3. ANALIZA I OCENA WYPEŁNIANIA PODSTAWOWYCH FUNKCJI PARKU

3.4. Ochrona gatunków roślin i zwierząt

3.4.1. Czynna ochrona roślin

Maciej Romański

W roku 2014 kontynuowano inwentaryzację gatunków roślin naczyniowych, podlegających ochronie prawnej i wymienianych przez czerwone listy oraz interesujących z innych powodów. Na zakończenie 2014 roku, baza danych punktów reprezentujących tą grupę roślin (bez uwzględnienia gatunków inwazyjnych obcego pochodzenia) liczy 12130 rekordów, z czego w roku 2014 przybyło ich 2107. Nie znaleziono nowych gatunków, wcześniej nie notowanych. Znaleziono natomiast nowe stanowisko wątlika błotnego (Hammarbya paludosa) – rzadkiego gatunku storczyka. Stwierdzono również nowe lokalizacje występowania dąbrówki piramidalnej (Ajuga pyramidalis). Ten światłożądny gatunek, przez wiele lat nie był odnajdywany. Obecnie jego pojedyncze osobniki pojawiają się częściej, choć głównie tylko na jednym obszarze parku. W roku 2014 stwierdzono również kilka nowych punktów występowania kruszczyka szerokolistnego (Epipactis helleborine). Gatunek ten, dość częsty w innych regionach Polski, na terenie WPN zawsze był bardzo rzadki. Wydaje się, iż od dwóch sezonów znajduje się on w ekspansji – jego pojedyncze okazy pojawiają się na stanowiskach na których nigdy nie był obserwowany. Po kilku latach nieobecności, na stanowisku w okolicach Sobolewa stwierdzono ponowne pojawienie się groszku wielkoprzylistkowego (Lathyrus pisiformis). Ten bardzo rzadki gatunek obecnie występuje na 3 stanowiskach na terenie WPN. Znaleziono również kilka nowych stanowisk rzepika szczeciniastego (Agrimonia pilosa), gatunku z drugiego załącznika dyrektywy siedliskowej „Natura 2000”.

Oprócz roślin naczyniowych prowadzono dalsze poszukiwania mszaków, głównie wątrobowców. Z ciekawszych gatunków mchów, uwzględnianych w projekcie planu ochrony parku, znaleziono 3 nowe drzewa zasiedlone przez Neckera complanata oraz zinwentaryzowano 302 drzewa zasiedlone przez Homalia trichomanoides. Dzięki współpracy z Piotrem Górskim z Uniwerystetu Przyrodniczego w Poznaniu specjalistą od wątrobowców, znaleziono nowe ich gatunki, wcześniej nie wykazywane z terenu WPN: Lophozia ascendens, Cephalozia catenulata i Cephalozia macrostahya. Udało się również potwierdzić występowanie, znanych z literatury jednak dawno nie obserwowanych gatunków wątrobowców: Cephalozia loitlesbergeri, Cephaloziella rubella, Lophozia bicrenata, Lophozia ventricosa, Riccardia incurvata i Scapania undulata. Na koniec 2014 roku, baza danych stwierdzeń występowania wątrobowców liczyła 4986 rekordów oraz 290 rekordów dostarczonych przez Piotra Górskiego. Badania nad tą grupa roślin będą kontynuowane w 2015 roku. W chwili obecnej potwierdzone jest występowanie 67 gatunków wątrobowców. Odnaleziono również nowe stanowisko, bardzo rzadkiego w tej części Polski, glewika Anthoceros agrestis.

Kontynuowano również inwentaryzację obcych, inwazyjnych gatunków roślin naczyniowych. Na koniec 2014 roku, baza danych dotycząca tej grupy roślin zawiera 8 100 rekordów z czego w 2014 roku przybyło ich 4 031. Baza danych zawiera wyłącznie dane pozyskane w ramach działania Pracowni Naukowo-Edukacyjnej i nie jest integrowana z bazą danych pozyskiwanych przez inne działy, aczkolwiek okresowo, jeżeli zachodzi taka potrzeba, jest przekazywana do działu Ochrony Przyrody i Krajobrazu. Stare namiary, szczególnie w odniesieniu do gatunków drzewiastych, są okresowo uzupełniane informacjami o ich usunięciu. Zadaniem tej bazy danych jest wskazywać obszary szczególnie zagrożone gatunkami inwazyjnymi, w celu wytypowania miejsc do działań polegających na usuwaniu gatunków obcych, czym zajmują się inne działy.

Nadal prowadzona była inwentaryzacja wybranych gatunków grzybów, obecnie baza danych dotycząca rozmieszczenia tych organizmów liczy 3 362 rekordy. Część danych gromadzona jest przez specjalistę od tej grupy. Do końca 2014 roku wiadomo jest o występowaniu na terenie Wigierskiego Parku Narodowego 735 taksonów (685 gatunków) grzybów wielkoowocnikowych, z których 2 podlegają ochronie ścisłej, 9 częściowej, a natomiast 132 wpisanych jest na czerwoną listę.

3.4.2 Fotopułapki

Maciej Romański

W 2014 roku Pracownia Naukowo-Edukacyjna Wigierskiego powiększyła liczbę foto-pułapek z 9 do 19 sztuk. Większość z nich rozwieszonych jest na stałych miejscach monitoringowych, część jest przenoszonych okresowo w miejsca dostosowane do aktualnej sytuacji. Obecnie ich głównym zadaniem jest monitorowanie wilków z watahy północnej. Dzięki nagraniom, udało się stwierdzić, iż wataha ta w 2014 roku miała pięć szczeniaków, z których do jesieni, przeżyły prawdopodobnie cztery lub nawet wszystkie. Również dzięki tym nagraniom udało się określić obszar centralny rewiru. W chwili obecnej, zarchiwizowanych jest ponad 2 800 nagrań. Zarchiwizowane nagrania gromadzone są na macierzy dyskowej w Pracowni Naukowo-Edukacyjnej WPN. Na bazie zgromadzonego materiału filmowego zmontowano 28 filmów popularyzujących wiedzę o przyrodzie WPN. Filmy te można obejrzeć w serwisie You-Tube, na kanale Wigierskiego Parku Narodowego:

(https://www.youtube.com/channel/UCh_KdtEAc7qwyeXyVuuYPUA).

3.4.3. Ochrona stanowisk zwierząt zagrożonych wyginięciem

Marek Jeromin

W roku 2014 nie udało się ustalić zasiedlonych gniazd bielika Haliaeetus albicilla. Użytkowane w poprzednich latach gniazda nie zostały zasiedlone pomimo tego, że w okresie wczesnowiosennym, dwie pary ptaków były obserwowane w pobliżu starych gniazd. W okresie późniejszym, to znaczy latem i jesienią, obserwowano ptaki, których gniazd nie udało się zlokalizować. Na podstawie obserwacji w terenie można przypuszczać, że bieliki wyprowadziły lęgi, ponieważ zaobserwowano latem przynajmniej dwa młode ptaki.

3.4.4. Monitoring liczebności kolonii kormorana nad jeziorem Długim

Marek Jeromin

Obserwacje mające na celu uzyskanie informacji o liczebności kolonii kormorana nad jeziorem Długim prowadzone są od roku 2009. Poniżej zamieszczono tabelę z danymi z poszczególnych obserwacji w roku 2014, które prowadzono przy pomocy lornetki o powiększeniu 7x50.

Liczebność kormorana nad jez. Długim w czasie wieczornych obserwacji w 2014 r.

Tabela 13. Liczebność kormorana nad jeziorem Długim w czasie obserwacji w 2014 roku

3.4.5. Obserwacje ptaków na jeziorze Wigry w 2014 r.

Dorota, Grzegorz i Jerzy Zawadzcy

Przeprowadzono 8 liczeń z łodzi wzdłuż całego jeziora Wigry. Pierwsze liczenie odbyło się 3 maja, ostatnie 15 listopada 2014 r. Najwięcej ptaków stwierdzono podczas liczenia 5 września (4061), najmniej 7 czerwca (tylko 1608). Liczba rejestrowanych gatunków wykazała dużą rozpiętość: od 16 w listopadzie do 30 w maju. Podczas kontroli majowej odnotowano nienotowany wcześniej nalot jaskółek (wszystkie 3 gatunki, w tym dymówka ponad 1000 osobników) oraz bardzo wysoką liczebność czapli białej - 45 osobników. W czerwcu stwierdzono zniszczenie kolonii lęgowej śmieszki przy Zatoce Hańczańskiej. Przyczyny nie udało się ustalić.

Ciekawostką była czerwcowa obserwacja samca bielaczka w stadzie nurogęsi. Najliczniejszym ptakiem był kormoran. Jego liczebność zmieniała się w zakresie od 71 sztuk w czerwcu do 2178 sztuk we wrześniu. Liczebność perkoza dwuczubego była niższa niż w rekordowym 2013 roku. W 2014 roku w lipcu i sierpniu naliczono nieco ponad 750 osobników. Liczebność łyski była niska podobnie jak w roku ubiegłym - najwyższy stan to 971 ptaków 11 sierpnia. Liczebność gągoła w październiku i listopadzie przekraczała 1200 osobników. Nurogęś miała najwyższą liczebność w listopadzie - 415 osobników. Wskazuje to na regularną koncentrację na Wigrach obydwu tych gatunków podczas wędrówek jesiennych.

Poza tym, do odnotowanych podczas monitoringu rzadkich gatunków należały: mewa mała (34 osobniki w maju), mewa białogłowa (2-3 w październiku-listopadzie), uhla (44 osobniki w listopadzie), samiec bączka we wrześniu przy Wysokim Węgle, pojedyncze osobniki kaczek: ogorzałki, płaskonosa, cyranki, krakwy, rożeńca, oraz nieliczne rybitwy białoskrzydłej. W czerwcu stwierdzono remiza na jeziorze Postaw.

Tabela 14. Monitoring ptaków Wigier w 2014 r.

3.4.6. Opieka nad chorymi i rannymi zwierzętami

Wojciech Misiukiewicz

Ośrodek rehabilitacji zwierząt został wybudowany w 1999 roku z pomocą finansową Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Ośrodek rehabilitacji zwierząt funkcjonuje w oparciu o decyzję Ministerstwa Środowiska (DOPog4201044S8/04/jr) z dnia 31.08.2004 r.

Schronisko zlokalizowane jest w województwie podlaskim, na terenie Gminy Giby, w miejscowości Maćkowa Ruda 57, 16-503 Krasnopol. Placówka działa w oparciu o Zarządzenie nr 17/2010 Dyrektora Wigierskiego Parku Narodowego z dnia 15 listopada 2010 r. Zabiegi weterynaryjne dokonywane są przez lekarzy weterynarii Lecznicy Weterynaryjnej "VitaWet" z Suwałk. Współpraca WPN z lekarzami weterynarii odbywa się zazwyczaj na zasadzie wolontariatu, jak również część zabiegów finansowana jest z kasy parku.

W 2014 roku w ośrodku rehabilitacji zwierząt WPN przebywały łącznie 43 zwierzęta, z czego 16 ssaków i 27 ptaków, 6 zwierząt padło bądź uśpiono, 37 zwierząt przywrócono do środowiska naturalnego.

Historię poszczególnych przypadków przedstawia poniższa tabela.

Tabela 15. Ewidencja zwierząt przetrzymywanych w ośrodku rehabilitacji zwierząt w  Maćkowej Rudzie w 2014 r.

3.5. Działalność edukacyjna

Joanna Adamczewska

Działalność edukacyjna WPN prowadzona jest w oparciu o obiekty WPN w Krzywem, Słupiu i Starym Folwarku (Muzeum Wigier). Całość działań Muzeum Wigier jest opisana w odrębnym rozdziale.

3.5.1. Zajęcia edukacyjne

W zajęciach, warsztatach i imprezach edukacyjnych wzięła udział rekordowa ilość osób – 1400. W sumie przeprowadzono 90 zajęć edukacyjnych oraz 8 warsztatów i imprez. Ośrodek posiada też bazę noclegową, z której korzystają osoby prowadzące badania na terenie parku oraz od bieżącego roku wolontariusze. W ośrodku było 159 osobo/noclegów.

I. Zielone Szkoły

W parku kontynuowano program edukacyjny Misja Przyroda. Edycja 2013/14 projektu Misja Przyroda skierowana była do uczniów szkół podstawowych z czterech województw: małopolskiego, podlaskiego, podkarpackiego oraz zachodniopomorskiego. Szkolenie metodyczne dla nauczycieli oraz pracowników parków narodowych odbyło się w dwóch parkach: w Wigierskim Parku Narodowym dla osób z woj. podlaskiego i zachodniopomorskiego oraz w Magurskim Parku Narodowym dla osób z woj. małopolskiego i podkarpackiego. Podczas pięciodniowych zajęć, odbywających się w parkach narodowych, uczniowie wcielili się w rolę odkrywców i brali udział w badaniach terenowych. Jednocześnie, jako reporterzy gazety „Misja Przyr(g)oda", każdego dnia zamieszczali swoje relacje na specjalnie dedykowanym profilu na Facebooku. Na terenie WPN zorganizowaliśmy 3 turnusy dla 120 osób, były to szkoły: SP w Sobolewie (gmina Supraśl), SP w Boguszach i SP w Geniuszach (gmina Sokółka) oraz Gimnazjum im. Stanisława Moniuszki w Kowalczukach na Litwie.

II. Zajęcia edukacyjne w bazie dydaktycznej w Krzywem i na terenie parku

W 2014 kontynuowane były zajęcia cykliczne dla uczniów Szkoły Podstawowej ze Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego w Suwałkach. Zajęcia prowadzone są w siedzibie parku, na wystawie przyrodniczej oraz ścieżkach edukacyjnych wg. specjalnie opracowanych scenariuszy. Przeprowadzono 9 spotkań (3-4 godzinnych),o następującej tematyce: „Rady na odpady”; „Ślady i tropy zwierząt”; „Zwierzęta WPN”; „Ptaki WPN”; „Co kryje runo leśne”; „Wiosna w lesie”; „Poznajemy jezioro i zwierzęta bezkręgowe w nim żyjące”; „Skąd się biorą zwierzęta”; „Nadwigierska szopka”.

Z 51 zajęć przyrodniczych w bazie edukacyjnej w Krzywem i w terenie skorzystało 1050 osób.

Dodatkowo, w bazie edukacyjnej w Krzywem zorganizowano pięć spotkań z ceramiki i tkactwa, z których skorzystało 237 osób.

III. Zajęcia poza siedzibą i terenem Parku

Pracownicy parku przeprowadzili 13 zajęć i spotkań poza bazą dydaktyczną parku:

• 4 cykliczne spotkania w ciągu roku w ramach stałej współpracy ze Szkołą Podstawową Nr 11,
• Zajęcia edukacyjne dla 120 uczniów w Zespole Szkół w Starym Folwarku z okazji Dnia Ziemi, podczas których młodsze dzieci poznawały pojęcia rolniczej różnorodności biologicznej, lokalne odmiany roślin uprawnych, uczyły się rozpoznawać nasiona roślin uprawnych i projektować ogródek przydomowy. Klasy 5 i 6 wzięły udział w wiosennym rajdzie rowerowym, prowadzonym przez Sekcję ds. Udostępniania WPN.
• Zajęcia w ramach festynu ekologicznego w Gminie Puńsk, odbywającego się na terenie skansenu. W zajęciach poświęconych obchodom Międzynarodowego Roku Rolnictwa Rodzinnego wzięło udział około 120 uczniów z terenu Gminy Puńsk.
• Południowe, kilkugodzinne zajęcia podczas Zielonej Szkoły dla Szkoły Muzycznej w Suwałkach (w Gawrych Rudzie), przedświąteczne zajęcia w Przedszkolu w Starym Folwarku i Szkole Podstawowej w Karolinie (kartki, ozdoby świąteczne, szopka, prelekcja o przyrodzie zimą).
• Zajęcia w Operze i Filharmonii Podlaskiej w postaci warsztatów przyrodniczych poświęconych faunie i florze lasów Suwalszczyzny i Podlasia dla dzieci i młodzieży szkolnej z Białegostoku (wspólnie z Muzeum Wigier), udział wzięło 45 osób.

3.5.2. Imprezy, akcje

3.5.2.1. Zimowa Akademia Przyrody

Tegoroczna Zimowa Akademia Przyrody (zorganizowana w ramach projektu Czynna ochrona zagrożonych gatunków i siedlisk na obszarze Natura 200 Ostoja Wigierska LIFE11/NAT/PL/000431) trwała od 3 do 6 lutego. Cztery dni kilkugodzinnych zajęć cieszyły się sporym zainteresowaniem zarówno dzieci jak i opiekunów. Uczestnicy akademii uczyli się eksperymentów przyrodniczych, poznawali nietoperze, sowy i owady. Prezentacjom towarzyszyły zajęcia praktyczne, w tym np. nauka rozpoznawania głosów sów, gry, zabawy, konkursy i warsztaty twórcze – dzieci uczyły się sztuki orgiami składając nietoperza, wykonywały modele owadów. Na zakończenie Akademii odbyło się wspólne ognisko z kiełbaskami, uczestnicy otrzymali pamiątkowe dyplomy i nagrody. Podczas każdego dnia Akademii organizowano wyjście w teren, gry i zabawy ruchowe na śniegu, na ścieżce edukacyjnej Las. Codziennie w zajęciach uczestniczyło około 30 osób.

W dniach 22 – 24 lipca w Ośrodku Edukacji Środowiskowej zorganizowano kolejną edycję Letniej Akademii Przyrody w ramach projektu Czynna ochrona zagrożonych gatunków i siedlisk na obszarze Natura 200 Ostoja Wigierska LIFE11/NAT/PL/000431. Program Akademii został tak pomyślany, aby uczestnicy w myśl hasła kampanii nt. bioróżnorodności „Małe czy duże przyda się naturze” poznali świat przyrody w skali makro i mikro. Pierwszego dnia uczestniczyli w zajęciach „W labiryncie drzew”, w drugim poznawali świat z perspektywy ptaków - „Ptasie Warsztaty”, w trzecim dniu przyglądali się organizmom żyjącym „W kropli wody”, a na zakończenie dowiedzieli się o płaziej perspektywie, uważnie studiując „Płazie ABC”. Codziennie uczestniczyło w akademii około 40 osób.

Akcję pod hasłem „Turysto! Szanuj Środowisko!” zorganizowano 26 września. Wzięła w nim udział rekordowa liczba uczestników - 870 osób. Zebrano około 1 500 kg śmieci. W sprzątaniu pomagali również osadzeni z Aresztu Śledczego w Suwałkach. Sprzątane były brzegi jezior, plaże, szlaki turystyczne, ścieżki edukacyjne, parkingi, drogi gminne, likwidowane były dzikie wysypiska. Do akcji przyłączyły się nie tylko instytucje ale i podmioty gospodarcze, które pomogły w organizacji imprezy. Dowóz dzieci z Suwalskich szkół był możliwy dzięki współpracy z Zakładem Komunikacji Miejskiej, który udostępnił dodatkowe połączenie autobusowe z Suwałk. Jak co roku Wójt Gminy Suwałki zapewnił dzieciom z obszaru gminy worki, rękawiczki oraz poczęstunek przy ognisku. Dzięki zaangażowaniu S. Huryna z Płociczna możliwe było przyjęcie grupy młodzieży, która po skończonej akcji korzystała z ogniska na terenie Wigierskiej Kolejki Wąskotorowej.

5 kwietnia po raz pierwszy została w WPN zorganizowana impreza pod hasłem „Noc Sów”. Noc Sów jest ogólnopolskim wydarzeniem organizowanym od 2012 roku przez stowarzyszenie Ptaki Polskie. Impreza ta jest organizowana na początku kwietnia, kiedy większość sów jest najbardziej aktywna. Dzięki współpracy z wolontariuszami, ornitologami i edukatorami w całym kraju uczestnicy spotkań poznają gatunki sów, ich biologię, metody badań i ochrony sów. W spotkaniu w Wigierskim Parku Narodowym wzięło udział w sumie 25 osób. Wykład poświęcony sowom prowadziła dr Dorota Zawadzka, nasłuchy terenowe prowadzili: Dorota Zawadzka, Jerzy i Grzegorz Zawadzcy. Nasłuchy w terenie polegały na odtwarzaniu w godzinach późnowieczornych głosów godowych samców gatunków sów, które spotykane są w parku, m.in. puszczyka, włochatki, sóweczki, pójdźki. Podczas nasłuchów udało się wykryć 10 terytorialnych samców puszczyka.

8 sierpnia Wigierski Park Narodowy włączył się do ogólnopolskiej imprezy pt. Wielki Dzień Pszczoły organizowanej w ramach programu „Z Kujawskim pomagamy pszczołom”. Impreza ta ma przypominać jak największej liczbie osób o niezastąpionej roli, jaką zapylacze pełnią w środowisku naturalnym oraz o zagrażającemu im wyginięciu. W akcji wzięły udział ogrody botaniczne, parki narodowe i ośrodki edukacyjne w całej Polsce. W WPN w kameralnych spotkaniu uczestnicy wysłuchali prezentacji poświęconych biologii i znaczeniu pszczół, bartnictwa i praktycznym aspektom pszczelarstwa oraz dowiedzieli się czy pszczoły widzą figury geometryczne. Najmłodszym uczestnikom zorganizowano warsztaty plastyczne.

24 maja w Krzywem zorganizowano festyn z okazji 25-lecia Wigierskiego Parku Narodowego, w organizację którego zaangażowane były wszystkie działy i służby terenowe parku. Przygotowano wiele imprez towarzyszących, m.in. grę terenową „Wśród mchów i paproci, czyli co nie tylko Żwirek i Muchomorek po 25 latach wiedzieć powinni o Wigierskim Parku Narodowym”, grę w kubba, zajęcia dla najmłodszych, konkursy – kalambury dla dorosłych, wycieczkę rowerową z przewodnikiem po terenie WPN i inne atrakcje, w tym gorący posiłek. Festyn zorganizowany został dzięki wsparciu finansowemu Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Białymstoku.

3.5.3. Konkursy

Ogólnopolski Konkurs Fotograficzny „Piękno nadwigierskiej przyrody”. 24 uczestników konkursu przesłało drogą mailową 68 zdjęć cyfrowych. Każdy z autorów mógł przesłać maksymalnie 3 zdjęcia. Uczestnicy konkursu pochodzili z miejscowości: Przeźmierowa, Julianowa, Suwałk, Warszawy, Gdańska, Legionowa, Gruszek, Olesna (opolskie), Mikołajewa, Wrocławia, Filipowa, Mostów, Poznania, Mińska Mazowieckiego, Gawrych Rudy. Najmłodszy uczestnik miał 15 lat a najstarszy 58. Komisja konkursowa w składzie: przewodniczący Piotr Malczewski oraz Maciej Kamiński, z-ca dyrektora Wigierskiego Parku Narodowego przeprowadziła wstępną selekcję prac i wytypowała 26 najlepszych fotografii. Przyznała Grand Prix oraz wybrała 25 zdjęć do głosowania Internautów. W głosowaniu Internautów wzięły udział 248 osoby, które mogły zagłosować na 3 zdjęcia. Część osób głosowała jedynie na 2 lub 1 zdjęcie. Wystawa pokonkursowa została otwarta 24 października 2014 r. w Muzeum Wigier.

Konkurs plastyczny „Wigierski Park Narodowy - park moich marzeń”. Na konkurs wpłynęło 366 prac. Nagrody wręczone zostały wręczone 24 maja, podczas Festynu z okazji 25-lecia WPN. Przyznano 9 nagród, po 3 w każdej z kategorii wiekowej: 5-6 lat, 7-12 lat, 13-16 lat oraz w kategorii „Rodzina, grupa”. Nagrodzone prace można zobaczyć na wystawie w siedzibie WPN w Krzywem, a w wersji elektronicznej – na stronie internetowej parku.

Wigierski Park Narodowy, po raz piaty już włączył się do Konkursu Wiedzy Ekologicznej „Różnorodność biologiczna i formy ochrony przyrody w Polsce”. Konkurs jest adresowany do gimnazjalistów z terenu województwa podlaskiego. Tematyka konkursu dotyczyła ekologii, ochrony przyrody i różnych jej form; zagadnień związanych z: zachowaniem różnorodności biologicznej, restytucją, gatunkami rzadkimi i zagrożonymi wyginięciem. W 85 rocznicę restytucji żubra wiele zagadnień konkursowych dotyczy tego gatunku. 18 września w 10 gimnazjach zorganizowany został etap szkolny, a w teście wiedzy uczestniczyło około 100 osób. Do etapu powiatowego, który odbył się 16 października w Muzeum Wigier, przystąpiło 28 osób. Pięcioro uczniów zakwalifikowało się do etapu wojewódzkiego w Białowieży, który odbył się 25 listopada.

3.5.4. Warsztaty, spotkania, szkolenia

Warsztaty fotograficzne odbywały się w dniach 28-31 lipca. Wzięło w nich udział 10 uczestników w różnym wieku, młodzież i osoby dorosłe. Uczestnicy poznali działanie aparatów fotograficznych, nauczyli się korzystać z programów. W teorii i praktyce poznali kompozycje obrazu, perspektywy, wybór motywu. Wybrane zdjęcia uczestników zostały poddane ocenie technicznej i artystycznej przez prowadzącego warsztaty Piotra Malczewskiego. Warsztaty odbyły się dzięki dotacji WFOŚiGW w Białymstoku.

Dział Edukacji odpowiedzialny jest za część edukacyjną projektu Czynna ochrona zagrożonych gatunków i siedlisk na obszarze Natura 200 Ostoja Wigierska LIFE11/NAT/PL/000431, polegającą m.in. na zorganizowaniu w latach 2012 – 2016 cyklu warsztatów dla rolników, przewodników i nauczycieli.

• 27 września 2014 roku odbyły się warsztaty dla przewodników turystycznych zorganizowane przez Sekcję ds. Udostępniania. W spotkaniu wzięło udział 40 osób - obecni i przyszli przewodnicy turystyczni, pracownicy informacji turystycznej i biur podróży, nauczyciele, podmioty turystyczne działające na terenie parku. Podczas warsztatów zaprezentowano zasady udostępniania Wigierskiego Parku Narodowego i obszarów Natura 2000, aktualności turystyczne i zamierzenia dotyczące rozwoju turystyki na obszarze Pojezierza Suwalsko-Augustowskiego. W trakcie sesji terenowej uczestnicy warsztatów mieli okazję zapoznać się grodziskiem w Posejnelach oraz poznać rodzime i obce gatunki roślin Wigierskiego Parku Narodowego na ścieżce edukacyjnej Las.

• 31 maja w Ośrodku Edukacji Środowiskowej zorganizowano warsztaty dla 30 nauczycieli przyrody, biologii, chemii i geografii, wszystkich poziomów kształcenia. Tematem wiodącym była Natura 2000. Uczestnicy otrzymali liczne materiały warsztatowe wykonane i zakupione w ramach projektu – w tym przewodniki do rozpoznawania gatunków roślin i zwierząt, plakaty z gatunkami roślin inwazyjnych. Ponadto przekazano materiały wydane przez Poleski Park Narodowy – mapę obszarów Natura 2000 w Polsce a także pakiety edukacyjne ufundowane przez Fundację Inicjatyw Ekologicznych pt. „Natura 2000”. W części terenowej uczestnicy poznawali florę ścieżki edukacyjnej Jeziora oraz ścieżki spacerowej Dąbek.

W dniach 4-5 kwietnia, w WPN we współpracy z Europejskim Funduszem Rozwoju Wsi Polskiej zorganizowane zostały warsztaty metodyczne dotyczące realizacji programu edukacyjnego pt. „Zielona Szkoła w Parku Narodowym”. W warsztatach prowadzonych przez koordynatorów programu oraz pracowników Wigierskiego Parku Narodowego wzięło udział 25 nauczycieli ze szkół wytypowanych do udziału w projekcie oraz pracownicy parków narodowych.

W dniach 15-16 maja, w ramach projektu „Lekcje z natury”, zorganizowano warsztaty dla nauczycieli wychowania przedszkolnego i klas I-III szkoły podstawowej. Program był realizowany przez Ministerstwo Środowiska, a jego celem było zaangażowanie nauczycieli w prowadzenie ciekawych działań edukacyjnych z zakresu różnorodności biologicznej na młodszych poziomach edukacyjnych – w przedszkolach i klasach I-III. Program miał zasięg ogólnopolski, a warsztaty zorganizowano w 4 Parkach Narodowych, które wybrane zostały w drodze konkursu na najlepsze scenariusze zajęć. W warsztatach wzięło 25 nauczycieli z całej Polski. WPN był współorganizatorem drugiego dnia warsztatów, podczas którego pracownicy edukacyjni prezentowali w praktyce scenariusze zajęć w terenie, gry, zabawy dydaktyczne i rozmaite formy aktywizujące w edukacji przyrodniczej. Ministerstwo Środowiska utworzyło specjalną stronę promującą ofertę edukacyjną parków dla nauczycieli: http://lekcjeznatury.mos.gov.pl/.

W dniach 2-3 października 20 nauczycieli biologii i przyrody ze szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych z Warszawy i okolic wzięło udział w warsztatach praktycznych w Ośrodku Edukacji Środowiskowej na Słupiu i w Muzeum Wigier. Nauczyciele odbywali tu kurs doskonalący metody prowadzenia zajęć terenowych uczestnicząc w zajęciach prowadzonych przez pracowników parku – badając plankton i makrofaunę bezkręgową oraz właściwości chemiczne wód jeziora Wigry.

3.5.5. Imprezy zewnętrzne, wystawy

• Przygotowano stoisko WPN, zorganizowano gry i zabawy edukacyjne w ramach Pikniku Ekologicznego w Przedszkolu Nr 1 w Suwałkach;
• Podczas targów turystycznych EXPO w Sejnach pracownicy Działu Edukacji i Sekcji ds. Udostępniania obsługiwali stoisko informacyjne WPN;
• 27 kwietnia Wigierski Park Narodowy włączył się w ogólnopolskie obchody Dnia Ziemi 2014 na Polach Mokotowskich, obchodzone w tym roku pod hasłem „Zmieniaj nawyki – nie klimat !”. W ramach rodzinnego pikniku ekologicznego 250 wystawców prezentowało swoje akcje, programy, ale także produkty regionalne i lokalne, certyfikowane artykuły rolne i żywnościowe. Na festynie gościły także polskie parki narodowe. Każdy z parków przygotowywał specjalne zadania dla swoich gości, a po odwiedzeniu stoiska uczestnik otrzymywał kartę z kalendarza recyklingowego, zawierającą opisy i zdjęcia wszystkich parków. Liczba zwiedzających stoiska oszacowano na 6000 osób;
• 8 listopada pracownicy Działu Edukacji wzięli udział w II Przeglądzie Dziecięcej Twórczości Plastycznej „Gładkie, kudłate, kosmate”. Został rozstrzygnięty konkurs plastyczny, wręczono nagrody laureatom oraz otworzono wystawę pokonkursową. W ramach współpracy z Suwalskim Ośrodkiem Kultury odbył się również pokazano filmów dokumentalnych poświęcony zwierzętom. Filmy nakręcono na terenie Wigierskiego Parku Narodowego;
• Na zaproszenie Białowieskiego Parku Narodowego pracownicy działu Edukacji uczestniczyli w XX Wystawie Grzybów Puszczy Białowieskiej. Na całodziennym pikniku spotkali się także uczniowie ze szkół, które położone są na terenie poszczególnych Euroregionów. Euroregion Niemen reprezentowali uczniowie z Zespołu Szkół w Starym Folwarku;
• 20 marca pracownicy WPN otwarli wystawę o WPN w Dżukijskim Parku Narodowym na Litwie;
• 14 czerwca pracownik Działu Edukacji podczas festynu „Czysta Hańcza” otworzył wystawę „Czapla – siwa eminencja” w Nadleśnictwie Głęboki Bród.

3.5.6. Wydawnictwa i materiały promocyjne

Dział Edukacji prowadził sprawy związane z następującymi publikacjami (postępowanie przetargowe, redakcja, rozliczenie dotacji oraz dystrybucja):

• wydano 4 numery kwartalnika Wigry (po 2000 egz. każdy numer, łącznie 8000 egzemplarzy);
• wydano kalendarz na 2015 rok (2000 egzemplarzy) – Muzeum Wigier, dotacja WFOŚiGW;
• opracowano i wykonano przenośną wystawę (roll-up) o WPN, dotacja WFOŚiGW.

3.5.7. Dotacje na działalność edukacyjną – przygotowanie wniosków, realizacja

Wniosek o dotację do Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Białymstoku pn. „Przyroda dla całej rodziny – edukacja ekologiczna dzieci i dorosłych w WPN”, na który przyznana została dotacja. Działania zakończono w grudniu 2014 r. Działania w projekcie: wydanie 4 numerów kwartalnika Wigry, kalendarza na 2015 r., cykl imprez edukacyjnych z okazji 25-lecia WPN.

3.5.8. Pozostałe działania

Pracownicy działu uczestniczyli w spotkaniach ewaluacyjnych placówek edukacyjnych w: Przedszkolu Nr 4, Nr 2, Nr 3, Nr 6 i Nr 7 w Suwałkach, oraz do Szkoły Podstawowej w Nowej Wsi, Specjalnego Ośrodka Szkolno-Wychowawczego, Suwalskiego Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli. Placówki edukacyjne podlegają systemowi oceny ich funkcjonowania zgodnie z nową koncepcją nadzoru pedagogicznego, obowiązująca od 2009 r. W szkołach przeprowadza się ocenę pracy pod kątem rozmaitych dziedzin: od wyników nauczania, realizacji obowiązującej podstawy programowej, przez rozwijanie aktywności i umiejętności społecznych uczniów, współpracę z rodzicami, po organizację pracy placówki. Współpraca szkół z instytucjami, organizacjami, stowarzyszeniami i innymi podmiotami jest jednym z elementów podlegających ocenie.

W Urzędzie Miasta Suwałki, podczas spotkania promocyjnego dotyczącego wydania monety Suwala z motywem żurawia, przedstawiono prezentację o żurawiu.

17 i 18 maja pracownicy Działu Edukacji i Sekcji ds. Udostępniania uczestniczyli w dwóch audycjach na antenie Radio 5, z cyklu „Bajki z Aniołem”. Pierwsza z nich poświęcona była Europejskiemu Dniu Parków i parkom narodowych w Polsce i na świecie, druga przyrodzie i atrakcjom Wigierskiego Parku Narodowego, świętującego w tym roku swoje 25-lecie. Park ufundował uczestnikom konkursu wiedzy nagrody – gry edukacyjne o parkach narodowych oraz bilety do Muzeum Wigier.

17-21.11.2014 - przeprowadzono szkolenie oraz tygodniowe warsztaty terenowe dla pracowników Poleskiego Parku Narodowego z zakresu inwentaryzacji stanowisk bobrowych.

Pracownik Działu Edukacji rozpoczął działania w ramach projektu pt. „Audioprzewodniki i karta turystyczna jako nowoczesne formy prezentacji i promocji Suwalszczyzny”, koordynowanego przez SIRT w Suwałkach a finansowanego przez LGD „Nasza Suwalszczyzna”. Jednak z powodu choroby praca w tym projekcie jest kontynuowana przez pracowników Sekcji ds. Udostępniania. Zadania w projekcie przewidują:

• Opracowanie kilku tras wycieczek z audioprzewodnikami. 10 kompletów urządzeń do odtwarzania, łącznie 120 min nagrania w każdej z trzech wersji językowych: polskiej, angielskiej i rosyjskiej (lub niemieckiej), podstrona SIRT z mapą tras oraz nagraniami MP3 i tekstami do pobrania.

• Wykonanie 5000 egz. Karty turystycznej (wspólna oferta usługodawców, którzy zadeklarują specjalne promocje na poszczególne usługi świadczone dla turystów) wraz z ulotką informacyjną.

• Zakup kamery do zamontowania w Ośrodku Maniówka przy najwyższym termometrze w Polsce.

10 października odbyło się spotkanie informacyjne w SIRT, w którym wzięli udział przedstawiciele gmin, parków, organizacji turystycznych. W listopadzie pracownicy Sekcji ds. Udostępniania wzięli udział w wycieczce do Białegostoku, celem zapoznania się z istniejącymi tam audioprzewodnikami miejskimi. Termin zakończenia - 31 marca 2015.

Pracownik edukacji uczestniczył w pracach technicznych przy nagrywaniu dwóch filmów przyrodniczych nt. WPN realizowanych przez firmę „Żubrowa 10” Bożeny i Jana Walencików.

Pracownicy działu udzielili 4 wywiadów w lokalnych mediach – Radio Białystok, Radio 5

3.09.2014 – pracownik edukacji wystąpił w programie o bobrach z cyklu „Las Story” realizowanym przez firmę ForestFilm na zlecenie TVP

3.6. Muzeum Wigier

Maciej Ambrosiewicz

Zespół Muzeum Wigier wchodzi w skład Działu Edukacji Wigierskiego Parku Narodowego.

Punkt Informacji Turystycznej w Muzeum Wigier podlega ogólnopolskiej certyfikacji informacji turystycznej, którą przeprowadziły Polska Organizacja Turystyczna i Podlaska Regionalna Organizacja Turystyczna. W wyniku certyfikacji muzeum otrzymało 2 kategorię, czyli 2 gwiazdki na cztery możliwe. Certyfikacja ważna jest do września 2016 roku.

3.6.1. Programy edukacyjne

Muzeum Wigier oferuje zwiedzanie ekspozycji z przewodnikiem lub indywidualnie oraz zajęcia edukacyjne skierowane do dzieci, młodzieży i osób dorosłych. W roku 2014 pracownicy muzeum przeprowadzili 56 lekcji muzealnych, w których uczestniczyło 1291 osób, jest to znaczny wzrost przekraczający 65% w porównaniu z 2013 r.

Spośród oferty edukacyjnej największym zainteresowaniem cieszyły się zajęcia na Wodnych Ścieżkach Edukacyjnych (rejsy łodzią Leptodora II prowadzone od maja do października 2014 roku, z których skorzystało 2391 osób w 320 rejsach) oraz lekcje muzealne, z których największym powodzeniem cieszyły się takie tematy jak: „Bóbr i jego rodzinka”, „Badamy wodę”, „Natura 2000” i „Zwierzęta Wigierskiego Parku Narodowego”. Muzeum służyło również jako miejsce spotkań dla nauczycieli, szkolenia dla pracowników i przewodników turystycznych organizowanych przez WPN. Imprezy i akcje organizowane w Muzeum Wigier.

3.6.2. Wystawy

• Wystawa fotograficzna ze zbiorów Muzeum Przyrody- Oddziału Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie, pt. „Żurawie nie znają granic” (od 22 stycznia 2014 r. do 22 kwietnia 2014 r.)
• Muzeum Wigier zorganizowało wystawę o Wigierskim Parku Narodowym 20 marca 2014 roku w Dżukijskim Parku Narodowym w Centrum Turystycznym w Mierkiniach (Litwa); wystawa była pokazywana od kwietnia do listopada 2014 r.
• 22 czerwca przygotowano wystawę w MW dotyczącą historii Uniwersyteckiego Klubu Turystycznego w Warszawie „Unikat”. Podczas otwarciu wystawy odbyło się seminarium, w którym uczestniczyło ok. 30 osób – uczestników historycznych rajdów wigierskich, klubowiczów Unikatu pn. „Rajd Wigry 2014”.
• 24 października odbyło się otwarcie wystawy pokonkursowej z Ogólnopolskiego Konkursu Fotograficznego WPN „Piękno nadwigierskiej przyrody”. Laureatami zostali uczestnicy konkursu z różnych stron Polski, wybrani drogą głosowania internetowego.
• Jednym z punktów aktywnej działalności muzeum były organizowane cykliczne spotkania z podróżnikami, które odbyły się w następujących terminach.
• 24 stycznia – Gruzja – Iwona i Marcin Strugowie
• 28 luty – Bajkał - Piotr Malczewski
• 21 marca – Maroko – Marcin Strug
• 24 październik - Bułgaria - południowo-zachodnim pasmem górskim Piryn i po masywie Riła w Bułgarii na Półwyspie Bałkańskim - Maria i Sławomir Kołodziejscy
• 14 listopada – Ziemia nie tylko Święta. Przez Izrael z plecakiem - Piotr Łukowski.

3.6.3. Imprezy i akcje organizowane w/przez Muzeum Wigier

Pracownicy MW uczestniczyli w przedsięwzięciach organizowanych przez inne instytucje. W Operze Podlaskiej w Białymstoku, prowadzone były zajęcia przyrodnicze, prezentacje i prelekcje (M. Januszewicz – lekcja „Bóbr i jego rodzinka” - 3.04).

Inne imprezy, których byliśmy organizatorem lub współorganizatorem:

• 17 maja Noc Muzeów w MW. Muzeum odwiedziło około 500 osób.
• 24 maja miał miejsce festyn pod hasłem „25 lat Wigierskiego Parku Narodowego”. Przygotowano wiele imprez towarzyszących. Gra terenowa „Wśród mchów i paproci, czyli co nie tylko Żwirek i Muchomorek wiedzieć powinien o Wigierskim Parku Narodowym”, została opracowana przez pracowników Muzeum Wigier.
• 6 lipca Wielka Wojna na Suwalszczyźnie 1914-1918 (wydarzenie było zorganizowane przez Muzeum Okręgowe w Suwałkach a WPN był partnerem w tym przedsięwzięciu); pracownicy MW przy udziale wolontariuszy pomogli w przygotowaniach i wsparli organizacyjnie przeprowadzenie tej imprezy.
• 10 lipca „Plaża 2014” akcja Komendy Miejskiej Policji w Suwałkach i WPN poświęcona bezpieczeństwa nad wodą.
• 22 lipca seminarium Uniwersyteckiego Klubu Turystycznego w Warszawie „Unikat”, seminarium towarzyszyło otwarcie wystawy UNIKAT, która pokazała jego działalność turystyczną od początku lat 60. ubiegłego wieku; UNIKAT wielokrotnie organizował obozy i rajdy turystyczne nad Wigrami.
• 20 października spotkanie z biskupem pomocniczym Romualdem Kamińskim, który w ramach wizytacji parafii wigierskiej zwiedził wystawy muzealne w Starym Folwarku.

3.6.4. Udostępnienie muzeum

W 2014 roku Zespół ds. Muzeum Wigier prowadził ewidencję zwiedzających i uczestniczących w lekcjach muzealnych. Muzeum Wigier w Starym Folwarku w minionym roku sprzedało 11 704 biletów wstępu. Ponad połowę wszystkich zwiedzających – (6361osób) stanowili turyści w grupach zorganizowanych. Turyści, którzy odwiedzili Muzeum to w większości Polacy, najczęściej z Warszawy i województwa mazowieckiego. Gościły tu także grupy z dalszych zakątków Polski w tym m.in. z Poznania, Wrocławia, Krakowa, Gdańska. Zagraniczni goście Muzeum pochodzili z takich krajów jak: Niemcy, Litwa, Wielka Brytania, Włochy, Holandia, USA, Białoruś, Rosja, Słowacja. Porównując tegoroczny sezon turystyczno-edukacyjny w Muzeum Wigier z rokiem 2013, widoczny jest ponowny spadek ilości zwiedzających. Przyczyny tego stanu rzeczy można doszukiwać się w trudnościach dojazdowych do MW. Droga Suwałki-Sejny jest przebudowywana od czerwca 2014. Część osób rezygnowała z zakupu biletów po uzyskaniu informacji o cenach, co świadczy o ubożeniu społeczeństwa.

Turyści zadawali najczęściej pytania dotyczące funkcjonowania muzeum, atrakcji w WPN i jego okolicy, potraw regionalnych, wędkowania na wodach WPN, noclegów, rowerów, kajaków i żaglówek. Uwagi ze strony odwiedzających dotyczyły bardzo złej jakości dojazdu do MW, trudności z zaparkowaniem (parking w sezonie był w budowie) oraz słabe oznakowanie przy trasie Suwałki – Sejny (istniejąca tabliczka kierunkowa Muzeum przy zjeździe jest za mało czytelna); zgłaszane były postulaty ze strony zwiedzających, aby wyraźniej wskazać miejsce zjazdu do muzeum przy drodze Suwałki-Sejny.

Z opinii turystów wynika pozytywna ocena Muzeum Wigier; zarówno samej wystawy jak i sposobu obsługi. Do najlepszych doświadczeń podczas pobytu turyści zaliczyli przede wszystkim interaktywną, nowoczesną formę edukacji, zastosowanie audio przewodników przy zwiedzaniu indywidualnym, jak i grupowym, które pozwalają na samodzielne zwiedzanie. Wyposażenie wystaw w ekrany dotykowe i tablice interaktywne, które oddziałują intensywniej na zmysły i emocje odbiorców co w większym stopniu umożliwia poznawanie tajemnic świata przyrody. Wysoką ocenę podobnie jak w roku ubiegłym miały rejsy Leptodorą II.

Bardzo wysoką ocenę zyskała wśród odwiedzających Muzeum Wigier impreza plenerowa – inscenizacja bitwy z I wojny światowej. Sporym zainteresowaniem cieszą się spotkania z podróżnikami oraz Noc Muzeów.

Projekty realizowane przez muzeum.

1. Rozwój bazy edukacyjnej WPN, finansowany ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, umowa nr 192/2013/Wn-50/EE-BS/D z dn. 29.04.2013. W ramach tego projektu zmodernizowano wyposażenie muzeum, zbudowano kładkę „Ols” przy MW.
2. 2.Ograniczenie presji turystycznej na cennych przyrodniczo obszarach Wigierskiego Parku Narodowego Finansowany z Funduszu Rozwoju Regionalnego (Projekt POIS.05.03.00-00-437/12) oraz dofinansowany z NFOŚiGW. W ramach tego projektu został wydany kalendarz na rok 2014, został zbudowany: parking przy Muzeum Wigier, pomost przy MW, miejsca postojowe i droga na Słupiu (OEŚ), CIT w Krzywym, toaleta kontenerowa w Krzywem; zakupiono samochód terenowy.

3.6.5. Promocja

W 2014 roku Muzeum Wigier na każdą wystawę i spotkanie wysłało po 250 zaproszeń drogą elektroniczną. Dodatkowo informowano media oraz portale internetowe o organizowanych wydarzeniach.

W 2014 roku Muzeum Wigier było promowane na targach turystycznych, w wydawnictwach i portalach internetowych, m.in. na Międzynarodowe Targi Turystyczne na Pograniczu EXPO-Sejny.

Dobrze opracowana i wysoko oceniana strona własna parku www.wigry.win.pl, ponadto informacje o Muzeum Wigier i imprezach w nim organizowanych ukazywały się na wielu stronach internetowych, w tym:

• Serwis Informacyjny Branży Turystycznej www.turinfo.pl
• Agencja TD mapa turystyczna „Wigierski Park Narodowy” www.td.com.pl
• Niebywałe Suwałki www.niebywalesuwalki.pl
• Suwalski Serwis Informacyjny www.suwalki.info
• Wrota Podlasia (oferta turystyczna) www.turystyka.wrotapodlasia.pl
• Forum Suwałki www.forum.suwalki.pl

Przekazywanie materiałów informacyjnych o Muzeum Wigier do:

1. Centrów Informacji Turystycznej w Suwałkach (SIRT), Augustowie, Sejnach, Białymstoku (Podlaska Regionalna Organizacja Turystyczna),
2. Wizyta lokalnej Telewizji Białystok, Radio 5, które nagrywały materiał o Muzeum Wigier,
3. Wizyty delegacji lokalnych samorządów,
4. Wizyty organizatorów ruchu turystycznego w Białorusi.

Dalej »