudowy letniskowej, zmiany sposobu użytkowania gruntu oraz rozwiązania gospodarki wodno ściekowej.

Ochrona fauny i flory

W 2000 roku na terenie WPN realizowany był projekt „Ochrona glinianych budynków jako siedliska rzadkich i zagrożonych gatunków owadów”. Wykonawcą projektu było Stowarzyszenie Przyrodniczo – Kulturalne „Czarna Hańcza” a uczestniczyli w nim pracownicy WPN. Dzięki dotacji Fundacji Ekofundusz wyremontowano trzy dachy na glinianych budynkach w prywatnych gospodarstwach:

1. Na budynku inwentarskim w gospodarstwie Leszczewo 11 (właściciel Tadeusz Topolski) wymieniono częściowo pokrycie, tj. na jednej połaci położono blachę powlekaną.

2. Na budynku bani (łaźni parowej) we wsi Piotrowa Dąbrowa (właściciel R. Kuczyński) położono dach z wióra.

3. Na budynku inwentarskim w gospodarstwie Rosochaty Róg 9 (właściciel Konstanty Andruszkiewicz) położono dach z wióra.

Powyższe działania służą nie tylko ochronie rzadkich gatunków owadów (głównie dziko żyjących pszczół i innych błonkówek – w sumie około 100 gatunków) ale także mają istotne znaczenie dla ochrony tradycyjnego budownictwa oraz ochrony krajobrazu (m. in. dzięki stosowaniu pokrycia z wióra).

Dążąc do zapewnienia właściwych warunków lęgowych dla wielu gatunków ptaków, zwracano szczególną uwagę na ochronę drzew dziuplastych oraz pozostawiano 629 drzew posuszu jałowego, który został zinwentaryzowany i opisany w dokumentacji Parku. Od 1997 roku, w lasach WPN pozostawiono 1797 martwych drzew stojących. Strukturę gatunkową oraz liczbę pozostawionych drzew przedstawia poniższa tabela.

Tabela 1. Ewidencja posuszu jałowego pozostawionego na pniu do naturalnego rozkładu w latach 1997-2000

W listopadzie oczyszczono 888 szt. starych skrzynek lęgowych. Prowadzono także dokarmianie ptaków zimą. Zakupiono 200 kg karmy (mieszanki tłuszczowej w kubkach). W maju wykonano ogrodzenia 20 mrowisk na terenie Obwodu Ochronnego Krzywe. Wymienione zadania zostały sfinansowane przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

Kontynuowana była w 2000 roku ochrona miejsc lęgowych ptactwa wodnego przy brzegach wysp, poprzez zakaz uprawiania wszystkich form turystyki wodnej w terminie do 30 maja.

W 2000 roku, w wolierze w Maćkowej Rudzie zapewniono opiekę rannym w wypadkach losowych zwierzętom. Zestawienie tych zwierząt przedstawia poniższa tabela.

Tabela 2. Ewidencja zwierząt przetrzymywanych w wolierze w Maćkowej Rudzie

3.2. Działalność naukowa

W 2000 roku Park prowadził 14 tematów badawczych, w tym trzy tematy w kooperacji z Zarządem Wojewódzkim PZŁ, Stacją Badawczą Rolnictwa Ekologicznego i Hodowli Zachowawczej PAN w Popielnie oraz z Akademią Górniczo-Hutniczą w Krakowie.

Znaczącą część działalności badawczej zajmował w 2000 roku monitoring środowiska przyrodniczego WPN, realizowany w ramach Wigierskiej Stacji Bazowej ZMŚP. Na terenie zlewni eksperymentalnej (fragment zlewni Czarnej Hańczy), badania prowadzone były na 23 powierzchniach i stanowiskach kontrolno-pomiarowych.

W ramach zintegrowanego monitoringu środowiska przyrodniczego Park realizował następujące programy pomiarowe:

• chemizmu opadów atmosferycznych,
• chemizmu i stanu wód gruntowych,
• chemizmu i stanu wód powierzchniowych,
• fauny bezkręgowców,
• flory i roślinności zlewni.

Zakres pomiarowy

Chemizm opadów atmosferycznych

Wody opadowe, do badań właściwości fizycznych i chemicznych, zbierane były na terenie ogródka meteorologicznego w Sobolewie (opad z terenu otwartego) oraz z leśnej powierzchni badawczej zlokalizowanej w pobliżu ogródka (opad podkoronowy i spływy po pniach). Poboru prób opadów dokonywano w okresach tygodniowych, przy czym próby z terenu otwartego analizowane były co tydzień, a z terenu zalesionego co miesiąc. W tym ostatnim przypadku wody zbierane były spod dwóch gatunków drzew – świerka i sosny.

Monitoring wód gruntowych

Poziom zwierciadła wody w piezometrze w Sobolewie badany był w każdy poniedziałek o godz. 8.00 za pomocą „świstawki”. Właściwości fizyczne i chemiczne wód gruntowych badano czterokrotnie w ciągu roku hydrologicznego: w grudniu, marcu, czerwcu i wrześniu.

Monitoring wód powierzchniowych

Badania wód powierzchniowych dotyczyły pomiarów poziomu wód w rzece Czarna Hańcza – w punkcie kontrolno-pomiarowym w Sobolewie oraz właściwości fizycznych i chemicznych wód rzeki w punktach w Sobolewie i przy ujściu rzeki do jeziora Wigry. Próby wody do badań pobierane były z nurtu rzeki jeden raz w miesiącu.

Inwentaryzacja roślin

Prowadzone były badania botaniczne o charakterze inwentaryzacyjnym na terenie zlewni eksperymentalnej oraz w jej otulinie (jako otulina traktowany jest cały obszar Parku). W 2000 roku na trenie zlewni eksperymentalnej odnaleziono dwa nowe gatunki roślin chronionych: Dactylorchiza baltica i Malaxis monophyllos. Na terenie Wigierskiego Parku Narodowego, stanowiącego otulinę zlewni eksperymentalnej, stwierdzono dwa nowe stanowiska Liparis loeselii. Na terenie Parku odnaleziono również stanowisko nowego dla Parku gatunku storczyka Dactylorhiza ruthei. Storczyk Dactylorhiza baltica, znaleziony na terenie zlewni, stwierdzony został również na stanowisku w innym rejonie WPN. Odnaleziono dwa nowe stanowiska Saxifraga hirculus oraz nowe stanowiska Polemonium caeruleum i Dactylorhiza fuschii. Ponadto stwierdzono występowanie kilku egzemplarzy Epipactis helleborine. Odnaleziono również nowy dla Parku obcy gatunek Phacelia tanacaetifolia.

Monitoring fauny bezkręgowców

Na trzech powierzchniach badawczych (w borze bagiennym, lesie leszczynowo- świerkowym i w olsie), w okresie wiosennym, letnim i jesiennym, rozstawiono pułapki do odłowu fauny bezkręgowców. W każdym z okresów pułapki eksponowane były przez 6 tygodni, a materiał był wybierany z nich co 2 tygodnie. Na każdej powierzchni zainstalowano po 10 pułapek Barbera oraz po 12 pułapek Moerick’ego (6 białych i 6 żółtych) ustawionych na powierzchni gruntu i zawieszonych 1 metr nad jego powierzchnią.

Wyniki

Przeprowadzając wstępną analizę otrzymanych wyników należy stwierdzić, że wartości mierzonych parametrów nie odbiegają w zdecydowany sposób od wyników z lat poprzednich.

Wahania zwierciadła wody w piezometrze Sobolewo wykazywały tendencję zbliżoną do poprzedniego roku hydrologicznego. Poziom lustra wody gruntowej w badanym piezometrze najniższy był w okresie jesienno-zimowym, tj. od listopada do stycznia i w październiku, a najwyższy wiosną w miesiącach marzec-maj. Najniższy zanotowany stan wyniósł 1229 cm, zaś najwyższy 1207 cm.

Posługując się klasyfikacją zwykłych wód podziemnych dla potrzeb monitoringu (wg PIOŚ, 1993) zaliczono wodę z piezometru do klasy Ib, czyli klasy wody o wysokiej jakości. Obniżenie jakości wody wystąpiło przede wszystkim ze względu na podwyższone wartości żelaza oraz manganu, siarczanów i przewodności właściwej.

W roku hydrologicznym 2000 w punkcie wodowskazowym Sobolewo na rzece Czarna Hańcza średnie dobowe stany wody były niższe niż w roku poprzednim i mieściły się w przedziale od 235 cm do 257 cm. Najwyższe średnie stany dobowe zarejestrowano zimą w lutym i marcu. Stan maksymalny WW wystąpił 18 lipca i wyniósł 270 cm, natomiast stan minimalny 25 czerwca – 230 cm. Najdłużej, bo aż 186 dni w roku, utrzymywały się stany wody w zakresie od 240 do 249 cm. Najniższe stany (230-239 cm) wystąpiły w ciągu 127 dni, natomiast najwyższe (powyżej 250 cm) utrzymywały się przez 53 dni.

Badania chemizmu wody rzeki Czarnej Hańczy w punktach „Sobolewo” i „Ujście” wykazały, że stężenia pewnych parametrów, takich jak przewodnictwo, wapń, magnez, azotany i zawiesina ogólna były na podobnym poziomie na obu stanowiskach. Wartości sodu, potasu, chlorków, fosforanów i siarczanów w obu punktach pomiarowych w miesiącach lutym i marcu osiągały najwyższe stężenia, z tym że średnio wyższymi wartościami charakteryzowała się woda przy ujściu.

Porównując wyniki analiz fizykochemicznych uzyskane w roku hydrologicznym 2000, ze średnimi wynikami z wcześniejszych lat badań, widać pewną poprawę jakości wód Czarnej Hańczy. Szczególnie wyraźnie zaznaczyło się zmniejszenie w wodzie stężeń azotu azotanowego i fosforu fosforanowego. Warto odnotować, że objętość ścieków doprowadzanych do Miejskiej Oczyszczalni Ścieków w Suwałkach z roku na rok maleje, co związane jest z mniejszym zużyciem wody przez mieszkańców Suwałk. Dla porównania, w 1995 roku do oczyszczalni trafiło około 4800 tys. m³ ścieków, w 1999 już tylko około 3900 tys. m³ a w 2000 około 3500 tys. m³.

Według przeprowadzonej oceny wody Czarnej Hańczy w punkcie kontrolno-pomiarowym w Sobolewie mają III klasę czystości. Wskaźnikami decydującym o tej klasie są fosforany i fosfor ogólny. Wartości pozostałych badanych parametrów, poza BZT₅, które jest w II klasie czystości, mieszczą się w I klasie czystości. Klasyfikując czystość wody Czarnej Hańczy należy jednak pamiętać, że pominięty został bardzo istotny wskaźnik klasyfikujący, jakim jest miano Coli. Parametr ten nie wchodzi do zakresu pomiarowego ZMŚP i uniemożliwia dokonanie pełnej oceny klasy czystości wody. Biorąc jednak pod uwagę dotychczasowe dane na temat zanieczyszczenia bakteriologicznego wód Czarnej Hańczy na odcinku Suwałki – jez. należy przypuszczać, że wody te zostaną sklasyfikowane jako pozaklasowe.

W 2000 roku, w wyniku realizacji projektu dotyczącego doposażenia Stacji Bazowych ZMŚP w sprzęt (finansowanego ze środków NFOŚiGW), Park otrzymał automatyczną stację meteorologiczną Milos 500, kolektor mokrego opadu, młynek hydrometryczny do badania przepływu wody w ciekach oraz destylarkę. Pozwoliło to na usprawnienie i rozszerzenie zakresu pomiarowego prac prowadzonych na terenie Parku.

W minionym roku na terenie Parku obce instytucje realizowały 26 tematów badawczych. Większość z nich to prace magisterskie, które realizowane były przy pomocy pracowników Parku.

W kwietniu przedstawiciel Parku wziął udział w II Forum Dyskusyjnym, które odbyło się w Ojcowie. Podczas Forum zaprezentowane zostały postery dotyczące działalności i walorów przyrodniczych Parku.

W maju przedstawiciele Parku brali udział w Seminarium „Ochrona różnorodności przyrodniczej i przyjazne dla środowiska metody gospodarowania”, które odbyło się w Marcinkonys na Litwie. Podczas seminarium wygłoszone były referaty, m. in. o różnorodności przyrodniczej w Wigierskim Parku Narodowym i czynnej ochronie przyrody.

W dniach 20-28 maja we współpracy z Białowieskim Parkiem Narodowym oraz Duńską Agencją Ochrony Środowiska, Park zorganizował międzynarodowe warsztaty herpetologiczne. Część tych warsztatów odbyła się na Litwie, gdzie uczestnicy warsztatów badali płazy jednego z regionalnych parków. Podczas warsztatów przedstawiciel Parku wygłosił referat pt. : „Fauna monitoring along Via Baltica road”.

Przedstawiciele Parku brali też udział w Międzynarodowych Warsztatach Herpetologicznych, które odbyły się w lipcu w Kampinosie.

We wrześniu przedstawiciele Parku wzięli udział w Szkole ZMŚP, która dotyczyła podstaw oceny ilościowej zasobów wodnych zlewni rzecznych.

W sierpniu pracownicy parku wzięli udział w XI Ogólnopolskim Sympozjum ZMŚP, które odbyło się w Diablej Górze. Podczas tej imprezy przedstawiciele Parku wygłosili jeden referat (Charakterystyka jakościowa opadów atmosferycznych na Wigierskiej Stacji Bazowej ZMŚP) i zaprezentowali poster na temat: „Chronione, rzadkie i zagrożone rośliny naczyniowe Wigierskiej Stacji Bazowej ZMŚP”.

W minionym roku pracownicy Pracowni przygotowali i złożyli do druku 9 prac naukowych:

1. Krzysztofiak L. Mrówki Formicidae Wigierskiego Parku Narodowego. Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody.

2. Krzysztofiak L. Biegaczowate (Carabidae, Coleoptera) Wigierskiego Parku Narodowego. Rocznik Naukowe AS TN

3. Rutkowski J. , Król K. , Krzysztofiak L. Jezioro Pietronajć – geneza i stan obecny. Chrońmy Przyrodę.

4. Krzysztofiak A. The composition and structure of wild bees (Apoidea) concentration along the projected highway Via Baltica on the street Suwałki-Budzisko. In: Inventory of some groups of biodiversity along the projected highway Via Baltica in Lithuanian-Polish cross-border area. Marijampole.

5. Krzysztofiak A. Struktura zgrupowań pszczół (Apoidea, Hymenoptera) w różnowiekowych drzewostanach świerkowo-sosnowych Wigierskiego Parku Narodowego. Zeszyty Nauk. AB, Stud. Przyr.15: 113-217.

6. Romański M. Chronione, rzadkie i zagrożone rośliny naczyniowe Wigierskiej Stacji Bazowej ZMŚP. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa.

7. Krzysztofiak L. , 2000: The composition and structure of ground beetle’s communities along the projected highway Via Baltica on the stretch Suwałki-Budzisko. In: Inventory of some groups of biodiversity along the projected highway Via Baltica in Lithuanian-Polish cross-border area. Marijampole.

8. Krzysztofiak A. Trzmiele i trzmielce Suwalszczyzny. Roczniki Naukowe AS TN.

9. Krzysztofiak L. Zintegrowany monitoring środowiska. W: „Stan środowiska województwa podlaskiego w 1999 roku”: 223-236. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Białystok.

Do druku oddano jeden artykuł popularny: Krzysztofiak A. Co w trawie piszczy. Jaćwież.

Pracownicy Pracowni wygłosili 5 referatów na sympozjach i seminariach naukowych:

1. Krzysztofiak L. Charakterystyka jakościowa opadów atmosferycznych na Wigierskiej Stacji Bazowej ZMŚP. XI Ogólnopolskie Sympozjum ZMŚP, 19-21 IX 2000, Diabla Góra.

2. Romański M. Chronione, rzadkie i zagrożone rośliny naczyniowe Wigierskiej Stacji Bazowej ZMŚP. Poster. XI Ogólnopolskie Sympozjum ZMŚP, 19-21 IX 2000, Diabla Góra.

3. Krzysztofiak A. Ochrona owadów związanych z gliną. Sympozjum 8-10 - 2000, Ojców.

4. Krzysztofiak L. Różnorodność przyrodnicza w Wigierskim Parku Narodowym i czynna ochrona przyrody. Seminarium „Ochrona różnorodności przyrodniczej i przyjazne dla środowiska metody gospodarowania”.17-18 I- 2000, Marcinkonys (Litwa).

5. Krzysztofiak L. Fauna monitoring along Via Baltica road. Międzynarodowe Warsztaty Herpetologiczne.20-20 - 2000, Słupie.

Dalej »