2. ZAGROŻENIA WYPEŁNIANIA PODSTAWOWYCH FUNKCJI PARKU

1

Zmiany stosunków wodnych – obniżanie poziomu wód gruntowych zagrażające w szczególności:

1) siedliskom przyrodniczym:

a) sosnowy bór bagienny Vaccinio uliginosi-Pinetum, borealna świerczyna bagienna Sphagno girgensohnii-Piceetum, sosnowo-brzozowy las bagienny Dryopteridi thelypteridis-Betuletum pubescentis,

b) górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk (torfowiska alkaliczne),

c) torfowiska nakredowe (Cladietum marisci,Caricetum buxbaumii, Schoenetum nigricantis),

d) torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio-Caricetea nigrae),

e) torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą (żywe),

f) starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami Nympheion i Potamion,

g) naturalne dystroficzne zbiorniki wodne,

2) stanowiskom gatunków:

a) poczwarówka zwężona (Vertigo angustior),

b) poczwarówka Geyera (Vertigo geyeri),

c) 1016²⁾ poczwarówka jajowata ( Vertigo moulinsiana);

d) czerwończyk nieparek (Lycaena dispar),

e) czerwończyk fioletek (Lycaena helle),

f) zalotka większa ( Leucorrhinia pectoralis),

g) przeplatka aurinia (Euphydryas aurinia),

h) trzepla zielona (Ophiogomphus cecilia ),

i) traszka grzebieniasta (Triturus cristatus),

j) kumak nizinny (Bombina bombina),

k) bóbr (Castor fiber),

l) wydra (Lutra lutra)

1. Podejmowanie działań zmierzających do zaniechania zabiegów melioracyjnych, przyczyniających się do obniżania średniego poziomu wód gruntowych w odległości mniejszej niż 100 m od granic siedlisk przyrodniczych i gatunków Natura 2000.

2. Podejmowanie działań zmierzających do zaniechania kopania stawów, z wyłączeniem rekultywacji istniejących zbiorników wodnych oraz tworzenia nowych dla potrzeb ochrony płazów.

3. Niezasypywanie drobnych zbiorników (oczek) wodnych na obszarze użytków rolnych.

4. Prowadzenie działalności edukacyjnej w zakresie ekologicznego znaczenia tego rodzaju zbiorników wodnych dla ekosystemów parku.

5. Działanie na rzecz wprowadzania do studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów ograniczających możliwość wydobywania kopalin mineralnych i torfu na terenie parku.

6. Działanie na rzecz prowadzenia gospodarki wodnej ukierunkowanej na minimalizację poboru wody do celów komunalnych i rolniczych.

7. Wykupy gruntów prywatnych na rzecz parku, w szczególności gruntów przyległych bezpośrednio do jezior i rzek

2

Dopływ zanieczyszczeń ze zlewni wód parku i związana z nim eutrofizacja i skażenie wód powierzchniowych, zagrażające w szczególności:

1) siedliskom przyrodniczym:

a) torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio-Caricetea nigrae),

b) torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą (żywe),

c) twardowodne oligo i mezotroficzne zbiorniki z podwodnymi łąkami ramienic Charetea,

d) starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami Nympheion i Potamion,

e) naturalne dystroficzne zbiorniki wodne,

2) stanowiskom gatunków:

a) aldrowanda pęcherzykowata ( Aldrovanda vesiculosa),

b) krasnorost Hildenbrandtia rivularis

c) poczwarówka zwężona (Vertigo angustior),

d) poczwarówka Geyera (Vertigo geyeri),

e) poczwarówka jajowata (Vertigo moulinsiana),

f) kreślinek nizinny (Graphoderus bilineatus)

g) czerwończyk nieparek (Lycaena dispar),

h) czerwończyk fioletek (Lycaena helle),

i) zalotka większa Leucorrhinia pectoralis,

j) przeplatka aurinia (Euphydryas aurinia),

k) trzepla zielona (Ophiogomphus cecilia ),

l) piskorz (Misgurnus fossilis),

m) koza (Cobitis taenia),

n) różanka (Rhodeus sericeus),

o) traszka grzebieniasta (Triturus cristatus),

p) kumak nizinny (Bombina bombina),

q) rzekotka drzewna (Hyla arborea),

r) ropucha paskówka (Epidalea calamita),

s) ropucha zielona (Bufotes viridis),

t) ropucha szara (Bufo bufo),

u) traszka zwyczajna (Lissotriton vulgaris),

v) żaba jeziorkowa (Pelophylax lessonae),

w) żaba moczarowa (Rana arvalis),

x) żaba wodna (Pelophylax kl. esculentus ),

y) żaba trawna (Rana temporaria),

z) grzebiuszka ziemna (Pelobates fuscus),

za) bóbr (Castor fiber),

zb) wydra (Lutra Lutra)

1. Działanie na rzecz rozbudowy kanalizacji sanitarnej w miejscowościach położonych w zlewni całkowitej wód parku, umożliwiającej odprowadzanie ścieków do oczyszczalni.

2. Działanie na rzecz podłączenia wszystkich gospodarstw do sieci kanalizacyjnej w miejscowościach wyposażonych w kanalizację sanitarną.

3. Działanie na rzecz zainstalowania i zapewnienia prawidłowej eksploatacji kanalizacji burzowej.

4. Wyposażanie pól biwakowych, kempingowych, karawaningowych w instalacje sanitarne, zapobiegające zanieczyszczeniu gleb, wody gruntowej i powierzchniowej.

5. Propagowanie systematycznej modernizacji i stosowania najlepszych dostępnych technik (BAT) w istniejących oczyszczalniach ścieków na terenie zlewni całkowitej wód parku w celu maksymalnego ograniczania ładunków biogenów odprowadzanych do wód powierzchniowych lub gleb.

6. Działanie na rzecz ograniczania zabudowy terenów przyległych do jezior i rzek przez postulowanie wyznaczenia i wyłączenia spod zabudowy 100 m strefy ochronnej.

7. Utrzymanie drzewostanów i trwałej pokrywy roślinnej na brzegach jezior i rzek.

8. Utrzymywanie dotychczasowych form użytkowania terenów rolnych, z preferencją dla zamiany użytków ornych na łąki i pastwiska.

9. Propagowanie ograniczania nawożenia i stosowania chemicznych środków ochrony roślin oraz chlorków do usuwania lodu i śniegu z dróg.

10. Wspieranie stosowania kodeksu dobrej praktyki rolniczej, dotyczącej w szczególności sposobów postępowania z nawozami i środkami ochrony roślin.

11. Działanie na rzecz wprowadzenia w studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz do miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego zakazu lokalizowania na terenie parku składowisk i instalacji przerobu odpadów oraz nowych ferm hodowlanych dla obsady powyżej 40 DJP.

12. Regularne oczyszczanie z odpadów brzegów jezior i rzek oraz dna akwenów.

13. Doskonalenie systemu nadzoru nad gospodarką nieczystościami w gminach, w szczególności na terenach bez sieci kanalizacyjnych.

14. Wykup gruntów prywatnych na rzecz Parku.

15. Ograniczanie efektów eutrofizacji wybranych jezior poprzez sterowanie strukturą gatunkową i liczebnością zespołów ryb (biomanipulację)

3

Zaburzenia w składzie gatunkowym ichtiofauny – spadek różnorodności oraz zmiany struktury gatunkowej i liczebności ryb, spowodowane:

1) zmianami w strukturze troficznej ekosystemów wodnych,

2) wzrastającą presją kormorana czarnego ( Phalacrocorax carbo)

1. Regulacja struktury gatunkowej i liczebności ryb przez:

a) zarybienia wybranych wód Parku wylęgiem i narybkiem gatunków zagrożonych wyginięciem oraz wykazujących niską liczebność,

b) restytucję gatunków ryb,

c) odłowy regulacyjne i kontrolne,

d) badania naukowe i monitoring zmian zachodzących w strukturze i liczebności zespołów ichtiofauny,

e) zwalczanie kłusownictwa rybackiego oraz dostosowanie zasad wędkowania do potrzeb ochrony ekosystemów wodnych,

f) pozyskanie ikry siei (Coregonus lavaretus), sielawy (Coregonus albula) i szczupaka ( Esox lucius), hodowla wylęgu w warunkach kontrolowanych.

2. Działania mające na celu ograniczenie presji kormorana czarnego (Phalacrocorax carbo):

a) monitoring liczebności,

b) uwzględnianie wzrastającej presji kormorana na poszczególne gatunki ryb przy ustalaniu wielkości odłowów regulacyjnych,

c) kompensacja presji na rybostan przez zarybienia,

d) niedopuszczanie do zakładania kolonii lęgowych

4

Pogarszanie się warunków sanitarnych i tlenowych w strefie litoralu jezior

1.Zimowe koszenie części trzcinowisk.

2.Częściowe usuwanie skoszonej roślinności wynurzonej z wybranych akwenów

5

1. Zmniejszanie się powierzchni siedlisk otwartych i widnych zbiorowisk leśnych w wyniku sukcesji, na skutek zaprzestania koszenia i wypasu, a także na skutek zalesiania.

2. Zbyt intensywne użytkowanie łąkowe.

3. Przekształcanie łąk w grunty orne, zagrażające:

1) siedliskom przyrodniczym:

a) niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris),

b) ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium),

c) zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion),

d) górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk,

e) torfowiska nakredowe (Cladietum marisci,Caricetum buxbaumii, Schoenetum nigricantis),

f) torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio-Caricetea nigrae),

g) torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą (żywe),

h) roślinności okrajkowej z klasy Trifolio-Geranietea,

i)gatunkom typowym dla widnych lasów (Serratulo-Pinetum,Potentillo albae-Quercetum, Peucedano-Pinetum)

2) gatunkom roślin:

a) leniec bezpodkwiatkowy (Thesium ebracteatum),

b) sasanka otwarta (Pulsatilla patens),

c) obuwik pospolity (Cypripedium calceolus),

3) gatunkom ptaków:

a) błotniak stawowy (Circus aeruginosus),

b) trzmielojad (Pernis apivorus),

c) orlik krzykliwy (Clanga pomarina),

d) siniak (Columba oenas),

e) kropiatka (Porzana porzana),

f) derkacz (Crex crex),

g) kszyk (Gallinago gallinago),

h) dziwonia (Carpodacus erythrinus)

1. Zachowanie istniejącej struktury powierzchniowej krajobrazów rolniczych – co najmniej 3% użytków zielonych i 10% gruntów ornych w skali parku.

2. Ochrona przed zmianą sposobu użytkowania siedlisk przyrodniczych Natura 2000; na obszarach przyległych utrzymanie podobnego sposobu zagospodarowania powierzchni ziemi (w miarę możliwości).

3. Przywracanie i podtrzymywanie tradycyjnej gospodarki łąkarskiej – ekstensywnego użytkowania łąk i pastwisk z jednoczesnym, co najwyżej 2-3 krotnym koszeniem lub wypasem w ciągu roku.

4. Usuwanie, poza 10-metrową strefą brzegową wód, zadrzewień i zarośli z gruntów ewidencjonowanych jako łąki i pastwiska.

5. Promocja i wdrażanie programów sprzyjających ekstensywnemu użytkowaniu łąk i pastwisk.

6. Zachowanie dotychczasowego sposobu użytkowania terenów rolniczych (udziału powierzchni poszczególnych rodzajów użytków).

7. Niezalesianie siedlisk przyrodniczych Natura 2000 o charakterze łąk i muraw.

8. Utrzymywanie najcenniejszych otwartych powierzchni nieleśnych przez wypas, cykliczne koszenie, usuwanie drzew i krzewów pochodzących z sukcesji naturalnej.

9. Odtwarzanie stanowisk wybranych ginących gatunków.

10. Kształtowanie właściwych warunków siedliskowych sprzyjających utrzymaniu populacji gatunków będących przedmiotem ochrony.

11. Wykup gruntów prywatnych na rzecz parku

6

Rozprzestrzenianie się obcych gatunków roślin i zwierząt, zagrażających gatunkom rodzimym oraz siedliskom przyrodniczym:

1. grąd subkontynentalny (Tilio- Carpinetum),

2. łęgi olszowo-jesionowe (Fraxino- Alnetum),

3. sosnowy bór bagienny ( Vaccinio uliginosi-Pinetum),

4. borealna świerczyna na torfie ( Sphagno girgensohnii-Piceetum),

5. sosnowo-brzozowy las bagienny ( Dryopteridi thelypteridis-Betuletum pubescentis ),

6. ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium),

7. wszystkie wodne siedliska Natura 2000 występujące na obszarze parku

1. Podejmowanie działań zmierzających do ograniczania wprowadzania na obszar parku obcych gatunków roślin i zwierząt.

2. Analiza dynamiki rozprzestrzeniania się gatunków obcych oraz podejmowanie koniecznych działań ograniczających ich liczebność w przypadku nadmiernego wzrostu ich liczebności.

3. Zwalczanie obcych inwazyjnych gatunków roślin i zwierząt na terenach objętych ochroną czynną oraz krajobrazową.

4. Ograniczanie form antropopresji sprzyjających pojawianiu się gatunków obcych –ukierunkowywanie ruchu turystycznego.

5. Działanie na rzecz ograniczania powstawania nowej zabudowy sprzyjającej obecności gatunków obcych w strefach ochronnych wymienionych siedlisk przyrodniczych.

6. Prowadzenie działań edukacyjnych, wskazujących na zagrożenia wynikające z inwazji gatunków obcych

7

Presja urbanizacyjna powodująca zanikanie gatunków roślin i zwierząt i ich ostoi, w szczególności:

1) roślin:

a) leniec bezpodkwiatkowy ( Thesium ebracteatum),

b) sasanka otwarta (Pulsatilla patens),

c) gatunki światłożądne i ciepłolubne widnych lasów i ich skrajów oraz muraw (Anemone sylvestris,Asperula tinctoria, Dianthus arenarius,Hypericum montanum, Lathyrus laevigatus,Lathyrus pisiformis, Oxytropis pilosa, Pulsatilla pratensis, Trifolium rubens),

d) gatunki nieleśnych torfowisk niskich i przejściowych oraz nakredowych łąk zmiennowilgotnych (Betula humilis, Carex buxbaumii,Carex chordorrhiza,Dactylorhiza incarnata subsp. ochroleuca,Pedicularis sceptrum-carolinum, Trollius europaeus),

2) wszystkich gatunków płazów, w szczególności traszki grzebieniastej (Triturus cristatus) i kumaka nizinnego (Bombina bombina),

3) ptaków:

a) bocian czarny (Ciconia nigra),

b) bielik (Haliaeetus albicilla),

c) orlik krzykliwy (Clanga pomarina),

4) ssaków – ryś (Lynx lynx)

1. Działanie na rzecz ograniczania urbanizacji parku, w szczególności zabudowy obszarów położonych poza strefami skupionej zabudowy.

2. Ograniczanie niepokojenia zwierząt przez dostosowanie zasad udostępniania parku do wymagań ochrony gatunków.

3. Dostosowanie czasu i zakresu wykonywania zabiegów ochrony czynnej do potrzeb gatunków objętych ochroną strefową

8

Urbanizacja i rozbudowa infrastruktury drogowej, powodująca fragmentację siedlisk prowadzącą do izolacji miejsc występowania gatunków, zwiększenia ich śmiertelności w wyniku kolizji drogowych i pogorszania się wskaźników stanu ochrony – zagrożenia dotyczą w szczególności gatunków:

1) ryś (Lynx lynx),

2) wilk (Canis lupus),

3) kumak nizinny (Bombina bombina),

4) traszka grzebieniasta (Triturus cristatus)

1. Działanie na rzecz wyznaczenia korytarzy ekologicznych oraz ich wprowadzania do planu zagospodarowania przestrzennego województwa podlaskiego, studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego gmin.

2. Określanie zasad użytkowania terenów w wyznaczonych korytarzach ekologicznych uwzględniających potrzeby migracji zwierząt.

3. Uwzględnianie zagadnienia migracji zwierząt w ocenach oddziaływania inwestycji na środowisko, w tym rozwiązań wariantowych minimalizujących wpływ fragmentacji środowiska, zapewniających ciągłość przestrzeni przyrodniczej dla potrzeb funkcjonowania korytarzy ekologicznych.

4. Umieszczanie znaków ostrzegawczych i ograniczeń prędkości na drogach, na których dochodzi do licznych kolizji.

5. Działanie na rzecz budowy przejść dla zwierząt w miejscach o wysokiej ich śmiertelności, wynikającej z kolizji z pojazdami.

6. Organizowanie akcji ochrony płazów w czasie ich migracji rozrodczych, w szczególności ustawianie płotków i przenoszenie płazów przez drogi.

7. Działanie na rzecz utrzymania obecnych klas dróg przecinających park

9

Urbanizacja parku prowadząca do degradacji walorów krajobrazowych

Działanie na rzecz wprowadzenia do studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz do ich miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów obejmujących:

1. wyłączenie określonych terenów spod zabudowy,

2. ochronę i kształtowanie regionalnych układów osadniczych,

3. rozplanowanie budynków w zagrodach, zieleni i ogrodzeń,

4. ochronę stylu architektury,

5. ograniczanie lokalizacji nowej infrastruktury komunikacyjnej, technicznej,

6. lokalizację infrastruktury turystycznej i edukacyjnej.

10

Negatywne oddziaływanie czynników biotycznych i abiotycznych zagrażające trwałości wykonywanych zabiegów renaturyzacji drzewostanów przekształconych antropogenicznie

1. Przywracanie cech drzewostanu (skład gatunkowy i struktura przestrzenna) charakterystycznych dla potencjalnego zbiorowiska leśnego przez:

a) cięcia regulujące strukturę przestrzenną, gatunkową i wiekową – pielęgnacyjno-hodowlane i ochronne,

b) dolesianie wybranych luk i przerzedzeń, poprawki i uzupełnienia gatunkami zgodnymi z potencjalnym zbiorowiskiem leśnym,

c) porządkowanie powierzchni i przygotowanie gleby pod odnowienia, w szczególności mechaniczne rozdrabnianie gałęzi z pozostawieniem zrębków na powierzchni;

d) pielęgnację upraw,

e) inicjowanie i wspieranie odnowień naturalnych.

2. Monitorowanie i prognozowanie występowania owadów stanowiących zagrożenie dla drzewostanów.

3. Ograniczanie nadmiernie rozmnażających się owadów odżywiających się tkankami drzew (kambiofagi), w celu opóźnienia procesu rozpadu monokulturowych drzewostanów z dużym udziałem świerka (Picea abies) lub sosny (Pinus silvestris) przez:

a) wyszukiwanie i usuwanie drzew zasiedlonych, z wyłączeniem drzew martwych i obumierających umożliwiających osiąganie właściwego stanu ochrony gatunków wymagających martwego drewna, jako podstawowego środka ich bytowania oraz zapewniającego niezbędną bazę pokarmową,

b) wykładanie pułapek na owady,

c) terminowe korowanie drewna zasiedlonego przez kambiofagi

11

Niedostatek martwych i obumierających drzew uniemożliwiający osiągnięcie właściwego stanu ochrony gatunków wymagających martwego drewna jako podstawowego środowiska ich bytowania oraz zapewniającego niezbędną bazę pokarmową, w szczególności grzybów, owadów i następujących gatunków ptaków:

1. dzięcioł białogrzbiety (Dendrocopos leucotos ),

2. dzięcioł trójpalczasty (Picoides tridactylus)

Zwiększanie liczby martwych drzew stojących (posusz czynny i jałowy) i drewna leżącego o zróżnicowanych wymiarach i w różnych stadiach rozkładu, w szczególności drzew o ponadprzeciętnych rozmiarach, spróchniałych (z e zgnilizną) i z owocnikami grzybów (hubami), z dziuplami, gniazdami ptaków, o nienaturalnym pokroju, domieszkowych gatunków pionierskich (brzoza (Betula verucosa), wierzba iwa (Salix caprea), osika ( Populus tremula))

12

Zubożenie składu gatunkowego i uproszczenie struktury przestrzennej silnie przekształconych antropogenicznie drzewostanów zdominowanych przez gatunki iglaste, szczególnie w siedlisku przyrodniczym grądu subkontynentalnego (Tilio-Carpinetum), mające bezpośredni wpływ na zły stan zachowania siedliska

Prowadzenie aktywnych działań rekonstrukcyjnych, służących poprawie niewłaściwego stanu zachowania siedliska (jego struktury i funkcji):

a) zwiększenie udziału liściastych gatunków drzew grądowych,

b) zwiększanie ilości martwego drewna,

c) zahamowanie ekspansji gatunków lekkonasiennych – brzozy (Betula verucosa) i osiki ( Populus tremula) – z pozostawieniem ich w domieszce,

d) stopniowa eliminacja gatunków obcych ekologicznie (świerk (Picea abies), sosna ( Pinus silvestris)) oraz gatunków obcych geograficznie

13

Nadmierne uszkodzenia w lasach i uprawach rolnych powodowane przez ssaki roślinożerne

1. Zabezpieczanie drzewostanów i upraw rolnych przez:

a) regulację liczebności oraz struktury wiekowej i płciowej jelenia (Cervus elaphus) i dzika ( Sus scrofa), zgodnie z ustawą z dnia 13 października 1995 r. – Prawo łowieckie (Dz. U. z 2015 r. poz. 2168),

b) zabezpieczanie upraw leśnych przed zgryzaniem i spałowaniem za pomocą ogrodzeń i repelentów,

c) zwiększenie bazy żerowej przez uprawę poletek z uprawami rolnymi.

2. Monitoring szkód w drzewostanach i uprawach rolnych.

3. Analiza uwarunkowań ekologicznych wpływających na stan populacji jelenia, w szczególności relacje drapieżnik-ofiara, analiza przyrostu naturalnego populacji, śmiertelności osobników, migracje osobników w obszarze korytarzy ekologicznych

14

Pożary lasów, w szczególności drzewostanów iglastych na siedliskach borowych, wywoływane przez człowieka – wypalanie łąk i ściernisk

1. Monitoring zagrożenia pożarowego obszarów leśnych.

2. Edukacja społeczeństwa.

3. Działania profilaktyczne podejmowane we współpracy z Państwowym Gospodarstwem Leśnym Lasy Państwowe oraz Państwową Strażą Pożarną i ochotniczymi strażami pożarnymi.

4. Wspieranie starań o dofinansowywanie i doposażanie jednostek ochotniczej straży pożarnej na terenie gmin, w których położony jest park.

5. Techniczne utrzymanie głównych dróg leśnych na terenie parku jako dróg pożarowych, zapewniających ich przejezdność dla wozów strażackich.

6. Wprowadzanie zakazu wstępu do lasu w okresach utrzymującego się najwyższego zagrożenia pożarowego.

7. Utrzymywanie dyżurów pożarowych

15

Niezgodne z prawem korzystanie z zasobów parku, w szczególności:

1. kłusownictwo,

2. nielegalny zbiór chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów

1. Współpraca z Policją, Strażą Leśną, Państwową Strażą Rybacką i innymi służbami oraz z miejscową ludnością w zakresie prewencji oraz zwalczania szkodnictwa.

2. Patrolowanie obszaru parku, w celu ograniczania kłusownictwa oraz nielegalnego pozyskiwania roślin i grzybów, kontrolowanie osób dokonujących amatorskich połowów ryb.

3. Usuwanie urządzeń kłusowniczych.

4. Szkolenie pracowników parku w zakresie umiejętności rozpoznawania gatunków roślin, zwierząt i grzybów objętych ochroną.

5. Prowadzenie działań edukacyjnych.

16

Zanikanie tradycyjnych sposobów użytkowania gruntów w krajobrazie rolniczym, zagrażające w szczególności:

1. orlikowi krzykliwemu (Clanga pomarina);

2. derkaczowi (Crex crex);

3. trzmielojadowi (Pernis apivorus);

4. gąsiorkowi (Lanius collurio);

5. rzadkim gatunkom roślin segetalnych

1. Propagowanie tradycyjnych sposobów użytkowania gruntów, mających na celu utrzymanie mozaikowego krajobrazu rolniczego.

2. Wykup gruntów przyrodniczo cennych.

3. Niezalesianie użytków rolnych.

4. Utrzymanie terenów użytkowanych rolniczo w dobrej kulturze rolnej.

5. Działanie na rzecz ograniczania zabudowy mieszkaniowej na gruntach rolnych

17

Negatywne oddziaływania turystów korzystających z parku zagrażające w szczególności:

1. twardowodnym oligo i mezotroficznym zbiornikom wodnym z podwodnymi łąkami ramienic Charetea,

2. starorzeczom i naturalnym eutroficznym zbiornikom wodnym ze zbiorowiskami Nympheion i Potamion,

3. naturalnym dystroficznym zbiornikom wodnym,

4. grądowi subkontynentalnemu (Tilio-Carpinetum );

5. łęgom olszowo-jesionowym (Fraxino-Alnetum),

6. sosnowemu borowi bagiennemu Vaccinio uliginosi-Pinetum,

7. borealnej świerczynie bagiennej Sphagno girgensohnii-Piceetum,

8. sosnowo-brzozowemu lasowi bagiennemu Dryopteridi thelypteridis-Betuletum pubescentis,

9. torfowiskom przejściowym i trzęsawiskom (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio-Caricetea nigrae),

10. torfowiskom wysokim z roślinnością torfotwórczą (żywe),

11. roślinności okrajkowej z klasy Trifolio-Geranietea

1. Wprowadzanie ograniczeń lub modyfikowanie zasad ruchu turystycznego i udostępniania parku w przypadku kiedy wyniki prowadzonego monitoringu przyrodniczego wskażą na pogarszanie się stanu ochrony gatunków i ekosystemów.

2. Rozbudowa i utrzymanie infrastruktury zabezpieczającej przedmioty ochrony przed degradacją, w tym budowa kładek, barierek, punktów widokowych.

3. Prowadzenie działań edukacyjnych mających na celu ograniczenie niekontrolowanego ruchu turystycznego na obszarach o wyróżniających się walorach przyrodniczych.

18

Zanieczyszczenia powietrza i gleb

1. Zbiórka, segregacja i wywóz odpadów stałych we współpracy z samorządem lokalnym.

2. Likwidacja nielegalnych składowisk odpadów i rekultywacja terenów zdegradowanych.

3. Termomodernizacja budynków stanowiących własność parku oraz modernizacja systemów ich ogrzewania.

4. Wprowadzanie i popularyzacja technologii wykorzystania źródeł energii nieoddziałujących negatywnie na walory przyrodnicze, kulturowe i krajobrazowe Parku.

5. Monitoring jakości powietrza i gleb w oparciu o Stację Bazową Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego „Wigry”.

6. Prowadzenie działalności edukacyjnej

19

Pogarszanie się stanu obiektów dziedzictwa kulturowego

1. Remonty, konserwacja i rewaloryzacja obiektów zabytkowych będących własnością parku.

2. Propagowanie ochrony zabytków i obiektów zabytkowych stanowiących własność innych podmiotów.

3. Zabezpieczenie stanowisk archeologicznych przed nieuprawnioną eksploracją.

4. Działania edukacyjne zmierzające do podtrzymania i kształtowania świadomości społeczności lokalnych, poczucia tożsamości i odpowiedzialności za dobra kultury materialnej i niematerialnej.

5. Zachowanie tradycyjnego nazewnictwa obiektów kultury materialnej.

6. Współpraca ze służbami konserwatorskimi, jednostkami samorządu terytorialnego i organizacjami pozarządowymi

20

Niepełny zakres wiedzy dotyczącej zasobów, tworów i składników przyrody, zasobów kulturowych oraz procesów ekologicznych

1. Prowadzenie systematycznych inwentaryzacji – przyrodniczej i dóbr kulturowych.

2. Rozpoznanie dynamiki zmian stanu i funkcjonowania obiektów podlegających ochronie.

3. Rozwijanie badań naukowych i monitoringu środowiska przyrodniczego

1.

Nasilające się czynniki presji antropogenicznej związane ze wzrostem udziału terenów zurbanizowanych

1. Działanie na rzecz wprowadzenia do studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów odnośnie do obszarów, które powinny zostać wyłączone z zabudowy.

2. Promowanie zachowań proekologicznych wśród mieszkańców gmin

2.

Intensyfikacja rolnictwa i związane z nią:

1. specjalizacja, mechanizacja i chemizacja produkcji rolnej, której konsekwencją są monokultury i zanieczyszczenie środowiska,

2. scalanie gruntów, której konsekwencją jest zanikanie tradycyjnego krajobrazu (miedz, śródpolnych zadrzewień, terenów podmokłych i o charakterze bagiennym)

Rozwój rolnictwa ekologicznego łączącego przyjazne środowisku praktyki gospodarowania, wspomagającego wysoki stopień różnorodności biologicznej, wykorzystującego naturalne procesy ekologiczne oraz zapewniającego właściwy dobrostan zwierząt

3.

Pogorszenie stanu zachowania dóbr kultury materialnej

1. Stała współpraca parku ze służbami konserwatorskimi i organizacjami pozarządowymi.

2. Promowanie działań mających na celu zachowanie dóbr kultury materialnej.

3. Wspieranie projektów dofinansowania rewaloryzacji obiektów ważnych dla tożsamości kulturowej parku

1.

Eutrofizacja i zanieczyszczenie wód dopływających do ekosystemów wodnych Parku spoza jego granic

1. Działanie na rzecz doskonalenia gospodarki wodno-ściekowej na obszarze zlewni całkowitej wód parku, w szczególności rozbudowy sieci kanalizacyjnych i poprawa skuteczności oczyszczania ścieków.

2. Działanie na rzecz ograniczania dopływu substancji chemicznych z obszarów użytkowanych rolniczo i terenów zurbanizowanych.

3. Promowanie metod usuwania zanieczyszczeń z wód burzowych i roztopowych

2.

Zmiany stosunków wodnych w otulinie parku

Działanie na rzecz wprowadzenia do studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, zapisów dotyczących utrzymania właściwego poziomu wód powierzchniowych w otulinie parku, w szczególności w zakresie:

1) konieczności zabezpieczania przed osuszeniem terenów podmokłych (mokradeł i torfowisk) powiązanych z terenem parku,

2) lokalizacji kopalń kruszywa w oparciu o monitoring stanów wód powierzchniowych i podziemnych oraz o analizę potencjalnego wpływu wyrobisk kopalnianych na kształtowanie się stosunków wodnych na obszarze parku

3.

Urbanizacja niektórych obszarów otuliny parku mająca wpływ na przyrodę i kształtowanie się walorów krajobrazowych terenów wewnątrz parku

Wprowadzenie do studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego postulatów odnośnie do ograniczania zabudowy w wybranych rejonach otuliny parku, w szczególności w sąsiedztwie jego granic

4.

Rozprzestrzenianie się obcych gatunków roślin i związane z nimi pogorszenie stanu ochrony siedlisk przyrodniczych, w szczególności:

1) grądu subkontynentalnego (Tilio- Carpinetum);

2) łęgu olszowo-jesionowego (Fraxino- Alnetum)

1. Wypracowanie i wdrożenie we współpracy z Państwowym Gospodarstwem Leśnym Lasy Państwowe, lokalnymi samorządami i innymi instytucjami strategii postępowania z inwazyjnymi gatunkami obcymi.

2. Likwidacja pojawiających się w otulinie parku pojedynczych egzemplarzy i stanowisk nowych gatunków obcych na etapie poprzedzającym ich liczne pojawianie się na obszarze parku.

3. Podejmowanie współpracy z zainteresowanymi stronami w zakresie edukacji dotyczącej zagrożeń i sposobów zwalczania gatunków obcych

5.

Drapieżnictwo ze strony obcych gatunków hodowlanych zwierząt futerkowych (głównie norki amerykańskiej) przede wszystkim ze strony gatunków inwazyjnych

1. Działanie na rzecz wprowadzenia do studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów uniemożliwiających lokalizowania ferm zwierząt futerkowych na obszarze otuliny parku.

2. Monitoring populacji nastawiony na rozpoznanie kierunków napływu gatunków obcych oraz na określenie stopnia kolonizacji parku.

3. Działania edukacyjne w tym zakresie

6.

Zanieczyszczenia powietrza

Propagowanie niskoemisyjnych źródeł ciepła w otulinie parku oraz wykorzystywania energii ze źródeł odnawialnych (z wyłączeniem siłowni wiatrowych)

7.

Zanikanie i przekształcanie cennych siedlisk przyrodniczych w otulinie parku, powiązanych swoim zasięgiem z terenem parku

Dążenie do sukcesywnego wykupu gruntów (i objęcia ich ochroną) przylegających do granic parku z występującymi na nich cennymi siedliskami roślin i zwierząt, w szczególności gruntów hydrogenicznych, położonych:

1. przy południowo-wschodniej granicy parku we wsi Sarnetki,

2. przy północno-wschodnim brzegu jeziora Pierty,

3. na cyplu pomiędzy jeziorami Czarne i Krzywe,

4. przylegających do jeziora Długiego wzdłuż zachodniej granicy parku

1.

Budowa elektrowni wiatrowych i związane z tym negatywne oddziaływanie na ptaki i nietoperze migrujące i żerujące poza granicami parku:

1. śmiertelność bezpośrednia wskutek zderzeń ptaków z turbinami,

2. utrata żerowisk wywołana płoszeniem lub wskutek przekształceń terenu wywołanych budową elektrowni wiatrowych,

3. zmiany tras przelotów wymuszone unikaniem zasięgu turbin wiatrowych

Działanie na rzecz wprowadzenia do studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego i planów zagospodarowania przestrzennego województw, zapisów ograniczających budowę farm wiatrowych na trasach wędrówek oraz na obszarach żerowania ptaków i nietoperzy, w otulinie parku i w strefie o szerokości 3 km od granic otuliny.

2.

Inwestycje (głównie drogowe) poza granicami parku, mogące przyczyniać się do przerwania łączności ekologicznej (korytarzy ekologicznych) i do zachwiania przyrodniczej spójności obszaru parku z siecią obszarów Natura 2000

1. Działanie na rzecz wprowadzania zapisów dotyczących korytarzy ekologicznych w planie zagospodarowania województwa podlaskiego, studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego.

2. Podejmowanie starań o wprowadzanie jednoznacznych zasad użytkowania terenów w obrębie wyznaczanych korytarzy ekologicznych uwzględniających potrzeby migracji i bytowania zwierząt.

3.

Zanikanie gatunków roślin i zwierząt na skutek zmian w środowisku przyrodniczym

1. Systematyczna rejestracja i monitoring przyrodniczy rzadszych taksonów na obszarze parku. Podejmowanie eksperymentalnych działań zmierzających do utrzymania gatunków w przypadku potwierdzenia trendu zmniejszania się stanu liczebnego ich populacji.

2. Współpraca z bankami genów w zakresie utrwalania zasobów genetycznych i zachowywania zasobów genowych ex situ .

3. Podejmowanie prób restytucji i wzmacniania populacji zanikających rzadkich gatunków.

4.

Inwazje obcych gatunków raków zagrażające rodzimym gatunkom w ekosystemach wodnych parku

Eliminowanie obcych gatunków raków z wód parku – odłowy racznikami.

5.

Skażenie wód w wyniku migracji zanieczyszczeń chemicznych z odciekami ze składowisk odpadów

1. Działanie na rzecz nielokowania składowisk odpadów w pobliżu parku lub odpowiedniego ich zabezpieczania przed negatywnym oddziaływaniem na środowisko wodne i glebę – zgodnie ze współczesnymi osiągnięciami techniki.

2. Wspieranie władz samorządowych w pozyskaniu środków na likwidację składowisk odpadów i rekultywację terenów zdegradowanych.

6.

Zanieczyszczanie środowiska powodowane przez nowe obiekty przemysłowe oraz inwestycje drogowe

Działanie na rzecz wprowadzenia do studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego i planów zagospodarowania przestrzennego województw, zapisów ograniczających w otulinie parku budowę obiektów przemysłowych lub inwestycji drogowych mogących negatywnie wpływać na środowisko przyrodnicze wewnątrz parku.