3.8. Działania Pracowni Naukowo-Edukacyjnej

Lech Krzysztofiak, Anna Krzysztofiak, Maciej Romański

3.8.1. Działalność naukowa

Działalność Pracowni Naukowo-Edukacyjnej w 2016 roku wynikała z programu działalności pracowni na lata 2016-2018 oraz z regulaminu organizacyjnego parku.

W minionym roku na terenie parku obce instytucje prowadziły 27 tematów badawczych. Część z nich była realizowana przy pomocy pracowników parku.

Pracownicy PN-E prowadzili 11 tematów badawczych, z których trzy pierwsze były współfinansowane ze środków funduszu leśnego:

1. Zróżnicowanie gatunkowe motyli (Lepidoptera) w dominujących typach siedliskowych lasów Wigierskiego Parku Narodowego – etap I.

Projekt obejmuje przeprowadzenie trzyletnich badań, ze szczegółowymi celami:

• określenie składu gatunkowego motyli w pięciu głównych typach siedliskowych lasów Wigierskiego Parku Narodowego: bór bagienny, świerczyna na torfie, ols, subborealny bór mieszany i grąd;
• wyznaczenie gatunków charakterystycznych dla badanych typów siedliskowych lasów (w oparciu o łowność w pułapkach oraz powiązania pokarmowe stadiów larwalnych – wiele gatunków jest związane tylko z określonym gatunkiem rośliny);
• ocena stanu populacji gatunków motyli, które uznawane są za tzw. szkodniki leśne (w oparciu o liczebność motyli w pułapkach świetlnych) i wskazanie, które siedliska mogą być istotne dla rozwoju gradacji.

Podstawową metodą pozyskania materiału było zastosowanie samołownych pułapek świetlnych przeznaczonych do wabienia motyli nocnych, które stanowią przeszło 95% wszystkich motyli występujących na terenie Wigierskiego Parku Narodowego. Ponadto, stosowano uzupełniające metody, polegające na wabieniu motyli do przynęt pokarmowych, odłowy motyli metodą „na upatrzonego” za pomocą siatki entomologicznej oraz wyszukiwanie stadiów larwalnych wybranych gatunków. Jednorazowo stosowano po 8 pułapek świetlnych w danym typie siedliskowym lasu, rozmieszczonych w bliskiej odległości od siebie, a wyniki sumowano. W kolejnych dniach próby były pobierane w innych siedliskach. Prace terenowe prowadzono od marca do listopada, a próby z danego siedliska były pobierane co dwa tygodnie. Pozwoliło to na objęcie badaniami całego okresu aktywności motyli w ciągu sezonu. Dotychczasowe badania pozwalają wnioskować, że największe bogactwo gatunkowe motyli występuje w siedliskach z największym udziałem drzew liściastych. Największą liczbę gatunków (620) stwierdzono w siedlisku subborealnego boru mieszanego z domieszką drzew i krzewów liściastych, głównie jarzębiny, dębu, wiciokrzewu i leszczyny. Dużym bogactwem gatunkowym charakteryzują się także olsy (359 gatunków). Siedlisko grądu, potencjalnie bogate w gatunki, było badane w mniejszym stopniu i stąd liczba stwierdzonych tam gatunków jest relatywnie niska (196 gatunków). W siedliskach boru bagiennego i świerczyny na torfie stwierdzono relatywnie najmniej gatunków motyli (odpowiednio 171 i 131), co wynika w głównej mierze z niewielkiego zróżnicowania florystycznego. Wśród wszystkich stwierdzonych gatunków motyli trzy są nowe dla fauny Polski.

2. Wpływ niecierpka drobnokwiatowego Impatiens parviflora na różnorodność gatunkową wybranych organizmów i stan środowisk leśnych Wigierskiego Parku Narodowego – etap I.

Badania mają na celu dostarczenie szczegółowych informacji na temat wpływu niecierpka drobnokwiatowego na wybrane grupy organizmów, takich jak: grzyby wielkoowocnikowe, rośliny naczyniowe, pareczniki Chilopoda, krocionogi Diplopoda, równonogi Isopoda, dżdżownice Lumbricidae, mechowce Oribatida, skoczogonki Collembola, mrówki Formicidae oraz zadrowate Phoridae. Wytypowano obszar badawczy w ramach jednorodnego typu siedliskowego lasu, w którym wyróżniono część z niecierpkiem drobnokwiatowym i część bez niecierpka. W każdej z tych części wyznaczono po trzy powierzchnie badawcze (trzy z niecierpkiem drobnokwiatowym i trzy bez niecierpka). Na każdej powierzchni badawczej zlokalizowano miejsca, z których pobierano próby do badań fauny glebowej. Pierwsze wyniki dostarczyły cennych informacji o występujących tu gatunkach grzybów i zwierząt. Między innymi stwierdzono występowanie 177 taksonów Macromycetes, wśród których dominują podstawczaki (117 gat.). Workowce reprezentowane są przez 16 gatunków. Na badanym terenie nie odnotowano grzybów objętych ochroną prawną, natomiast stwierdzono obecność kilku gatunków zamieszczonych na „Czerwonej liście grzybów wielkoowocnikowych w Polsce” (Wojewoda i Ławrynowicz 2006). Należy tu 1 gatunek narażony (kategoria zagrożenia – V), tj.: Pholiota tuberculosa, 6 gatunków rzadkich (kategoria zagrożenia – R), tj.: Botryobasidium laeve, Galerina triscopa, Junghuhnia nitida, Melanophyllum haematospermum, Mycena olivaceomarginata, Polyporus tuberaster oraz 2 gatunki wymierające (kategoria zagrożenia – E), tj.: Hydropus marginellus i Thanatephorus fusisporus. Stwierdzono ponadto występowanie dwóch nowych dla mikobioty Polski gatunków grzybów, tj.: Botryobasidium asperulum i Phlebiella fibrillosa. Na szczególną uwagę zasługuje również odnotowanie w obrębie jednej z badanych powierzchni nowego dla nauki przedstawiciela rodzaju Gloeohypochnicium (Parmasto) Hjortstam.

Wśród badanych zwierząt stwierdzono występowanie 28 gatunków zadrowatych (Diptera, Phoridae), z których dwa gatunki są nowe dla fauny Polski: Gymnophora healeyae i Pseudacteon brevicauda. Ponadto stwierdzono występowanie nowego dla nauki przedstawiciela Phoridae.

3. Toposiedliskowe uwarunkowania występowania wątrobowca Cephalozia catenulata (Huebener) Lindb. na terenie Wigierskiego Parku Narodowego w kontekście wyznaczania obszarów o wysokim stopniu naturalności z cechami pierwotnego lasu puszczańskiego – etap II.

W ramach realizacji projektu kontynuowano poszukiwania stanowisk wątrobowca Cephalozia catenulata, co przyniosło w sumie zidentyfikowanie 25 stanowisk rozmieszczonych w 8 kompleksach leśnych bądź leśno-torfowiskowych. Jest to gatunek wątrobowca rzadki i zagrożony w skali kraju. Z wstępnych wyników można postawić hipotezę, że czynnikiem warunkującym występowanie tego gatunku może być zmienność poziomu wilgotności powietrza w sezonie wegetacyjnym.

4. Wybrane elementy ekologii i biologii miodokwiatu krzyżowego Herminium monorchis i kukuczki kapturkowatej Neotianthe cuculata – monitoring skuteczności zabiegów ochronnych.

Badaniami zostały objęte dwa gatunki storczykowatych, które w latach 2003-2004 wsiedlono na wybranych stanowiskach zastępczych na terenie parku. Badania polegały na określeniu skuteczności przeprowadzonych zabiegów i zostały zakończone w 2016 roku. Wyniki przeprowadzonych badań pozwoliły stwierdzić, że oba gatunki storczyków występują na niektórych stanowiskach zastępczych na terenie parku. M.in. miodokwiat krzyżowy w 2016 roku występował na jednym stanowisku w ilości 10 osobników, w tym 4 generatywnych.

5. Ocena aktualnej jakości i stanu ekologicznego rzek Wigierskiego Parku Narodowego .

Badaniami objęte zostały wszystkie rzeki występujące na terenie Parku. Badania polegają na przeprowadzeniu szczegółowych pomiarów koryt rzek, scharakteryzowania ich dolin, przeprowadzeniu pomiarów przepływów wód w poszczególnych rzekach, temperatury, podstawowych parametrów chemicznych wody oraz wybranych parametrów biologicznych, jak: roślinność czy fauna chruścików. Na podstawie wybranych indeksów okrzemkowych określony zostanie stan ekologiczny rzek. Zakłada się, że realizacja badań zostanie zakończona nie wcześniej jak w 2017 roku.

6. Badania rozmieszczenia obcych gatunków roślin na terenie Wigierskiego Parku Narodowego.

Badania mają charakter ciągły i polegają na szczegółowym rozpoznaniu występowania i wielkości populacji gatunków roślin obcych geograficznie na całym terenie Wigierskiego Parku Narodowego. Lokalizacja występowania poszczególnych gatunków określana jest za pomocą odbiorników GPS i nanoszona na mapę numeryczną parku. Ponadto, określane są wielkości populacji tych gatunków.

7. Badania rozmieszczenia i liczebności gatunków roślin i zwierząt objętych ochroną w Polsce oraz mających znaczenie dla Wspólnoty Europejskiej .

Badania mają charakter ciągły i polegają na określeniu lokalizacji występowania gatunków (przy pomocy GPS) oraz podstawowych parametrów ich populacji na terenie całego parku. Ponadto, scharakteryzowane zostaną zagrożenia, jakim te gatunki podlegają oraz kierunki zmian w ich populacjach.

8. Procesy kolonizacji i mikrosukcesji w litoralnych zespołach drobnych bezkręgowców.

Badaniami objęte zostały poszczególne akweny (plosa) jeziora Wigry, a ich celem było prześledzenie zmian o charakterze sukcesji sezonowej (pierwotnej i wtórnej) w naturalnych zespołach peryfitonowych, ze szczególnym zwróceniem uwagi na osiadłe formy wrotków Rotifera i orzęsków Ciliata. Główna hipoteza badań zakłada, że na procesy kolonizacji rozwijającej się roślinności wodnej, przez zespoły wrotków i orzęsków oraz sukcesji sezonowej w tych zespołach, mają wpływ przede wszystkim zasoby form przetrwanych obecne w osadach w bezpośrednim otoczeniu. Bodźcami stymulującymi formy przetrwalne Rotifera i Ciliata do rozwoju, są różne czynniki środowiska, tj.: temperatura, światło, obecność lub brak pokrywy lodowej, odczyn (pH), parametry chemiczne wody, ilość chlorofilu „a” oraz obecność pokarmu.

9. Monitoring zmian zasobów wodnych systemu rzeczno-jeziornego Czarna Hańcza-Wigry.

Badaniami objęte zostały dwa fragmenty Czarnej Hańczy – powyżej i poniżej jeziora Wigry oraz jezioro Wigry. Na rzece i jeziorze wyznaczono po dwa stanowiska pomiarowe, wyposażone w automatyczne rejestratory stanów wód oraz temperatury i przewodności elektrolitycznej (rzeka). Na rzece wykonywano pomiary natężenia przepływu wód. Uzyskane wyniki pozwoliły na dokonanie oceny wpływu jeziora na rzekę, a zwłaszcza jej zasoby wodne. Jest to program specyficzny Stacji Bazowej WIGRY, funkcjonującej w ramach Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego (ZMŚP).

10. Monitoring zmian poziomu wód gruntowych w podmokłych ekosystemach leśnych i ich wpływ na zdrowotność drzewostanów .

Badania prowadzono na terenie zlewni badawczej ZMŚP i polegały na ocenie zmian poziomu wód gruntowych na wybranych stanowiskach w sosnowo-brzozowym lesie bagiennym Thelypteridi-Betuletum pubescentis, w sosnowym borze bagiennym Vaccinio uliginosi-Pinetum, w świerczynie bagiennej Sphagno girgensohnii-Piceetum oraz w olsie porzeczkowym Ribo nigri-Alnetum. Stanowiska wyposażono w piezometry z ceramicznymi czujnikami ciśnienia i rejestratorami zmian poziomu wody i temperatury oraz czujniki wilgotności. Na wszystkich stanowiskach prowadzono badania dotyczące zdrowotności drzewostanów, w tym stężenia chlorofilu w liściach wybranych drzew. Jest to program specyficzny Stacji Bazowej WIGRY funkcjonującej w ramach ZMŚP.

11. Okrzemki planktonowe i peryfitonowe jeziora Wigry .

Badania mają na celu rozpoznanie ilościowe i jakościowe okrzemek planktonowych i peryfitonowych w poszczególnych akwenach jeziora Wigry oraz określenie stanu ekologicznego, a także trofii badanych wód na podstawie wybranych indeksów okrzemkowych.

3.8.2. Monitoring środowiska i przyrody

W ramach prac monitoringowych w roku hydrologicznym 2016 Pracownia prowadziła prace na terenie zlewni badawczej, na wybranych powierzchniach i w wyznaczonych punktach kontrolno-pomiarowych, obejmujące następujące programy pomiarowe:

Meteorologia

Pomiary meteorologiczne wykonywane były na terenie ogródka meteorologicznego w Sobolewie (kod stanowiska 001), gdzie ustawiona jest automatyczna stacja meteorologiczna firmy Vaisala, wraz z detektorem Vaisala PWD12, który określa widzialność, rozpoznaje rodzaj opadu (deszcz, mżawka, deszcz ze śniegiem, śnieg) i mgłę oraz dokonuje oceny pogody zgodnie z wymaganiami WMO (World Meteorological Organization) i NWS (National Weather Service).

• ciśnienie atmosferyczne,
• temperatura powietrza na 2 m,
• minimalna i maksymalna temperatura powietrza na 2 m,
• temperatura minimalna powietrza przy powierzchni gruntu (na 5 cm nad gruntem),
• temperatura przy gruncie,
• temperatura gruntu na głębokościach 5, 20, 50 i 100 cm,
• wilgotność względna powietrza na 2 m,
• wysokość opadów na 1 m,
• rodzaj opadów,
• prędkość i kierunek wiatru na 10 m,
• grubość pokrywy śnieżnej,
• usłonecznienie,
• natężenie promieniowania całkowitego – suma dobowa.

Efektem realizacji programu jest charakterystyka warunków meteorologicznych w roku hydrologicznym i kalendarzowym 2016. Uzyskane dane pomiarowe roku 2016 zostały odniesione do wartości z wielolecia.

Zanieczyszczenie powietrza

Pomiary chemizmu powietrza atmosferycznego (dwutlenku siarki i dwutlenku azotu) wykonywane były na jednym stanowisku – na terenie ogródka meteorologicznego w Sobolewie (001). Do badań wykorzystano metodę pasywną, która opracowana została w Zakładzie Chemii Analitycznej Politechniki Krakowskiej i wdrożona do praktyki zgodnie z obowiązującymi normami. Próbniki, z elementem absorbującym, eksponowane były na wysokości 160 cm nad powierzchnią gruntu, przez okres 1 miesiąca (po 3 w każdym miesiącu). W ciągu minionego okresu badawczego analizie poddano 36 próbników.

Chemizm opadów atmosferycznych

Opad mokry zbierany był w Sobolewie (005) w każdy poniedziałek o godz. 8:00, za pomocą kolektora opadu mokrego UNS 130/S firmy Eigenbrodt. W próbach tygodniowych określano jej wielkość oraz mierzono odczyn i przewodność elektrolityczną. Kolejne próby tygodniowe były łączone i przechowywane w temperaturze ok. 4°C. Na koniec miesiąca próba miesięczna (zlewana) była przekazywana do analizy do laboratorium Instytutu Ochrony Środowiska w Warszawie. W ciągu minionego okresu badawczego analizie poddano 12 próbek opadów atmosferycznych.

Efektem programu jest charakterystyka właściwości fizykochemicznych opadów atmosferycznych oraz określenie wielkości depozycji atmosferycznej. Badane były następujące parametry:

• średnie miesięczne i roczne wartości pH i przewodności,
• miesięczne i roczne stężenia głównych jonów,
• miesięczne i roczne ładunki głównych jonów,
• określenie procentowego udziału poszczególnych jonów w składzie chemicznym opadów,
• roczny przebieg zmienności wartości pH, przewodności elektrolitycznej oraz stężeń i ładunków głównych jonów w opadzie,
• stopień korelacji między stężeniami głównych jonów a wysokością opadów.

Uzyskane dane pomiarowe w roku 2016 zostały odniesione do wartości z wielolecia.

Chemizm opadu podkoronowego

Wody opadowe przechodzące przez warstwę koron drzew (opad podkoronowy) zbierane były z leśnej powierzchni badawczej zlokalizowanej w Sobolewie (006). Poboru prób opadów dokonywano w okresach tygodniowych. W próbie określano jej wielkość oraz mierzono odczyn i przewodność elektrolityczną. Kolejne próby tygodniowe były łączone i przechowywane w temperaturze ok. 4°C. Na koniec miesiąca próba miesięczna (zlewana) była przekazywana do laboratorium Instytutu Ochrony Środowiska w Warszawie. W ciągu minionego okresu badawczego analizie poddano 12 próbek opadu podkoronowego.

Uzyskane dane pomiarowe (o zakresie analiz chemicznych takich jak w programie chemizm opadów atmosferycznych) w roku 2016 zostały odniesione do wartości z wielolecia.

Chemizm roztworów glebowych

W 2016 roku nastąpiła zmiana lokalizacji powierzchni, na której prowadzone były badania roztworów glebowych. Dotychczasowa lokalizacja nie zapewniała dostatecznej ilości wody do badań. Obecnie powierzchnia (093) została założona kilkaset metrów na południowy wschód, bliżej dna doliny rzecznej, ale w tym samym typie drzewostanu. Dotychczasowy system pozyskiwania roztworów glebowych, w postaci zespołu próbników MacroRhizon, zastąpiono próbnikami firmy Prenart, które umieszczone zostały na głębokościach 10, 30 i 50 cm w profilu glebowym. Próbniki podłączone są do zbiorczych butli, które z kolei łączą się z dwukanałową jednostką podciśnienia VS-pro, zapewniającą stałe podciśnienie w butlach. Roztwory pobierane były z butli na koniec każdego miesiąca, poza okresem występowania mrozów. Próby po zakonserwowaniu były przekazywane do analiz do laboratorium Instytutu Ochrony Środowiska w Warszawie. W ciągu minionego okresu badawczego zebrano 9 prób roztworów glebowych (z 3 poziomów) do dalszych badań.

Wody podziemne

Wody podziemne badano w otworze piezometrycznym zlokalizowanym na terenie ogródka meteorologicznego w Sobolewie, który od 1997 roku włączony jest do krajowej sieci pomiarowej Państwowego Instytutu Geologicznego pod numerem ewidencyjnym II/862Q. Piezometr posadowiony jest na głębokości 17,9 m ppt. Swobodne zwierciadło wody znajduje się na głębokości 12,05 m ppt., licząc od górnej krawędzi metalowej obudowy piezometru.

Poziom statycznego zwierciadła wody w piezometrze badano w każdy poniedziałek o godz. 8:00 za pomocą taśmy miarowej ze „świstawką”. Dodatkowo, zamontowano czujnik (typu DIVER) wysokości poziomu wody i temperatury w piezometrze, sondujący te parametry 2 razy na dobę. Właściwości fizyczne i chemiczne wód podziemnych badano czterokrotnie w ciągu roku hydrologicznego: w grudniu 2015 roku oraz w lutym, czerwcu i we wrześniu 2016 roku. Przed każdym pobraniem próby z otworu piezometru wypompowywano około cztery objętości słupa wody stagnującej w otworze. W terenie w próbach mierzono odczyn, przewodność elektrolityczną i temperaturę wody.

Efektem programu jest charakterystyka stanu wód podziemnych, ich ilości, chemizmu i dynamiki. Celem programu jest także ocena jakości wód podziemnych. Badane były następujące parametry:

• stany miesięczne poziomu lustra wody, w tym stany średnie, maksymalne i minimalne,
• średnie roczne stężenia głównych jonów, w tym związków biogennych.

Uzyskane dane pomiarowe w roku 2016 zostały odniesione do wartości z wielolecia.

Wody powierzchniowe – rzeki

Badania wód powierzchniowych dotyczyły pomiarów stanu i prędkości przepływu wód w rzece Czarna Hańcza – w punkcie kontrolno-pomiarowym w Sobolewie oraz właściwości fizycznych i chemicznych wód rzeki w punktach w Sobolewie i przy ujściu rzeki do jeziora Wigry. Próby wody do badań pobierane były z nurtu rzeki jeden raz w miesiącu. W terenie w próbach mierzono odczyn, przewodność elektrolityczną i temperaturę wody. Analizy fizykochemiczne wykonywane były w laboratorium Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska (Delegatura w Suwałkach) oraz w WPN. Pomiar stanu wód prowadzony był w przy wykorzystaniu limnimetru firmy SABO, mierzącego co godzinę poziom wody i jej temperaturę. Z zapisu limnimetru określano średnie, maksymalne i minimalne stany dobowe.

Efektem programu jest charakterystyka warunków hydrologicznych oraz wielkość ładunku substancji zawieszonych i rozpuszczonych odprowadzanych z obszaru zlewni reprezentatywnej. Celem programu jest także ocena jakości wód powierzchniowych. Badane były następujące parametry:

• stany i przepływy charakterystyczne I stopnia oraz ich zestawienie na tle stanów i przepływów II stopnia,
• wartości: odpływu jednostkowego, warstwy odpływu oraz współczynnika odpływu dla poszczególnych miesięcy i roku,
• średnie miesięczne oraz roczne stężenia i ładunki głównych jonów, w tym związków biogennych.

Uzyskane dane pomiarowe w roku 2016 zostały odniesione do wartości z wielolecia.

Chemizm opadu organicznego

Materiał do badań opadu organicznego zbierany był w zbiorowisku ubogiego grądu trzcinnikowego Tilio-Carpinetum calamagrostietosum, w drzewostanie świerkowo – sosnowym z odnawiającą się warstwą krzewów leszczyny, przy pomocy 15 chwytaczy – białych wiader z tworzywa sztucznego o łącznej powierzchni wlotowej 0,922 m², umieszczonych na stojakach 80 cm nad powierzchnią gruntu. Chwytacze ustawione były losowo w trzech rzędach po 5 sztuk (odległości pomiędzy chwytaczami wynosiła 3 m). Chwytacze opróżniane były w odstępach miesięcznych, a zebrany materiał sortowano na poszczególne frakcje (igły, liście, owoce, gałązki, kora, porosty, inne). Następnie, po wysuszeniu materiału do stałej masy, ważono go, po czym całość homogenizowano za pomocą młynka uniwersalnego. Z tak przygotowanego materiału z 12 kolejnych miesięcy roku hydrologicznego przygotowywano jedną próbę, którą poddano analizie chemicznej w laboratorium Instytutu Ochrony Środowiska.

Efektem programu jest określenie ilościowego i jakościowego składu opadu organicznego oraz wielkości dopływu pierwiastków z opadem organicznym do gleby w wybranych ekosystemach leśnych. Badane były następujące parametry:

• sucha masa opadu organicznego dla poszczególnych miesięcy i roku,
• roczny ładunek głównych pierwiastków (azotu, węgla, potasu i fosforu) docierających do gleby z opadem organicznym.

Uzyskane dane pomiarowe w roku 2016 zostały odniesione do wartości z dostępnych serii pomiarowych.

Uszkodzenia drzew i drzewostanów

Ocenę stanu uszkodzeń drzew i drzewostanów przeprowadzono na 3 powierzchniach, badając na każdej 20 drzew z drzewostanu panującego, należących do drzew górujących, niezacienionych, o pełnej widoczności korony, w wieku powyżej 40 lat. Do badań wybrano powierzchnie zlokalizowane w borze bagiennym Vaccinio uliginosi-Pinetum (pow. 050), w świerczynie na torfie Sphagno girgensohnii-Piceetum (pow. 051) oraz na siedlisku ubogiego grądu z nasadzeniem sosny Tilio-Carpinetum calamagrostietosum (pow. 052). Dla każdego z badanych drzew opisano: ubytek aparatu asymilacyjnego, obecność i rodzaj uszkodzeń pnia, procent martwych gałęzi w koronie, stopień odbarwienia aparatu asymilacyjnego oraz pierśnicę pnia. Ocenę stopnia defoliacji, odbarwienia aparatu asymilacyjnego i ilości martwych gałęzi w żywej części korony przeprowadziło niezależnie dwóch obserwatorów, a uzyskane wyniki stanowią wartość średnią z dwóch obserwacji dla każdego z badanych drzew. Ocenę stopnia defoliacji przeprowadzono przy pomocy „Atlasu ubytku aparatu asymilacyjnego drzew leśnych” (Borecki, Keczyński 1992). Uzyskane wyniki pogrupowano w klasy defoliacji zgodnie z klasyfikacją europejską (Wyrzykowski, Zajączkowski 1995).

Epifity nadrzewne

Dla oceny zmian powierzchni plech porostów wytypowano dwa gatunki porostów o plechach listkowatych: tarczownicę bruzdkowaną Parmelia sulcata oraz pustułkę pęcherzykowatą Hypogymnia physodes. Dla każdego z tych gatunków założono na pniach drzew po 8 stanowisk monitoringowych (pow. nr 074, 075, 077, 079-088, 090, 091), na których badano powierzchnię wybranych plech porostów oraz ich zdrowotność. Powierzchnia plech określana była przy pomocy odpowiedniego oprogramowania ze zdjęć fotograficznych, wykonanych oddzielnie dla każdej plechy. Na 6 dodatkowych stanowiskach monitoringowych (pow. nr 076, 078, 079, 088, 089 i 091) badano porosty o plechach krzaczkowatych. Na wyznaczonych fragmentach pni drzew zliczane były wszystkie osobniki, bez oceny przynależności gatunkowej porostów.

Struktura i dynamika szaty roślinnej

Program ten został zmieniony w 2016 roku. Założone zostały 4 nowe powierzchnie monitoringowe (pow. nr 100, 104-106), wielkości 400 m ² każda (20 x 20 m), przylegające wzajemnie do siebie, tworzące łącznie kwadrat o boku 40 m. Powierzchnie zostały zlokalizowane na siedlisku grądowym Tilio-Carpinetum calamagrostietosum. Na każdej z tych powierzchni określono: pokrycie warstwy gatunków drzew, pokrycie warstwy krzewów i podrostu gatunków drzewiastych, pokrycie warstwy gatunków zielnych, krzewinek i nalotu gatunków drzewiastych i krzewiastych, pokrycie warstwy porostowo-mszystej naziemnej, pokrycie przez ściółkę, liczbę żywych egzemplarzy gatunków drzew oraz ich pierśnicę, współczynnik pokrycia każdego gatunku w skali Braun-Blanqueta w danej warstwie oraz zasoby martwego drewna (stojącego i leżącego).

Gatunki inwazyjne obcego pochodzenia – rośliny

Po wstępnym rozpoznaniu i zebraniu materiału dokumentacyjnego nt. występowania na obszarze zlewni badawczej i w jej otulinie gatunków roślin obcego pochodzenia, przeprowadzonym w 2015 roku, w minionym roku założono 6 powierzchni badawczych (094-099), o wielkości 100 m² każda. Cztery powierzchnie (pow. 094, 097-099) wybrano z inwazyjnym gatunkiem rośliny obcego pochodzenia – niecierpkiem drobnokwiatowym Impatiens parviflora, a dwie (pow. 095-096) bez obcych gatunków (były to jednak potencjalne siedliska tych gatunków). Na każdej powierzchni badawczej (z niecierpkiem drobnokwiatowym) wybrano 5 stałych powierzchni próbnych 1 x 1 m, na których policzono wszystkie nadziemne pędy niecierpka drobnokwiatowego, w podziale na osobniki wegetatywne i generatywne. Na wszystkich stanowiskach z udziałem gatunku obcego pochodzenia określono skład gatunkowy płatów roślinności (zdjęcie fitosocjologiczne) według skali Braun-Blanqueta.

Obserwacje gatunków roślin inwazyjnych obcego pochodzenia, przeprowadzone w innych częściach zlewni badawczej, naniesiono na mapę zlewni z nałożoną siatką kwadratów o boku 0,1 km w systemie MGRS.

Zmiany pokrycia terenu i użytkowanie ziemi

Na potrzeby analizy zmian pokrycia terenu i użytkowania ziemi zlewni badawczej WIGRY wykonano dwie mapy, bazując na zdjęciach lotniczych w zakresie światła widzialnego RGB oraz bliskiej podczerwieni CIR z lat 1996 i 2011. Obie mapy zostały wykonane przyjmując czwarty poziom szczegółowości. Przy wykonywaniu map korzystano z opracowania szczegółowej klasyfikacji zmian pokrycia terenu i użytkowania ziemi.

Fotopułapki

W 2016 roku Pracownia Naukowo-Edukacyjna Wigierskiego Parku Narodowego zakupiła 20 nowych fotopułapek i obecnie dysponuje 42 kamerami.

Rozszerzono obszar objęty monitoringiem z wykorzystaniem fotopułapek na tereny wykorzystywane przez południową watahę wilków. Nadal głównym zadaniem kamer jest monitoring wilków bytujących na terenie parku. Dzięki nagraniom udało się potwierdzić, że w grupie południowej w 2016 doszło do rozrodu. Takiego faktu, nie stwierdzono na terytorium grupy północnej. Zarejestrowany materiał wykazał jednak, że wszystkie szczeniaki urodzone w 2015 roku, w tej grupie rodzinnej, zostały zarażone świerzbowcem. Wykazał również, że doszło do przejęcia tego terytorium, przez grupę obcych wilków. Bez kamer, nie można by zdobyć tego typu informacji. Materiał filmowy, zgromadzony przez fotopułapki wykazał również, że część z zarażonych świerzbowcem szczeniaków nadal żyła pod koniec 2016 roku.

W 2016 roku kamery zarejestrowały 9 143 nagrań z widocznymi w polu widzenia obiektami. Na nagraniach rozpoznano łącznie 41 taksonów zwierząt. Szczególnie w przypadku ptaków, liczba gatunków nie jest pełna. fotopułapki rejestrują bardzo dużo nagrań z ptakami, jednak tylko niewielką ich część udaje się oznaczyć do gatunku.

Lista gatunków zarejestrowanych przez fotopułapki w 2016 roku

W chwili obecnej zarchiwizowanych jest 14 889 nagrań (łącznie, od chwili rozpoczęcia monitoringu zwierzyny z użyciem fotopułapek). Na podstawie zarchiwizowanego materiału zmontowano 60 odcinków filmów z serii „Obserwator” i udostępniono je w Internecie na kanale YouTube (https://www.youtube.com/channel/UCh_KdtEAc7qwyeXyVuuYPUA).

3.9. Ochrona krajobrazu

3.9.1. Zagospodarowanie przestrzenne

Janina Kamińska

W roku 2016 Wigierski Park Narodowy brał udział w procesie związanym z uchwalaniem miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Park przedstawił swoje stanowisko w sprawie uzgodnienia projektu zmiany miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego części wsi Krzywe wraz z prognozą oddziaływania na środowisko. Zmiany dotyczyły uchwały nr XIV/136/08 Rady Gminy Suwałki z dnia 22 kwietnia 2008 roku. Nowe zapisy nie zmieniały rysunku planu a odnosiły się do:

• obiektów małej architektury, tablic i urządzeń reklamowych oraz ogrodzeń;

• dopuszczenia realizacji urządzeń sportowych (typu: boisko, kort tenisowy wraz z urządzeniami towarzyszącymi) na terenie oznaczonym symbolem „U” poza nieprzekraczalną linią zabudowy oraz dopuszczenia realizacji wolnostojących jednokondygnacyjnych garaży, budynków gospodarczych, wiat i altan;

• uwzględnienia infrastruktury turystycznej związanej z przebiegiem Wschodniego Szlaku Rowerowego Green Velo.

Poza uzgodnieniem zmiany projektu planu miejscowego części wsi Krzywe Wigierski Park Narodowy w 2016 roku przedstawiał swoje stanowisko w 126 rozpatrzonych sprawach dotyczących zagospodarowania obszaru WPN. 74 z nich dotyczyło uzgodnień decyzji o warunkach zabudowy. Na terenie strefy ochronnej parku uzgodniono 42 projekty decyzji o warunkach zabudowy. Wszystkie inwestycje na terenie otuliny zostały uzgodnione przez dyrektora parku.

Uzgodnienia decyzji o warunkach zabudowy w granicach parku:

W granicach parku uzgadniano 32 inwestycje, uwzględniając uwarunkowania prawne w zakresie ochrony gruntów rolnych i leśnych oraz w zakresie ochrony przyrody parku. Wszystkie postanowienia wydawane w oparciu o ustawę o ochronie gruntów rolnych i leśnych były pozytywne.

Dyrektor Wigierskiego Parku Narodowego nie uzgodnił 3 inwestycji, dla których postanowienia wydawane były w oparciu o ustawę o ochronie przyrody.

Odmowa uzgodnienia planowanej inwestycji dotyczyła:

• budowy siedliska rolniczego we wsi Mikołajewo. Odmowa parku została zaakceptowana przez inwestora (nie została zaskarżona do Ministra Środowiska);
• budowy siedliska rolniczego we wsi Krusznik. Po powtórnym przeprowadzeniu postępowania uzgadniającego, inwestycja została zaakceptowana przez WPN;
• budowy domu mieszkalnego we wsi Rosochaty Róg. W sprawie tej inwestycji prowadzone jest ponowne postępowanie (po uchyleniu naszego postanowienia przez Ministra Środowiska).

Sfinalizowane zostały postępowania w sprawach inwestycji nieuzgodnionych i niezakończonych w 2015 roku.

W gminie Suwałki zakończyło się postępowanie:

• dla inwestycji polegającej na budowie domu mieszkalnego i małego budynku garażowego we wsi Tartak. W tym przypadku, po ponownej odmowie uzgodnienia budowy przez WPN Minister Środowiska odrzucił stanowisko parku i sam dokonał uzgodnienia inwestycji;
• dla inwestycji polegającej na budowie siedliska rolniczego we wsi Leszczewo. Inwestor wycofał swój wniosek o wydanie decyzji o warunkach zabudowy w gminne Suwałki i postępowanie zostało umorzone.

W gminie Giby zakończyło się postępowanie:

• dla inwestycji we wsi Wysoki Most. W tym przypadku, Minister Środowiska uwzględnił stanowisko Dyrektora WPN i swoim postanowieniem zaakceptował odmowę uzgodnienia budowy.

Zakończyło się również postępowanie w sprawie budowy czterech budynków mieszkalnych we wsi Krusznik (sprawa rozpoczęta w 2014 roku). Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie oddalił skargę inwestora na postanowienie Ministra Środowiska, który utrzymał w mocy postanowienie Dyrektora WPN, odmawiające zgody na realizację planowanej zabudowy.

Dyrektor Wigierskiego Parku Narodowego wydał 29 postanowień o pozytywnym uzgodnieniu inwestycji (w tym 1 po uprzednim wydaniu postanowienia negatywnego). Postanowienia dotyczyły inwestycji lokalizowanych w gminach: Suwałki, Nowinka i Krasnopol. Uzgodnienia inwestycji odnosiły się do budowy, rozbudowy i przebudowy obiektów.

Uzgodniono:

• 9 inwestycji dotyczących siedlisk rolniczych: po jednej we wsiach Leszczewek Burdyniszki, Magdalenowo i 2 we wsi Leszczewo w gminie Suwałki; dwie we wsi Krusznik w gminie Nowinka, oraz po jednej we wsiach Maćkowa Ruda i Rosochaty Róg w gminie Krasnopol;
• 8 inwestycji dotyczących budynków mieszkalnych: po jednej we wsiach Piertanie i Tartak w gminie Suwałk; dwie we wsi Krusznik w gminie Nowinka, jedna we wsi Królówek i dwie we wsi Rosochaty Róg w gminie Krasnopol;
• 5 inwestycji dotyczących pomostów: we wsiach Wigry i Cimochowizna w gminie Suwałki; we wsi Krusznik w gminie Nowinka oraz we wsiach Mikołajewo i Rosochaty Róg w gminie Krasnopol;
• 2 inwestycje dotyczące budynków gospodarczych we wsiach Magdalenowo i Leszczewo w gminie Suwałki;
• 5 inwestycji różnych: domku letniskowego we wsi Mikołajewo i stawu rybnego we wsi Czerwony Krzyż w gminie Krasnopol oraz wieży widokowej we wsi Nowa Wieś, stawu rybnego we wsi Bobrowisko i remontu budynków poklasztornych we wsi Wigry w gminie Suwałki.

Uzgodnienia decyzji o warunkach zabudowy w otulinie parku:

42 postanowienia o pozytywnym uzgodnieniu w obszarze otuliny WPN dotyczyły terenu gmin: Suwałki, Krasnopol, Nowinka i Szypliszki. Przedmiotem uzgodnień były budowy, rozbudowy i przebudowy obiektów.

Uzgodniono:

• siedliska we wsiach: Remieńkiń, Ryżówka, Polule i Smolany Dąb w gminie Krasnopol oraz Bobrowisko, Wiatrołuża Pierwsza i Mała Huta (3) w gminie Suwałki; (razem 9 inwestycji);
• budowy budynku mieszkalnego we wsiach: Sobolewo (5) w gminie Suwałki; Remieńkiń, Maćkowa Ruda, Aleksandrowo, Mikołajewo i Buda Ruska (2) w gminie Krasnopol; Monkinie (3) w gminie Nowinka oraz Dębowo i Kaletnik (2) w gminie Szypliszki (razem 17 inwestycji);
• budowy pomostów we wsiach: Mała Huta w gminie Suwałki i Gremzdy Polskie w gminie Krasnopol (razem 2 inwestycje);
• budowy budynku gospodarczego we wsiach: Sobolewo, Mała Huta, i Płociczno w gminie Suwałki; Walne i Bryzgiel w gminie Nowinka oraz Ryżówka i Maćkowa Ruda w gminie Krasnopol (razem 7 inwestycji);
• budowy domów letniskowych we wsiach Buda Ruska i Gremzdy Polskie w gminie Krasnopol (razem 2 inwestycje);
• budowy: stawu rybnego we wsi Walne w gminie Nowinka; budynku garażowego we wsi Płociczno w gminie Suwałki; silosu we wsi Jeziorki w gminie Krasnopol i rozbudowy szkoły i budynku OSP we wsi Kaletnik w gminie Szypliszki (razem 5 inwestycji).

W sumie Wigierski Park Narodowy uzgodnił:

• 29 inwestycji w gminie Suwałki (14 w parku, 15 w otulinie);
• 13 inwestycji w gminie Nowinka (6 w parku, 7 w otulinie);
• 24 inwestycje w gminie Krasnopol (9 w parku i 15 w otulinie)
• 5 inwestycji w gminie Szypliszki (5 w otulinie)

3.9.2. Zadrzewienia

Łukasz Skiendziul

W 2016 roku Dyrektor Wigierskiego Parku Narodowego rozpatrzył 59 wniosków (w 2014 r. było to 46 wniosków) dotyczących wycinki drzew i krzewów z zadrzewień, w tym:

• pozytywnie – 57 wniosków;

• częściowo pozytywnie – jeden wniosek;

• negatywnie – 0;

• przekazał wg właściwości lub nie rozpatrywał ze względu na brak zasadności (drzewa poza granicami Parku lub wniosek złożony przez osobę nieuprawnioną lub też wiek drzew poniżej 10 lat) – jeden wniosek.

Liczba rozpatrywanych wniosków w poszczególnych gminach: Krasnopol – 2, Nowinka – 7 oraz Suwałki – 50.

Łącznie, z powierzchni objętej ochroną krajobrazową usunięto 672 szt. drzew. Liczbę drzew poszczególnych gatunków przedstawia poniższa tabela.

Główną przyczyną usuwania drzew w analizowanym okresie była pielęgnacja przegęszczonych zadrzewień. Zabiegi polegały przede wszystkim na usuwaniu drzew obumarłych, chorych lub przygłuszonych, a niejednokrotnie znajdujących się w pobliżu zabudowań lub wzdłuż ciągów komunikacyjnych, co także stwarzało zagrożenie dla ludzi i mienia.

Tabela 29. Drzewa i krzewy wyznaczone w 2016 r. do wycinki z terenów objętych ochroną krajobrazową, znajdujących się w granicach Wigierskiego Parku Narodowego

W związku z poważnymi uszkodzeniami wywołanymi wiatrem, Rada Gminy Giby, na wniosek Wigierskiego Parku Narodowego, pozbawiła statusu pomnika przyrody lipę drobnolistną rosnącą na działce nr 5/2 w miejscowości Maćkowa Ruda (zgodnie z uchwalą nr XIV/78/16 z dnia 23 czerwca 2016 roku). Drzewo ostatecznie usunięto, z uwagi na potrzebę zapewnienia bezpieczeństwa powszechnego, gdyż rosło bezpośrednio przy drodze publicznej i było w jej kierunku pochylone.

3.10. Ochrona przed szkodnictwem

Karol Korsakowski

Straż Wigierskiego Parku Narodowego w 2016 roku realizowała zadania ochronne w 4 osobowej obsadzie, tj. 3 strażników i komendant.

Do pomocy w sytuacjach, kiedy zachodziła taka konieczność, decyzją Dyrektora Parku udział w patrolach brali wyznaczeni pracownicy służby terenowej Parku.

Głównymi przestępstwami i wykroczeniami, z jakimi ma do czynienia Straż Wigierskiego Parku Narodowego, są naruszenia prawa polegające przede wszystkim na:

• kłusownictwie rybackim (art. 27a. ust. 1, ustawy z dnia 18.04.1985 r. z późn. zm. o rybactwie śródlądowym), przez które rozumie się nielegalne połowy ryb sieciami, przy użyciu prądu i przy użyciu ościeni, oraz amatorski połów ryb wędkami bez wymaganego zezwolenia (art. 27; ust. 1 cytowanej ustawy);
• zaborze mienia (art.278 §1 kk i art.290 ust. 1 kk.), polegającym na kradzieży drewna ze stosów, oraz innych rzeczy ruchomych, jak również nielegalnym wyrębie i kradzieży drewna;
• kłusownictwie na zwierzynę łowną (marginalnie zdarza się wnykarstwo);
• poruszaniu się poza wyznaczonymi szlakami i biwakowaniu poza miejscami do tego celu wyznaczonymi (art. 15, ust. 1, pkt. 23; ustawy z dnia 16.04.2004 r. o ochronie przyrody), jak również paleniu ognisk w miejscach nie wyznaczonych (art.15, ust. 1, pkt.10 cytowanej ustawy);
• ruchu pojazdów poza drogami publicznymi (art.15 ust.1 pkt.18 ustawy jw.);
• parkowaniu pojazdów w miejscach do tego nie przeznaczonych (art.161 kw.);
• zaśmiecaniu lasu (art.162 §1 kw.).

Funkcjonariusze Straży Parku w 2016 roku odbyli 355 patrole po lądzie i wodach znajdujących się w granicach administracyjnych WPN, z czego 4 realizowano wspólnie z funkcjonariuszami Policji, z KMP w Suwałkach.

W trakcie wszystkich patroli w ciągu roku wylegitymowano 280 osób z czego 101 osób pouczono o konieczności przestrzegania obowiązujących na terenie WPN przepisów. W jednym przypadkach na osobę świadomie naruszającą prawo nałożono grzywnę na sumę 200 zł (wędkowanie na wodach nieudostępnionych).

W wyniku patroli łodziami po wodach Wigierskiego Parku Narodowego zlokalizowano, podjęto i zabezpieczono w magazynie straży następujący sprzęt kłusowniczy:

• sieci typu wonton 48 szt. (w tym 5 szt. stanowiących wcześniej własność Wigierskiego Parku Narodowego),
• żywcówki (samołówki) 4 szt.,
• żaki 10 szt.,
• przestawy rzeczne 5 szt.

Podjęty sprzęt kłusowniczy został zabezpieczony i według stanu na dzień 28.01.2017 r. znajduje się w magazynie Straży. Ryby, które znajdowały się w podjętym sprzęcie kłusowniczym zostały przekazane do magazynu ryb WPN lub przekazane na potrzeby ośrodka rehabilitacji zwierząt w Maćkowej Rudzie. W trakcie organizowanych zasadzek udało się ująć 3 kłusowników poławiających ryby na wodach parku.

Funkcjonariusze Straży SP brali czynny udział w liczeniu ptactwa wodnego na jeziorze Wigry oraz w zabezpieczaniu regat i imprez m.in. „Bezpieczna woda”, „Maraton Wigry”, rajd rowerowy, „Pogoń za bobrem”.

Tabela 30. Szkodnictwo i ochrona przed szkodnictwem w 2016 r.

3.11. Wolontariat

Joanna Górecka

W 2016 roku w programie „Wolontariat dla Wigier” wzięły udział 4 osoby, w tym 2 kobiety i 2 mężczyzn. Wiek wolontariuszy mieścił się w przedziale od 24 do 67 lat.

Wolontariusze przepracowali łącznie 147 godzin. W lipcu pracowały 2 wolontariuszki, w sierpniu i wrześniu 2 wolontariuszy.

Zadania, jakie wykonywali wolontariusze to:

• pomoc w Centrum Informacji Turystycznej;
• konserwacja drewnianych i metalowych elementów małej infrastruktury turystycznej na terenie parku;
• przycinanie gałęzi, utrudniających przejście po ścieżkach „Las” i „Suchary”;
• prace porządkowe na wystawie przyrodniczej w Krzywem;
• sprzątanie szlaków turystycznych;
• zwalczanie obcych gatunków roślin inwazyjnych – róży pomarszczonej we wsi Czerwony Krzyż.

Zgłoszenia na wolontariat nadesłały jeszcze 3 osoby, ale ostatecznie zrezygnowały z podjęcia prac.

Dalej »

Strona główna WPN