Proszę chwilę zaczekać, ładuję stronę ...

Analiza działalności Wigierskiego Parku Narodowego w roku 2014

Spis treści  

Strona główna WPN-u

  

3. ANALIZA I OCENA WYPEŁNIANIA PODSTAWOWYCH FUNKCJI PARKU

  

  

3.8. Działania Pracowni Naukowo-Edukacyjnej

Lech Krzysztofiak

 

 

3.8.1. Działalność naukowa

 

W minionym roku na terenie parku obce instytucje realizowały 29 tematów badawczych. Część z nich była realizowana przy pomocy pracowników parku.

Działalność Pracowni Naukowo-Edukacyjnej w 2014 roku wynikała z programu działalności Pracowni na lata 2013-2015 oraz z regulaminu organizacyjnego Parku.

Pracownicy prowadzili 10 tematów badawczych, z których cztery były współfinansowane ze środków Funduszu Leśnego:

  

1. Wybrane elementy ekologii i biologii miodokwiatu krzyżowego Herminium monorchis i kukuczki kapturkowatej Neotianthe cuculata.

Była to kontynuacja badań rozpoczętych w trakcie realizacji projektu związanego z przeniesieniem niewielkiej części populacji miodokwiatu krzyżowego i kukuczki kapturkowatej z ich siedlisk macierzystych na siedliska zastępcze. W 2014 roku, czyli 10 lat po dokonaniu przesadzenia tych storczyków, odnaleziono je na 3 stanowiskach. Większość roślin była w postaci wegetatywnej, ale były również osobniki kwitnące i owocujące. Nadal jednak rośliny wzrastają tylko w obrębie kęp, z którymi zostały przeniesione. Ze względu na trudności z odnalezieniem wszystkich stanowisk postanowiono powtórzyć badania w 2015 roku, aby ostatecznie podsumować rezultaty przeniesienia obu gatunków storczyków.

   

2. Badania rozmieszczenia i liczebności gatunków roślin i zwierząt objętych ochroną gatunkową w Polsce oraz mających znaczenie dla Wspólnoty Europejskiej, dla określenia stanu zachowania tych gatunków na terenie parku.

Ten temat dotyczył inwentaryzacji, z określeniem wielkości poszczególnych stanowisk, gatunków roślin i zwierząt objętych ochroną ścisłą i częściową oraz gatunków znajdujących się na liście Natura 2000. Lokalizacja stanowisk nanoszona była na mapy za pomocą odbiorników GPS, a stanowisko opisywane i fotografowane.

  

3. Badania rozmieszczenia obcych gatunków roślin na terenie WPN oraz zagrożeń, jakie stanowią dla rodzimej przyrody.

Kontynuowane były badania dotyczące obcych gatunków roślin, ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych. Nowe stanowiska obcych gatunków zostały wprowadzone do bazy danych. W badaniach wykorzystano również informacje dostarczone przez służbę terenową Parku. Wyniki badań posłużyły do określenia zakresu działań w projekcie współfinansowanym przez LIFE+.

  

4. Badania grzybów, śluzowców i mszaków Wigierskiego Parku Narodowego – inwentaryzacja występowania najcenniejszych gatunków i ich siedlisk

Badania te były prowadzone w ramach dwóch projektów współfinansowanych ze środków Funduszu Leśnego: „Badania organizmów saproksylicznych w różnych ekosystemach leśnych Wigierskiego Parku Narodowego” oraz „Badania dynamiki zmian poziomu wód podziemnych oraz ich wpływu na podmokłe ekosystemy leśne Wigierskiego Parku Narodowego”. Na wybranych powierzchniach badawczych stwierdzono występowanie 80 gat. mchów i wątrobowców, w tym 27 gat. objętych ochroną (22 gat. mchów i 5 gat. wątrobowców). Spośród tych gatunków 3 są zagrożone w skali naszego kraju, m.in. wątrobowiec Geocalyx graveolens. Stwierdzono występowanie trzech nowych dla Parku gatunków watrobowców: Cephalozia catenulata, Cephalozia macrostachya i Lophozia ascendens. Dodatkowo badano występowanie wątrobowców na różnych siedliskach leśnych całego Parku. Łącznie zinwentaryzowano 63 gatunki wątrobowców i 2 gatunki glewików. Na ternie Parku występuje 9 gatunków wątrobowców objętych ochroną ścisłą i 11 ochroną częściową. Stwierdzono także obecność 11 gatunków umieszczonych na krajowej czerwonej liście roślin wymierających i zagrożonych. Jeden gatunek wątrobowca Lophozia ascendens jest zagrożony (jest on rzadki w skali całej Europy). Na Niżu Polskim posiada stwierdzone łącznie 3 stanowiska udokumentowane w latach 1969-2014. Uwzględniając dane literaturowe z lat 1935─2010 oszacowano, że całkowita flora tego terenu to 77 gatunków, co przewyższa o 10 taksonów hepatikoflorę Puszczy Białowieskiej. Pokazuje jednocześnie, jak ważną rolę pełni obszar Wigierskiego Parku Narodowego w zachowaniu różnorodności biologicznej tej grupy roślin w północno-wschodniej Polsce.

  

Badania nad porostami wykazały obecność na monitorowanych stanowiskach 50 taksonów porostów. Zmiany, jakie zaobserwowano w biocie porostów w ciągu 3 lat badań wskazują, że wiele gatunków w szybkim tempie zanika na badanych stanowiskach, głównie w wyniku konkurencji z mchami i roślinami naczyniowymi. Liczba taksonów na badanych kłodach zmniejszyła się o prawie 40% - w 2012 r. znaleziono 41 taksonów, podczas gdy w 2013 r. – 28, a w 2014 r. – tylko 25. Największe zmiany różnorodności gatunkowej porostów stwierdzono w grądzie - liczba gatunków w ciągu dwóch lat zmniejszyła się aż o 62%.

  

Badania nad grzybami wielkoowocnikowymi wykazały obecność na monitorowanych stanowiskach 181 gatunków grzybów, w tym 36 przedstawicieli gatunków grzybów zagrożonych w Polsce. W badanych fitocenozach leśnych, na rozkładającym się drewnie stwierdzono obecność 9 gatunków nowych dla mikobioty Polski oraz jednego gatunku grzyba objętego ochroną (błyskoporek podkorowy Inonotus obliquus).

  

Badania nad śluzowcami wykazały obecność na monitorowanych stanowiskach 27 gatunków, w większości pospolitych w całej Polsce. Najczęściej spotykanym gatunkiem był kędziorek mylny (Trichia decipiens). Najwięcej gatunków śluzowców znaleziono na Picea abies (17), Tilia cordata (12), Betula pubescens (12) i na Quercus robur (8). Jeden gatunek Diderma ochraceum jest nowym dla Wigierskiego Parku Narodowego.

  

Badania nad chrząszczami saproksylicznymi wykazały obecność na monitorowanych stanowiskach 263 gatunków tych owadów, z których 253 są nowe dla Wigierskiego Parku Narodowego, a 53 nowe dla Pojezierza Mazurskiego. Najliczniejszymi rodzinami okazały się Ciidae (26,8% wszystkich odłowiontch osobników), Staphylinidae (17,0%) i Curculionidae (10,4%). Z odłowionych chrząszczy 77 gatunków zostało zakwalifikowanych jako rzadkie lub należące do reliktów lasów pierwotnych, a 9 gatunków znajduje się na Czerwonej Liście Zwierząt Ginących i Zagrożonych w Polsce.

  

5. Kompleksowe badania jeziora Wigry dla oceny aktualnego stanu i zagrożeń ekosystemu

Kontynuowano badania jeziora Wigry, dokonując poboru prób osadów jeziornych i określając ich przepuszczalność.

  

6. Ocena stanu i tempa przekształceń zbiorników dystroficznych Wigierskiego Parku Narodowego

Kontynuowano badania związane z jeziorami dystroficznymi Parku. W minionym roku zakończono badania temperatury na różnych głębokościach, w dwóch jeziorach. Badania będą kontynuowane przez najbliższe lata.

  

7. Fauna motyli Wigierskiego Parku Narodowego

Kontynuowano badania fauny motyli dziennych i nocnych Parku. W kilku miejscach, co pewien czas, prowadzono wielogodzinne odłowy motyli na światło. W wytypowanych środowiskach prowadzono również odłowy owadów przy użyciu siatki entomologicznej. W minionym roku prace te były prowadzone również w ramach projektu „Badania znaczenia otwartych przestrzeni śródleśnych dla zachowania różnorodności gatunkowej owadów, na przykładzie motyli i pszczołowatych”, współfinansowanego ze środków Funduszu Leśnego.

Powyższe badania wykazały 289 gatunków nowych dla Parku, z których do najciekawszych należą:

- modraszek artakserkses Aricia artaxerxes –jeden z najrzadziej spotykanych modraszków, znany zaledwie z kilku miejsc w Polsce

  • rozstrzępiak Alucita dodecadactyla – znany do tej pory tylko z Pienin
  • wzjeżka timon Pygaera timon
  • nastrosz osinowiec Laothoe amurensis
  • wgłębka Sieversa Catoptria permiacus.

Trzy ostatnie gatunki mają w Polsce północno-wschodniej zachodnią granicę zasięgu – występują od Puszczy Boreckiej, Knyszyńskiej i Białowieskiej aż po daleki wschód (Japonia). Wynikiem prac jest zwiększenie liczby gatunków Lepidoptera wykazanych z terenu WPN do 1219.

  

8. Wpływ obecności pszczoły miodnej w środowisku leśnym na wybrane rośliny runa i podszycia lasu oraz konkurencyjność względem innych zapylaczy

Celem badań było sprawdzenie w jakim stopniu obecność pszczoły miodnej Aphis mellifera w środowisku leśnym wpływa na plonowanie roślin w nim występujących, takich jak: malina właściwa Rubus idaeus i malina kamionka Rubus saxatilis. Jednocześnie został określony udział procentowy pszczoły miodnej w apifaunie leśnej, co pozwoliło wstępnie ustalić w jakim stopniu może ona stanowić konkurencję pokarmową dla miejscowych gatunków zapylaczy.

Plonowanie maliny właściwej oraz maliny kamionki w obecności pszczoły miodnej było lepsze niż na stanowisku pozbawionym tego zapylacza. Postawienie pasieki w lesie spowodowało, że A. mellifera stała się gatunkiem dominującym w populacji apifauny. Jej przewaga nad innymi gatunkami pszczołowatych polegała również na dłuższej aktywności lotnej w ciągu dnia. Te fakty dały podstawę do wnioskowania, że pszczoła miodna może być poważnym konkurentem pokarmowym dla pszczół dziko żyjących w środowisku leśnym. W minionym roku prace te były prowadzone również w ramach projektu „Badania znaczenia otwartych przestrzeni śródleśnych dla zachowania różnorodności gatunkowej owadów, na przykładzie motyli i pszczołowatych”, współfinansowanego ze środków Funduszu Leśnego.

  

9. Badania fauny skoczogonków Collembola wybranych środowisk Wigierskiego Parku Narodowego

Dotychczasowe badania przeprowadzone w Wigierskim Parku Narodowym wykazały obecność prawie 80 gatunków skoczogonków. Ponad połowa z nich (48) to gatunki saproksyliczne – związane z martwym drewnem (na 170 w Polsce), w tym 6 gatunków saproksylobiontycznych - wymagających martwego drewna jako środowiska lub jako pożywienia (na 24 w Polsce).

  

10. Badania fauny biedronek w Wigierskim Parku Narodowym

Badania owadów z rodziny biedronkowatych Coccinellidae pozwoliły stwierdzić występowanie 37 gatunków, w tym Harmonia axyridis - inwazyjny gatunek pochodzący z Azji, rozprzestrzeniający się od końca lat 80. XX wieku w obu Amerykach, Europie i Afryce. Do ciekawszych gatunków należy Hippodamia septemmaculata - północnopalearktyczna biedronka związana z torfowiskami i podmokłymi łąkami. Obecnie na obszarze Polski wydaje się być gatunkiem zanikającym. Na tle danych z obszarów o długiej tradycji badań koleopterologicznych, 37 gatunków (49% krajowej fauny Coccinellidae) stwierdzonych w Parku świadczy, że owady te znajdują tu dogodne warunki bytowania.

  

  

  

3.8.2. Monitoring środowiska i przyrody

  

W ramach prac monitoringowych w roku hydrologicznym 2014 Pracownia prowadziła prace na terenie zlewni badawczej, na wybranych powierzchniach i w wyznaczonych punktach kontrolno-pomiarowych dotyczące następujących programów pomiarowych:

  

  

Meteorologia

  

Pomiary meteorologiczne wykonywane były na terenie ogródka meteorologicznego w Sobolewie, gdzie ustawiona jest automatyczna stacja meteorologiczna Milos 500 firmy Vaisala. Pomiary automatyczne przeprowadzane są co godzinę. Badane były następujące parametry:

  • warunki termiczne (średnie miesięczne i roczne temperatury powietrza, gruntu, długość okresu wegetacyjnego),
  • warunki opadowe (sumy miesięczne i roczne opadów, liczba dni z opadem, natężenie opadów, współczynniki pluwiometryczne, rodzaj opadów, długość zalegania pokrywy śnieżnej, miąższość pokrywy śnieżnej),
  • bilans promieniowania,
  • warunki anemometryczne (średnie miesięczne i roczne prędkości wiatru, wartości maksymalne, częstotliwość kierunków wiatru).

Efektem realizacji programu jest charakterystyka warunków meteorologicznych w roku hydrologicznym i kalendarzowym 2014. Uzyskane dane pomiarowe w roku 2014 zostały odniesione do wartości z wielolecia.

  

  

Zanieczyszczenie powietrza

  

Pomiary chemizmu powietrza atmosferycznego (dwutlenku siarki i dwutlenku azotu) wykonywane były na terenie ogródka meteorologicznego w Sobolewie. Do badań wykorzystano metodę pasywną, która opracowana została w Zakładzie Chemii Analitycznej Politechniki Krakowskiej i wdrożona do praktyki zgodnie z obowiązującymi normami. Próbniki, po jednym na każdym z trzech stanowisk oddalonych od siebie o kilkanaście metrów, eksponowane były na wysokości 160 cm nad powierzchnią gruntu, przez okres 1 miesiąca. Badane były następujące parametry:

  • średnie miesięczne i roczne wartości pH i przewodności elektrolitycznej oraz ich zestawienie na tle klasyfikacji Jansena
  • miesięczne i roczne stężenia głównych jonów,
  • miesięczne i roczne ładunki głównych jonów,
  • określenie procentowego udziału poszczególnych jonów w składzie chemicznym opadów,
  • roczny przebieg zmienności wartości pH, przewodności elektrolitycznej oraz stężeń i ładunków głównych jonów,
  • stopień korelacji między stężeniami głównych jonów a wysokością opadów.

Efektem programu jest charakterystyka właściwości fizykochemicznych opadów atmosferycznych oraz określenie wielkości depozycji atmosferycznej. Uzyskane dane pomiarowe w roku 2014 zostały odniesione do wartości z wielolecia.

  

  

Chemizm opadów atmosferycznych

  

Opad mokry zbierany był na terenie ogródka meteorologicznego w Sobolewie w każdy poniedziałek o godz. 8:00, za pomocą kolektora opadu mokrego UNS 130/S firmy Eigenbrodt. W próbach tygodniowych określano jej wielkość oraz mierzono odczyn i przewodność elektrolityczną. Kolejne próby tygodniowe były łączone i przechowywane w temperaturze ok. 4°C. Na koniec miesiąca próba miesięczna (zlewana) była przekazywana do analizy do laboratorium Instytutu Ochrony Środowiska w Warszawie.

Efektem programu jest charakterystyka właściwości fizykochemicznych opadów atmosferycznych oraz określenie wielkości depozycji atmosferycznej. Badane były następujące parametry :

  • średnie miesięczne i roczne wartości pH i przewodności
  • miesięczne i roczne stężenia głównych jonów,
  • miesięczne i roczne ładunki głównych jonów,
  • określenie procentowego udziału poszczególnych jonów w składzie chemicznym opadów,
  • roczny przebieg zmienności wartości pH, przewodności elektrolitycznej oraz stężeń i ładunków głównych jonów w opadzie podkoronowym,
  • stopień korelacji między stężeniami głównych jonów a wysokością opadów,
  • roczny przebieg intercepcji opadów przez korony drzew,
  • zmiana parametrów wód opadowych po przejściu przez korony drzew.

Uzyskane dane pomiarowe w roku 2014 zostały odniesione do wartości z wielolecia.

  

  

Chemizm opadu podkoronowego

  

Wody opadowe przechodzące przez warstwę koron drzew (sosna, świerk) zbierane były z leśnej powierzchni badawczej zlokalizowanej w pobliżu ogródka meteorologicznego w Sobolewie, na siedlisku lasu mieszanego świeżego, w zbiorowisku Tilio-Carpinetum calamagrostietosum. Gatunkami tworzącymi górne piętro drzewostanu są: sosna i świerk przy współudziale dębu, czasem brzozy. Domieszkę tworzą osika, lipa i grab. Niższe piętro tworzy przeważnie świerk z udziałem dębu. Inne gatunki występują pojedynczo lub sporadycznie.

Kolektory podkoronowe, w ilości 10 sztuk, rozmieszczone są na powierzchni losowo. W okresie zimowym stosowano kolektory typu „wiadro”, o łącznej pow. wlotowej 0,615 m2. Poza okresem zimowym stosowano kolektory typu „lejek”, o łącznej powierzchni wlotowej 0,804 m2. Poboru prób opadów dokonywano w okresach tygodniowych. W próbach określano jej wielkość oraz mierzono odczyn i przewodność elektrolityczną. Kolejne próby tygodniowe były łączone i przechowywane w temperaturze ok. 4°C. Na koniec miesiąca próba miesięczna (zlewana) była przekazywana do analizy do laboratorium Instytutu Ochrony Środowiska w Warszawie.

Efektem programu jest charakterystyka właściwości chemicznych powietrza na obszarze działania stacji pomiarowej oraz określenie głównych lokalnych źródeł zanieczyszczenia. Badane były następujące parametry: stężenia głównych zanieczyszczeń powietrza (tlenków siarki i tlenków azotu), korelacja między wartościami czynników zanieczyszczających powietrze a lokalnymi kierunkami wiatru w danym miesiącu.

Uzyskane dane pomiarowe w roku 2014 zostały odniesione do wartości z wielolecia.

  

  

Chemizm roztworów glebowych

  

We wrześniu 2013 roku na powierzchni leśnej w Sobolewie firma Geomor-Technik Sp. z o.o. zamontowała nowe próbniki roztworów glebowych na głębokości 10 i 30 cm, wyposażone w czujniki ciśnienia oraz automatycznie włączająca się pompę, wyrównującą podciśnienie w naczyniach zbiorczych. W poprzednich latach roztwory glebowe pobierano na trzech głębokościach: 30 cm, 50 cm i 100 cm. Jeśli nowe urządzenia sprawdzą się w tym konkretnym typie gleby oraz nietypowym ukształtowaniu terenu w przyszłych latach zwiększony zostanie zakres głębokości poboru próbek. Badane były następujące parametry:

  • średnie miesięczne i roczne wartości pH i przewodności, dla każdej z głębokości,
  • miesięczne i roczne stężenia głównych jonów, dla każdej z głębokości,
  • stopień korelacji między stężeniami głównych jonów na danej głębokości a wysokością opadów,
  • stopień korelacji między stężeniami głównych jonów w roztworach glebowych a stężeniami tych jonów w opadach.

Uzyskane dane pomiarowe w roku 2014 zostały odniesione do wartości z wielolecia.

  

  

Wody podziemne

  

Wody podziemne badano w otworze piezometrycznym zlokalizowanym na terenie ogródka meteorologicznego w Sobolewie, który od 1997 roku włączony jest do krajowej sieci pomiarowej Państwowego Instytutu Geologicznego pod numerem ewidencyjnym II/862Q. Piezometr posadowiony jest na głębokości 17,9 m ppt. Swobodne zwierciadło wody znajduje się na głębokości 12,05 m ppt., licząc od górnej krawędzi metalowej obudowy piezometru.

Poziom statycznego zwierciadła wody w piezometrze badano w każdy poniedziałek o godz. 8:00 za pomocą taśmy miarowej ze „świstawką”. Dodatkowo zamontowano czujnik (typu DIVER) wysokości poziomu wody temperatury w piezometrze, sondujący te parametry 2 razy na dobę. Właściwości fizyczne i chemiczne wód podziemnych badano czterokrotnie w ciągu roku hydrologicznego: w grudniu 2013 roku oraz w lutym, czerwcu i we wrześniu 2014 roku. Przed każdym pobraniem próby z otworu piezometru wypompowywano około cztery objętości słupa wody stagnującej w otworze. W terenie w próbach mierzono odczyn, przewodność elektrolityczną i temperaturę wody.

Efektem programu jest charakterystyka stanu wód podziemnych, ich ilości, chemizmu i dynamiki. Celem programu jest także ocena jakości wód podziemnych. Badane były następujące parametry:

  • stany miesięczne poziomu lustra wody, w tym stany średnie, maksymalne i minimalne,
  • średnie roczne stężenia głównych jonów, w tym związków biogennych.

Uzyskane dane pomiarowe w roku 2014 zostały odniesione do wartości z wielolecia.

  

  

Wody powierzchniowe – rzeki

  

Badania wód powierzchniowych dotyczyły pomiarów stanu i prędkości przepływu wód w rzece Czarna Hańcza – w punkcie kontrolno-pomiarowym w Sobolewie oraz właściwości fizycznych i chemicznych wód rzeki w punktach w Sobolewie i przy ujściu rzeki do jeziora Wigry. Próby wody do badań pobierane były z nurtu rzeki jeden raz w miesiącu. W terenie w próbach mierzono odczyn, przewodność elektrolityczną i temperaturę wody. Analizy fizykochemiczne wykonywane były w laboratorium Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska oraz w WPN. Pomiar stanu wód prowadzony był w przy wykorzystaniu limnimetru firmy SABO, mierzącego co godzinę poziom wody i je temperaturę. Z zapisu limnimetru określano średnie, maksymalne i minimalne stany dobowe.

Efektem programu jest charakterystyka warunków hydrologicznych oraz wielkość ładunku substancji zawieszonych i rozpuszczonych odprowadzanych z obszaru zlewni reprezentatywnej. Celem programu jest także ocena jakości wód powierzchniowych. Badane były następujące parametry:

  • stany i przepływy charakterystyczne I stopnia oraz ich zestawienie na tle stanów i przepływów II stopnia,
  • wartości: odpływu jednostkowego, warstwy odpływu oraz współczynnika odpływu dla poszczególnych miesięcy i roku,
  • średnie miesięczne i roczne stężenia i ładunki głównych jonów, w tym związków biogennych.

Uzyskane dane pomiarowe w roku 2014 zostały odniesione do wartości z wielolecia.

  

  

Chemizm opadu organicznego

  

Materiał do badań opadu organicznego zbierany był w zbiorowisku ubogiego grądu trzcinnikowego Tilio-Carpinetum calamagrosietosum, w drzewostanie świerkowo - sosnowym z odnawiającą się warstwą krzewów leszczyny, przy pomocy 15 chwytaczy białych wiader z tworzywa sztucznego o łącznej pow. wlotowej 0,922 m2, umieszczonych na stojakach 80 cm nad powierzchnią gruntu. Chwytacze ustawione były losowo w trzech rzędach po 5 sztuk (odległości pomiędzy chwytaczami wynosiła 3 m). Chwytacze opróżniane były w odstępach miesięcznych, a zebrany materiał sortowano na poszczególne frakcje (igły, liście, owoce, gałązki, kora, porosty, inne) i ważono. Następnie, po wysuszeniu materiału do stałej masy, ponownie go ważono, po czym całość homogenizowano za pomocą młynka uniwersalnego. Z tak przygotowanego materiału z 12 kolejnych miesięcy roku hydrologicznego przygotowywano trzy próby (igły, liście, pozostałe), które poddano analizie chemicznej w laboratorium Instytutu Ochrony Środowiska.

Efektem programu jest określenie ilościowego i jakościowego składu opadu organicznego oraz wielkości dopływu pierwiastków z opadem organicznym do gleby w wybranych ekosystemach leśnych. Badane były następujące parametry:

  • sucha masa opadu organicznego dla poszczególnych miesięcy i roku,
  • roczny ładunek głównych pierwiastków docierających do gleby z opadem organicznym.

Uzyskane dane pomiarowe w roku 2014 zostały odniesione do wartości z dostępnych serii pomiarowych.

  

  

Uszkodzenia drzew i drzewostanów

  

Ocenę stanu uszkodzeń drzew przeprowadzono w trzech siedliskach leśnych: w borze bagiennym Vaccinio uliginosi-Pinetum, z rzadkim i niskim drzewostanem sosnowym (pow. 050), świerczynie na torfie Sphagno girgensohnii-Piceetum (pow. 051) oraz nasadzeniu sosny na siedlisku grądowym Tilio-Carpinetum calamagrostietosum (pow. 052) Na każdej powierzchni zbadano 20 drzew (sosna, świerk), określając ubytek aparatu asymilacyjnego, pierśnicę drzew, uszkodzenia pnia oraz procent martwych gałęzi w koronie. Za kryterium oceny stanu zdrowotności drzewostanu przyjęto procent ubytku aparatu asymilacyjnego drzew, posługując się „Atlasem ubytku aparatu asymilacyjnego drzew leśnych (Borecki, Keczyński 1992) oraz ilość martwych gałęzi.

Efektem programu jest uzyskanie wskaźnikowych informacji o zmianach zdrowotności drzewostanów. Badane były następujące parametry:

  • ocena defoliacji drzew,
  • ocena odbarwienia aparatu asymilacyjnego,
  • ocena uszkodzeń pni,
  • pierśnica badanych drzew.

Uzyskane dane pomiarowe w roku 2014 zostały odniesione do wartości z poprzedniego sezonu.

  

  

Epifity nadrzewne

  

Badania nad porostami prowadzono na 8 stanowiskach wytypowanych i opisanych na terenie zlewni eksperymentalnej w 1998 roku. Zgodnie z wcześniej opracowanym systemem monitoringu porostów badaniami objęto 12 gatunków porostów nadrzewnych (włostka brązowa Bryonia fuscescens, mąkla tarnniowa Evernia prunastri, pustułka pęcherzykowata Hypogymnia physodes, przystrumycznik pustułkowy Hypotrachyna rezoluta, przylepka okopconaMelanelia fuliginosa, tarczownica bruzdkowana Parmelia sulcata, otwornioca gorzka Pertusaria amara, rozsypek srebrzysty Phlyctis argena, płucnik modry Platismatia glauca, mąklik otrębiasty Pseudevernia furfuracea, odnożyca mączysta Ramalina farinacea, brodaczka kępkowa Usnea hirta). Na każdym stanowisku, na wyznaczonej powierzchni, dokonano pomiaru powierzchni plech monitorowanych gatunków, badania składu gatunkowego i stanu zdrowotności porostów.

Efektem programu jest ocena jakości środowiska i kierunku zmian siedliskowych, na podstawie zmian bioty porostów epifitycznych. Badane były następujące parametry: powierzchnia plech monitorowanych porostów, zdrowotność plech.

Uzyskane dane pomiarowe w roku 2014 zostały odniesione do wartości z dostępnych serii pomiarowych.

  

  

Fauna epigeiczna

  

Badania prowadzono w dwóch typach siedliskowych lasu – na siedlisku lasu mieszanego świeżego, w zbiorowisku Tilio-Carpinetum calamagrostietosum oraz boru bagiennego Vaccinio uliginosi-Pinetum. Na każdym siedlisku wytypowano po trzy stanowiska oddalone od siebie o około 250 m, na których zainstalowano po 5 pułapek rozmieszczonych liniowo w trzy metrowych odstępach. Pułapki (słoiki o pojemności 0,33 l i średnicy otworu 56 mm) zostały wkopane równo z powierzchnią gruntu i osłonięte daszkami. Jako płynu konserwującego użyto roztworu glikolu etylowego. Pułapki były eksponowane w terenie przez 5 miesięcy, od maja do końca września, a materiał wybierano z nich w odstępach miesięcznych. Wyselekcjonowane z odłowionego materiału chrząszcze należące do rodziny Carabidae zakonserwowano, a następnie przesłano do oznaczenia do Zakładu Zoologii Instytutu Biologii Uniwersytetu Humanistyczno Przyrodniczego Jana Kochanowskiego w Kielcach.

Efektem programu jest określenie zmian ilościowych i jakościowych zachodzących w strukturach zgrupowań bezkręgowców, na przykładzie biegaczowatych. Badane były następujące parametry:

  • skład gatunkowy biegaczowatych,
  • struktura dominacji zgrupowania,
  • różnorodność zgrupowań,
  • wskaźnik łowności,
  • struktura troficzna.

Uzyskane dane pomiarowe w roku 2014 zostały odniesione do wartości z dostępnych serii pomiarowych.

Szczegółowe wyniki prac monitoringowych znajdą się na stronie internetowej Parku w postaci raportu pt. „Raport o stanie środowiska przyrodniczego Stacji Bazowej Wigry w roku hydrologicznym 2014”.

  

  

  

  

3.9. Ochrona krajobrazu

  

  

3.9.1. Zagospodarowanie przestrzenne

Janina Kamińska

  

Plany zagospodarowania przestrzennego i studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania gmin

  

W roku 2014 roku jak co roku Wigierski Park Narodowy brał udział w procesie związanym z uchwalaniem miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego i studiami uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin. WPN zajmował stanowisko w sprawie zmiany Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Podlaskiego uchwalonego uchwałą Nr IX/80/03 Sejmiku Województwa Podlaskiego z dnia 27 czerwca 2003 r. (Dz. Urz. W. P. Nr 108, poz.2026) dotyczącej przebiegu linii elektroenergetycznej 400 kV na terenie gminy Bakałarzewo, zgodnie z uchwałą Sejmiku Województwa Podlaskiego Nr XXXI/384/13 z dnia 9 września 2013 r. Przesyłając jednocześnie wskazania dotyczące korytarzy ekologicznych zawierające proponowane ograniczenia inwestowania w tym rejonie.

  

W 2014 r. Wigierski Park Narodowy uzgodnił:

  • Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego wsi: Ateny, Danowskie, Kopanica, Tobołowo i Walne położone w gminie Nowinka, w otulinie Parku;
  • Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Giby
  • Zapisy do sporządzanego Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Giby obejmowały zalecenia dotyczące układów przestrzennych wsi i form budynków; określenia terenów wyłączonych z zalesienia, terenów wyłączonych z lokalizowania infrastruktury turystycznej i wyłączonych spod tworzenia nowej zabudowy w granicach WPN, jego otuliny i „Ostoi Wigierskiej”. W zapisach studium znalazły się również zapisy odnoszące się do zachowania walorów krajobrazowych w Parku i „Ostoi Wigierskiej” mówiące, iż należy:

    - „zachować istniejącą zabudowę zagrodową z dopuszczeniem jej remontów, przebudowy, rozbudowy i zmiany sposobu użytkowania,

    - przy wznoszeniu nowych obiektów budowlanych oraz remontach, przebudowie i rozbudowie czy zmianie sposobu użytkowania istniejących budynków stosować tradycyjne formy architektoniczne charakterystyczne dla tego obszaru,

    - zachować tradycyjny układ budynków w zagrodzie – budynek mieszkalny usytuowany od strony drogi w taki sposób, aby kalenica domu była równoległa do osi ulicy, pozostałe budynki ustawione tak, by cała zagroda zamykała się kwadracie lub prostokącie,

    - lokalizować budynki tak by utrzymana była linia zabudowy od strony drogi i od strony pól,

    - wykorzystywać rodzime gatunki drzew i krzewów przy wprowadzaniu do siedlisk zieleni niskiej i wysokiej, w celu ograniczenia ekspansji gatunków obcych.”

Inne uzgodnienia i opinie

  

Poza uzgodnieniami i wnioskami do planów Wigierski Park Narodowy w 2014 roku przedstawiał swoje stanowisko w 92 rozpatrzonych sprawach, 58 z nich dotyczyło uzgodnień decyzji o warunkach zabudowy. Na terenie strefy ochronnej parku uzgodniono 26 projektów decyzji o warunkach zabudowy. Wszystkie inwestycje na terenie otuliny zostały pozytywnie uzgodnione przez Dyrektora WPN. W granicach parku uzgadniano 32 sprawy. Wśród nich Dyrektor Wigierskiego Parku Narodowego nie uzgodnił trzynastu inwestycji. Jedna z nich została uzgodniona po wprowadzeniu zaleceń WPN (brak uzgodnienia wynikał z niedostosowania formy planowanych do realizacji obiektów do kształtów budynków stosowanych w regionie co powodowałby naruszenie walorów krajobrazowych WPN). Jedna nie została zaskarżona do Ministra Środowiska, dwa zaskarżone postanowienia Dyrektora Parku zostały przez Ministra Środowiska utrzymane w mocy. W przypadku pozostałych nie uzgodnionych inwestycji sprawy zostały skierowane do ponownego rozpatrzenia.

  

Uzgodnienia decyzji o warunkach zabudowy w granicach parku:

  • 19 postanowień o pozytywnym uzgodnieniu inwestycji w granicach WPN, które dotyczyły terenu gmin: Suwałki, Nowinka i Krasnopol. Uzgodnienia inwestycji odnosiły się do budowy, rozbudowy i przebudowy obiektów. Uzgodniono:
  • 7 inwestycji dotyczących budynków mieszkalnych: po jednej we wsiach Leszczewo i Tartak w gminie Suwałki; 5 we wsi Bryzgiel w gminie Nowinka;
  • 4 inwestycje dotyczące pomostów: 2 w Magdalenowie w gminie Suwałki i po jednej w Atenach i Bryzglu w gminie Nowinka;
  • 2 inwestycje dotyczące siedlisk rolniczych: po jednej w Maćkowej Rudzie w gminie Krasnopol i w Cimochowiźnie w gminie Suwałki;
  • 2 inwestycje dotyczące linii energetycznych: po jednej we wsi Rosochaty Róg w gminie Krasnopol i we wsi Leszczewek w gminie Suwałki;
  • po jednej inwestycji dotyczącej: zmiany sposobu użytkowania budynku gospodarczego, budowy budynku handlowo usługowego z wyrobami o randze produktu regionalnego, budowie budynku gospodarczo socjalnego oraz budowie bazy rybackiej we wsi Czerwony Folwark w gminie Suwałki.

Uzgodnienia decyzji o warunkach zabudowy w otulinie parku:

  • 26 postanowień o pozytywnym uzgodnieniu w obszarze otuliny WPN, które dotyczyły terenu gmin: Suwałki, Krasnopol, Nowinka i Szypliszki. Przedmiotem uzgodnień były budowy, rozbudowy i przebudowy. Uzgodniono:
  • siedliska we wsiach: Remieńkiń (2) i Ryżówka (2) w gminie Krasnopol, Okuniowiec (1) i Wiatrołuża (1) w gminie Suwałki, Polule w gminie Szypliszki i we wsi Walne w gminie Nowinka (razem 8 inwestycji);
  • budowy budynku mieszkalnego we wsi Sobolewo (2) w gminie Suwałki, we wsi Ryżówka w gminie Krasnopol i we wsi Monkinie w gminie Nowinka (razem 4 inwestycje);
  • budowy: budynku gospodarczego we wsi Tartak i Bobrowisko w gminie Suwałki (razem 2 inwestycje);
  • po jednej inwestycji: studnia wiercona w Płocicznie, droga, linia energetyczna i pomost w Małej Hucie, elektrownia fotowoltaiczna i zjazd z drogi w Sobolewie, most w Czerwonym Folwarku w gminie Suwałki, zmiana sposobu użytkowania budynku gospodarczego na mieszkalny w Mikołajewie, budynek letniskowy, zmiana sposobu użytkowania budynku garażowego na mieszkalny, podział działki rolno leśnej z siedliskiem i staw rybny w Ryżówce w gminie Krasnopol.

W sumie Wigierski Park Narodowy uzgodnił:

  • 23 inwestycje w gminie Suwałki (10 w parku, 13 w otulinie);
  • 9 inwestycji w gminie Nowinka (7 w parku, 2 w otulinie);
  • 12 inwestycji w gminie Krasnopol (2 w parku i 10 w otulinie)
  • 1 inwestycję w gminie Szypliszki (1 w otulinie)

  

  

  

  

3.9.2. Zadrzewienia

Łukasz Skiendziul

  

  

W 2014 roku Dyrektor Wigierskiego Parku Narodowego rozpatrzył 97 wniosków (53 w 2013 r.) dotyczące wycinki drzew i krzewów z zadrzewień, w tym:

  • pozytywnie – 68 wniosków,
  • częściowo pozytywnie – 17 wniosków,
  • negatywnie – nie było
  • przekazał wg właściwości lub nie rozpatrywał ze względu na brak zasadności (drzewa poza granicami parku lub wniosek złożony przez osobę nieuprawnioną lub też wiek drzew poniżej 10 lat) - 12 wniosków.

  

Liczba rozpatrywanych wniosków w poszczególnych gminach: Giby - 2, Krasnopol - 5, Nowinka - 12, Suwałki – 77, Augustów - 1.

Łącznie z powierzchni objętej ochroną krajobrazową usunięto 1014 szt. drzew. Szczegółową liczbę drzew z uwzględnieniem gatunków przedstawia tabela nr 27.

Główną przyczyną usuwania drzew w analizowanym okresie była pielęgnacja zadrzewień przegęszczonych. Zabiegi polegały przede wszystkim na usuwaniu drzew obumarłych, chorych lub przygłuszonych, a także stwarzających zagrożenie dla ludzi i mienia.

  

  

Tabela 27. Drzewa i krzewy wyznaczone w 2014 r. do wycinki z terenów objętych ochroną krajobrazową, znajdujących się w granicach Wigierskiego Parku Narodowego

 

Gmina

Gatunek drzewa, liczba sztuk lub powierzchnia

Ol

Kl

Lp

So

Wb

Brz

Sw

Md

Tp

Js

inne

krzewy

(m2)

Suwałki

315

56

14

189

11

69

18

6

45

25

61

-

Nowinka

37

-

-

107

14

-

3

1

1

4

-

-

Krasnopol

16

1

-

-

-

-

-

-

20

-

-

-

Giby

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

1

-

razem

368

57

14

296

25

69

21

7

66

29

62

-

 

  

  

  

  

  

3.10. Ochrona przed szkodnictwem

  

Karol Korsakowski

  

  

Straż Parku działa w oparciu o Art.108 ust. z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody.

W 2014 roku funkcjonowała i realizowała zadania w 4 osobowej obsadzie, tj. 3 strażników i komendant.

Do pomocy w sytuacjach, kiedy zachodziła taka konieczność decyzją Dyrektora Parku brali udział w patrolach wyznaczeni pracownicy służby terenowej Parku.

Głównymi przestępstwami i wykroczeniami z jakimi ma do czynienia Straż Wigierskiego Parku Narodowego, są naruszenia prawa polegające przede wszystkim na:

  • kłusownictwie rybackim;
  • kradzieży drewna;
  • kłusownictwie na zwierzynę (zdarza się wnykarstwo);
  • „ dzikiej turystyce" (biwakowanie poza miejscami do tego wyznaczonymi);
  • ruchu pojazdów poza drogami publicznymi;
  • parkowaniu pojazdów w miejscach do tego nie przeznaczonych;
  • zaśmiecaniu lasu.

Straż Parku wyposażona jest w:

  • krótką broń bojową (pistolety P-83 Wanad);
  • ręczne miotacze gazu;
  • radiotelefony typu Motorolap;
  • telefony komórkowe;
  • kajdanki;
  • samochód terenowy typu pickup Mitsubishi L-200;
  • łodzie motorowe typu Harpun i hybrydowa typu Okoń;
  • łódź wiosłową z doczepnym silnikiem zaburtowym;
  • urządzenia GPS.
  • fotopułapki 2 szt.

W ciągu 2014 roku funkcjonariusze Straży odbyli 374 patrole po lądzie i wodach znajdujących się w granicach administracyjnych WPN, z czego 3 realizowano wspólnie z funkcjonariuszami Policją z KMP w Suwałkach.

W trakcie wszystkich patroli w ciągu roku Straż Parku wylegitymowała 493 osoby, z czego 219 osób pouczono o konieczności przestrzegania obowiązujących na terenie WPN przepisów. W 14 przypadkach na osoby świadomie naruszające prawo nałożono 14 grzywien w drodze mandatu karnego na łączną sumę 2200 zł.

Funkcjonariusze Straży Parku w okresie wiosenno-letnim zwracali szczególną uwagę na posiadanie kart wstępu (kontrole).

W wyniku patroli łodziami po wodach Wigierskiego Parku Narodowego zlokalizowano, podjęto i zabezpieczono w magazynie Straży następujący sprzęt:

  • Sieci typu wonton - 57 szt;
  • Sznury węgorzowe - 1 szt.;
  • Żaki - 6 szt.;
  • Ganta - 1szt.;
  • Racznik - 1 szt.;
  • Łódź wiosłowa - 1 szt.;
  • Wnyki (stalowe linki zastawione na zwierzynę łowną) - 8 szt.

W trakcie patroli udało się ująć 6 osób nielegalnie poławiające ryby na akwenach WPN. Podejrzanych o kłusownictwo przekazano wraz ze sprzętem do właściwych terenowo jednostek Policji. Ryby, które znajdowały się w podjętym sprzęcie kłusowniczym zostały przekazane do magazynu ryb WPN lub przekazane na potrzeby woliery w Maćkowej Rudzie.

Ponadto, funkcjonariusze SP dwukrotnie zabezpieczali regaty na jez. Wigry, oraz wielokrotnie wspólnie z ornitologami prowadzili liczenie ptaków bytujących nad jez. Wigry.

Komendant Straży Parku kilkakrotnie reprezentował interesy WPN przed Sądem Rejonowym w Suwałkach i Sejnach.

Funkcjonariusze brali czynny udział w akcji "Bezpieczna woda – plaża 2014", a także zabezpieczali Maraton Wigier oraz bieg przyjaciół WPN "Białe Miśki".

Straż WPN w kilku przypadkach przewoziła do woliery w Maćkowej Rudzie ranne ptaki w celu ich leczenia i rehabilitacji.

W dniach 03-04.04.2014 r. Komendant wraz z jednym z funkcjonariuszy uczestniczył w szkoleniu Służb Ochrony Przyrody w Białowieskim Parku Narodowym.

We wrześniu funkcjonariusze z czterech parków narodowych tj. Wigierskiego, Biebrzańskiego, Białowieskiego i Narwiańskiego Parku Narodowego uczestniczyli w zorganizowanym i sfinansowanym przez Wigierski Park Narodowy szkoleniu strzeleckim. Łącznie, w szkoleniu brały udział 22 osoby.

W październiku Komendant SP wziął udział w szkoleniu obronnym w miejscowości Rogoziniec, zorganizowanym przez Ministerstwo Środowiska.

Straż Parku również w 2014 roku zajmowała się ochroną mienia, zwalczaniem przestępstw i wykroczeń w zakresie ochrony przyrody oraz zwalczaniem kłusownictwa, szkodnictwa zarówno leśnego jak i wodnego.

W kilku przypadkach wystawiane były urządzenia nagrywające (fotopułapki), które miały pomóc w ujęciach potencjalnych złodziei drewna lub kłusowników.

Utrzymującymi się tendencjami z jakimi Straż zmaga się od dłuższego czasu są: kłusownictwo wodne, a także niszczenie dróg leśnych i szlaków turystycznych przez różnego typu pojazdy.

W 2014 r. Straż WPN została doposażona w specjalistyczne urządzenie GPS Trimble Juno.

  

  

Tabela 28. Szkodnictwo i ochrona przed szkodnictwem w 2014 r.

  

Liczba

funkcjonariuszy

Straży Parku

Windykacja

należności

w zł

Kradzieże drewna

Liczba

przypadków

kłusownictwa

liczba

przypadków

skradzione drewno

masa

(m3)

wartość

(zł)

4

0

0

0

0

6

  

  

  

  

3.11. Wolontariat

Joanna Górecka

  

W czerwcu 2014 roku rozpoczęto program „Wolontariat dla Wigier”, którego misją jest:

  1. wspieranie działań realizowanych przez WPN,
  2. angażowanie społeczeństwa w aktywne działania na rzecz ochrony przyrody,
  3. edukacja przyrodnicza społeczeństwa,
  4. promowanie postaw proekologicznych i idei zrównoważonego rozwoju,
  5. zwiększanie akceptacji dla działań podejmowanych przez WPN wśród społeczności lokalnej,
  6. wspieranie osób aktywnych w działaniach społecznych na rzecz ochrony przyrody poprzez umożliwienie im zdobywania wiedzy i doświadczenia oraz kontaktu z przyrodą w WPN.

W 2014 roku udział w „Wolontariacie dla Wigier” wzięło 8 osób, w tym 3 kobiety i 5 mężczyzn. Wiek wolontariuszy mieścił się w przedziale od 19 do 32 lat. Sześcioro z nich było studentami bądź niedawno ukończyli studia, jeden był tegorocznym maturzystą, zaś jedna osoba była w trakcie poszukiwania pracy. Wśród wolontariuszy znalazły się osoby zarówno z bliskiej okolicy – 2 osoby z Suwałk, 1 z Augustowa i 1 z Białegostoku, jak i z dalszych części Polski – 2 osoby z Torunia, 1 osoba z okolic Warszawy (Zalesie Górne), 1 z okolic Wałbrzycha (Siodłkowice).

Łącznie wolontariusze przepracowali 350 godzin. Najbardziej aktywnym miesiącem był lipiec – 246 godzin pracy wolontariuszy (7 wolontariuszy, przy czym jeden z nich pracował także w czerwcu), czerwiec – 44 (1 osoba), wrzesień – 60 godzin (1 osoba).

  

Zadania, jakie wykonywali wolontariusze to:

  1. Pomoc w Muzeum Wigier (informacja turystyczna, prace porządkowe i biurowe, czyszczenie akwariów, obsługa sprzętu multimedialnego) – łącznie 113 godzin pracy;
  2. Usuwanie gatunków inwazyjnych roślin – niecierpka gruczołowatego – 54 godziny;
  3. Pomoc przy organizacji imprez – 44 godziny;
  4. Sprzątanie szlaków turystycznych (w tym także mycie tabliczek informacyjnych) – 38 godzin;
  5. Monitoring ruchu turystycznego – 26 godzin;
  6. Pomoc w pracach leśnych – 16 godzin;
  7. Sprzątanie brzegów jeziora (także plaży) – 12 godzin;
  8. Konserwacja małej infrastruktury turystycznej – 11 godzin;
  9. Pomoc w Centrum Informacji Turystycznej – 10 godzin;
  10. Przygotowanie kwartalnika Wigry do wysyłki pocztowej – 3 godziny;
  11. Inne (w tym: udział w konferencjach, szkoleniach, zapoznawanie się z walorami parku) – 23 godziny.

  

  

  

Dalej »