Proszę chwilę zaczekać, ładuję stronę ...

Analiza działalności Wigierskiego Parku Narodowego w roku 2008

Spis treści  

Strona główna WPN-u

  

3.7. Działalność naukowa

Lech Krzysztofiak

  

  

W 2008 roku na terenie parku obce instytucje realizowały 21 tematów badawczych. Większość z nich to prace magisterskie, które wykonywane były przy pomocy pracowników parku.

  

Działalność Pracowni Naukowo-Edukacyjnej w 2008 roku wynikała z programu działalności Pracowni na rok 2008 oraz z regulaminu organizacyjnego Parku.

  

Pracownicy prowadzili siedem tematów badawczych:

  

1. Wybrane elementy ekologii i biologii miodokwiatu krzyżowego Herminium monorchis i kukuczki kapturkowatej Neotianthe cuculata.

Była to kontynuacja badań rozpoczętych w trakcie realizacji projektu związanego z przeniesieniem niewielkiej części populacji miodokwiatu krzyżowego i kukuczki kapturkowatej z ich siedlisk macierzystych na siedliska zastępcze. Badaniami objęte były wszystkie nowe stanowiska tych gatunków. Badano zarówno ilość rozwijających się roślin, ich formy rozwojowe, ilość i wielkość kwiatów oraz terminy wypuszczenia liści, kwitnięcia i zawiązania owoców.

  

  

2. Badania rozmieszczenia i liczebności gatunków roślin i zwierząt objętych ochroną gatunkową oraz Europejską Siecią Ekologiczną NATURA 2000.

Ten temat dotyczył inwentaryzacji, z określeniem wielkości poszczególnych stanowisk, gatunków roślin i zwierząt objętych ochroną ścisłą i częściową oraz gatunków znajdujących się na liście Natura 2000. Lokalizacja stanowisk nanoszona była na mapy za pomocą odbiorników GPS, a stanowisko opisywane i fotografowane.

  

  

3. Badania fauny mrówek Formicidae WPN.

Badania fauny mrówek prowadzone były zarówno w środowiskach leśnych parku, jak i na terenach otwartych. Inwentaryzację mrowisk kopcowych wykonały służby terenowe parku, a pozostałe badania (zbiór materiału i określenie zebranych mrówek do gatunku) pracownicy Pracowni.

  

  

4. Strategia rozwoju populacji mszarnika jutta Oeneis jutta w północno-wschodniej Polsce i perspektywy ochrony w Wigierskim Parku Narodowym.

Temat dotyczył badań nad motylem mszarnikiem jutta. Pracownia otrzymała grant z Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego na przeprowadzenie badań morfologicznych ekologicznych i genetycznych populacji tego motyla, znajdujących się na terenie Polski (Puszcza Augustowska). Do badań fenotypowych w 2006 roku odłowiono 23 motyle z torfowiska „Suche Bagno” oraz 5 motyli z torfowiska koło Skieblewa. Motyle po wykonaniu dokumentacji fotograficznej zostały wypuszczone w miejscu ich odłowu. Zebrany materiał jest obecnie opracowywany. Pod koniec okresu aktywnego lotu mszarnika jutta odłowiono kilka osobników z obu stanowisk i przekazano je do badań genetycznych. Ze wszystkich osobników wyizolowano genomowy DNA, wykorzystując do tego celu tkankę mięśniową z pojedynczych odnóży owadów. Do oceny zmienności genetycznej na poziomie wewnątrzgatunkowym wybrano marker najczęściej stosowany w tego rodzaju badaniach u owadów tzn. fragment mitochondrialnego genu kodującego podjednostkę I enzymu oksydazy cytochromowej (COI). Na torfowisku „Suche Bagno” przeprowadzono obserwacje żerujących gąsienic mszarnika jutta. Pozwoliły one ustalić, że jedynym dotąd stwierdzonym gatunkiem rośliny pokarmowej tego motyla jest wełnianka pochwowata Eriophorum vaginatum. Aby stwierdzić w jakiej fazie rozwojowej i w jakich warunkach zimuje motyl, sporządzono wolierę połączoną z plastikowym koszem, w której umieszczono gąsienicę mszarnika pod koniec jej okresu żerowania. Następnie co kilka tygodni obserwowano jej zachowanie.

  

  

5. Badania rozmieszczenia obcych gatunków roślin na terenie WPN oraz zagrożeń, jakie stanowią dla rodzimej przyrody.

Kontynuowane były badania dotyczące obcych gatunków roślin, ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych. Nowe stanowiska obcych gatunków zostały wprowadzone do bazy danych. W badaniach wykorzystano również informacje dostarczone przez służbę terenową Parku. Rezultatem badań jest m.in. wykrycie nowego stanowiska barszczu sosnowskiego przy wschodniej granicy Parku.

  

  

6. Zróżnicowanie genetyczne, morfologiczne i preferencji ekologicznych dwóch bliźniaczych gatunków
Lasius niger
(L.) i L. platythorax Seifert (Hymenoptera, Formicidae)
.

Kontynuowano badania dotyczące różnic między dwoma bliźniaczymi gatunkami mrówek: Lasius nigerLasius platythorax. Przygotowano do druku pracę, zawierającą wyniki badań, w tym również analiz genetycznych wykonanych na UG.

  

  

7. Badania grzybów, śluzowców i mszaków Wigierskiego Parku Narodowego.

Rozpoczęto badania grzybów, śluzowców i mszaków WPN w ramach projektu prowadzonego przez Stowarzyszenie „Człowiek i Przyroda”, a finansowanego ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego. Już w pierwszym roku badań udało się utworzyć długie listy gatunków z trzech wymienionych grup organizmów oraz zgromadzić bogatą dokumentacje fotograficzną.

  

  

Pracownicy Pracowni Naukowo-Edukacyjnej brali udział w szkoleniach, warsztatach, konferencjach i sympozjach naukowych. W marcu uczestniczyli w konferencji zorganizowanej przez LOP, gdzie wygłosili referat na temat czynnej ochrony roślin i zwierząt w WPN. W maju brali udział w 1 sympozjum ZMŚP i w 2 konferencjach organizowanych przez PKPR, dotyczących współpracy przy realizacji projektów transgraniczych oraz problemów związanych z budową ferm wiatrowych. We wszystkich 3 imprezach przedstawili referaty. W sierpniu 1 pracownik PNE uczestniczył w konferencji firmy Garmin, gdzie szeroko dyskutowano zastosowanie GPS w ratownictwie, turystyce i nauce. We wrześniu dwoje pracowników wygłosiło referat na temat biologii zagrożonego gatunku motyla - mszarnika jutta, a w październiku 2 osoby brało udział w szkole monitoringu. W grudniu dwie osoby przedstawiły referat na konferencji zorganizowanej na Litwie przez Park Krajobrazowy Puszczy Rominckiej.

  

Pracownia brała czynny udział w przygotowaniu wniosków do NFOŚiGW o dofinansowanie systemu Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego oraz do EkoFunduszu na dofinansowanie czynnej ochrony zagrożonych gatunków roślin i zwierząt w WPN. Stosowała też czynną ochronę rodzimej flory przed ekspansją gatunków obcych w ramach kontynuacji projektu rozpoczętego w roku 2007 (środki przyznane przez EkoFundusz i GEF) oraz uczestniczyła w szeregu przedsięwzięć edukacyjnych.

  

Wspólnie z Akademią Górniczo-Hutniczą oraz Uniwersytetem Szczecińskim kontynuowane były badania dotyczące osadów jeziora Wigry i kilku mniejszych jezior parku. Wspólnie opracowano wniosek grantowy do Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego dot. rozwoju doliny Czarnej Hańczy w strefie ujścia do jeziora Wigry.

  

  

  

3.8. Monitoring środowiska i przyrody

Lech Krzysztofiak

  

  

W ramach prac monitoringowych w roku hydrologicznym 2008 Pracownia realizowała następujące programy pomiarowe:

meteorologia,

zanieczyszczenie powietrza,

chemizm opadów atmosferycznych,

chemizm opadu podkoronowego,

chemizm roztworów glebowych,

gleby

wody podziemne,

wody powierzchniowe - rzeki,

chemizm opadu organicznego,

flora i roślinność zlewni reprezentatywnej,

epifity nadrzewne

fauna epigeiczna.

Badania prowadzono na terenie zlewni badawczej, na wybranych powierzchniach i w wyznaczonych punktach kontrolno-pomiarowych.

  

  

Tabela 28 Zakres i metodyka badań w punktach pomiarowych Stacji Bazowej WIGRY

w roku hydrologicznym 2008

  

Podprogram ZMŚP Nazwa parametru Liczba
stanowisk
pomiarowych
Częstość pomiaru
Meteorologia
A1
- kierunek wiatru
- prędkość wiatru
- temperatura powietrza (2 m)
- temperatura powietrza nad gruntem (5 cm)
- temperatura gruntu (5, 20, 50, 100 cm)
- wysokość opadu
- wilgotność powietrza
- usłonecznienie
- promieniowanie
1 pomiar ciągły
Zanieczyszczenie powietrza
B1
- dwutlenek siarki,
- dwutlenek azotu
1 12/rok
Chemizm opadów
atmosferycznych
C1
- objętość opadu
- przewodność elektrolit.
- odczyn pH
- chlorki
- siarka siarczanowa
- azot azotanowy
- azot amonowy
- sód
- potas
- wapń
- magnez
3 12/rok
Chemizm opadu
podkoronowego
C2
- objętość wody
- przewodność elektrolit.
- odczyn pH
- chlorki
- siarka siarczanowa
- azot azotanowy
- azot amonowy
- sód
- potas
- wapń
- magnez
10 12/rok
Chemizm roztworów glebowych
F1
- objętość wody
- przewodność elektrolityczna
- odczyn (pH)
- siarka siarczanowa
- azot azotanowy
- azot amonowy
- fosfor ogólny
- chlorki
- sód
- potas
- twardość ogólna
- wapń
- zasadowość
3 12/rok
Wody podziemne
F2
- stan wód
- temperatura wody
- przewodność elektrolit.
- odczyn pH
- sód
- potas
- wapń
- magnez
- wodorowęglany
- chlorki
- siarka siarczanowa
- azot azotanowy
- azot amonowy
- fosfor ogólny
- BZT5
- tlen rozpuszczony
1 4/rok
Wody powierzchniowe - rzeki
H1
- stan wody
- prędkość przepływu
- temperatura wody
- przewodność elektrolit.
- odczyn pH
- sód
- potas
- wapń
- magnez
- wodorowęglany
- chlorki
- siarka siarczanowa
- azot azotanowy
- azot amonowy
- fosfor ogólny
- BZT5
- tlen rozpuszczony
2 12/rok
Chemizm opadu organicznego
G2
- opad organiczny (masa świeża)
- opad organiczny (masa sucha)
- całkowity węgiel organiczny
- S og.
- N og.
- P og.
- Ca
- Mg
- Na
- K
15 12/rok
Flora i roślinność zlewni
J1
- skład gatunkowy
- zdrowotność
- rozmieszczenie
Zlewnia
eksperymentalna
cały sezon wegetacyjny
Epifity nadrzewne M1 skład gatunkowy porostów,
powierzchnia plech i ich zdrowotność
13 Od roku 2007 – 1/rok
Fauna epigeiczna
O1
- struktura troficzna
- struktura dominacji
- aktywność
3 1/m-c w sezonie
wegetacyjnym (V-IX)

  

  

Zakres pomiarowy

  

Meteorologia

Pomiary meteorologiczne prowadzone były na terenie ogródka meteorologicznego zlokalizowanego w Sobolewie. Do badań wykorzystano automatyczną stację meteorologiczną Milos 500 firmy Vaisala.

  

  

Zanieczyszczenie powietrza

Zanieczyszczenie powietrza badane było na jednym stanowisku w Sobolewie. Zastosowano metodą pasywną, z ekspozycją trzech próbników na wysokości 1,6 m nad poziomem gruntu. Czas ekspozycji próbników wynosił 1 miesiąc. Metody oznaczania zanieczyszczeń powietrza zostały opracowane w Zakładzie Chemii Analitycznej Politechniki Krakowskiej, a analizy zanieczyszczeń wykonała firma Propagator z Krakowa.

  

Chemizm opadów atmosferycznych

Wody opadowe do badań właściwości fizycznych i chemicznych zbierane były na terenie ogródka meteorologicznego w Sobolewie. Poboru prób opadu mokrego dokonywano w okresach tygodniowych, w każdy wtorek o godz. 800, za pomocą kolektora UNS 130/S firmy Eigenbrodt. Tygodniowe próby były zlewane i przechowywane w temperaturze 6° C. Analizy jakości opadu wykonywane były w laboratorium Wigierskiego Parku Narodowego (WPN) i w laboratorium Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Białymstoku Delegatura w Suwałkach (WIOŚ), z próby zbiorczej na koniec każdego miesiąca.

  

Chemizm opadu podkoronowego

Wody opadowe przechodzące przez warstwę koron drzew (sosna, świerk) zbierane były z leśnej powierzchni badawczej zlokalizowanej w pobliżu ogródka meteorologicznego w Sobolewie. Poboru prób opadów dokonywano w okresach tygodniowych, a następnie przenoszono je do laboratorium, gdzie były przechowywane w temperaturze 6° C. Badania jakości wód wykonywane były przez laboratoria WPN i WIOŚ, z próby zbiorczej na koniec każdego miesiąca.

  

Chemizm spływu po pniach

Wody spływające po pniach drzew (sosna, świerk) zbierane były z leśnej powierzchni badawczej zlokalizowanej w pobliżu ogródka meteorologicznego w Sobolewie. Poboru prób dokonywano w okresach tygodniowych, a następnie przenoszono je do laboratorium, gdzie były przechowywane w temperaturze 6° C. Badania jakości wód wykonywane były przez laboratoria WPN i WIOŚ, z próby zbiorczej na koniec każdego miesiąca.

  

Chemizm roztworów glebowych

Badania roztworów glebowych prowadzone były na powierzchni leśnej w Sobolewie, na trzech stanowiskach. Roztwory pobierane były z lizymetrów zainstalowanych na trzech głębokościach: 30, 50 i 100 cm, na koniec każdego miesiąca. Badania jakości roztworów wykonywane były przez laboratoria WPN i WIOŚ.

  

Wody podziemne

Właściwości fizyczne i chemiczne wód podziemnych badano czterokrotnie w ciągu roku hydrologicznego: w grudniu, marcu, czerwcu i wrześniu. Przed każdym pobraniem prób z otworów piezometrów wypompowywano około cztery objętości słupa wody stagnującej w otworach. W próbach określono stężenia parametrów z zakresu podstawowego programu pomiarowego ZMŚP. Wszystkie analizy fizyczne i chemiczne wykonano w laboratorium WPN.

Poziom zwierciadła wody w otworach piezometrycznych w Sobolewie badany był w każdy poniedziałek o godz. 800 za pomocą taśmy mierniczej z „świstawką”.

  

Wody powierzchniowe - rzeki

Badania wód powierzchniowych dotyczyły pomiarów poziomu i prędkości przepływu wód w rzece Czarna Hańcza – w punkcie kontrolno-pomiarowym w Sobolewie oraz właściwości fizycznych i chemicznych wód rzeki w punktach w Sobolewie i przy ujściu rzeki do jeziora Wigry. Próby wody do badań pobierane były z nurtu rzeki jeden raz w miesiącu. Pomiar stanu wód prowadzony był w sposób ciągły przy wykorzystaniu limnigrafu typu L-861. Z zapisu limnigrafu określano średnie, maksymalne i minimalne stany dobowe. Pomiaru prędkości przepływu wody w rzece dokonano 11-krotnie, przy pomocy młynka hydrometrycznego firmy SEBA, starając się uchwycić jak największe zróżnicowanie stanów wody.

  

Chemizm opadu organicznego

Na jednym stanowisku w lesie w Sobolewie zbierany był opad organiczny. Kolektory opadu, w ilości 15 szt., rozmieszczone zostały w regularnej siatce co 5 m, a materiał z nich był wybierany na koniec miesiąca. Materiał po przywiezieniu do laboratorium był segregowany na kilka części (igły, liście, kwiatostany, gałęzie, porosty, kora, inne), a następnie ważony. Po wysuszeniu materiał ponownie zważono i zmielono w młynku. W tak przygotowanym materiale na koniec roku wykonano analizy chemiczne z trzech frakcji – liście, igły i pozostałe części.

  

Flora i roślinność zlewni eksperymentalnej

Prowadzone były badania florystyczne o charakterze inwentaryzacyjnym na terenie całej zlewni, ze szczególnym uwzględnieniem gatunków chronionych, rzadkich i gatunków obcych w naszej florze.

  

Epifity nadrzewne

Badania składu gatunkowego porostów, powierzchni ich plech i zdrowotności przeprowadzono na 13 stanowiskach, na których w roku 1998 wyznaczono na pniach powierzchnie monitoringowe. Do obserwacji wytypowano 12 gatunków porostów nadrzewnych (epifitycznych), w tym 5 taksonów o plechach krzaczkowatych, 5-listkowatych i 2 – skorupiastych.

  

Fauna bezkręgowa

Badania prowadzono w dwóch typach siedliskowych lasu – w borze bagiennym i lesie mieszanym. Na każdym siedlisku wytypowano po trzy stanowiska oddalone od siebie o około 250 m, na których zainstalowano po 5 pułapek rozmieszczonych liniowo w trzy metrowych odstępach. Pułapki (słoiki o pojemności 0,33 l i średnicy otworu 56 mm) zostały wkopane równo z powierzchnią gruntu i osłonięte daszkami. Jako płynu konserwującego użyto roztworu glikolu etylowego. Pułapki były eksponowane w terenie przez 5 miesięcy, od maja do końca września, a materiał był wybierany z nich w odstępach miesięcznych. Po wybraniu z odłowionego materiału chrząszczy należących do rodziny Carabidae zakonserwowano je i przesłano do oznaczenia do Zakładu Zoologii Instytutu Biologii Akademii Świętokrzyskiej.

  

  

  

Dalej »