Rośliny chronione Wigierskiego Parku Narodowego

Sasanka otwarta (Pulsatilla patens)

Wigierski Park Narodowy charakteryzuje się dużym bogactwem florystycznym. Do tej pory stwierdzono tutaj blisko 1000 taksonów (gatunków, podgatunków i odmian) roślin naczyniowych, wśród których występują rzadkie gatunki, wchodzące często w skład unikatowych zbiorowisk roślinnych. Szczególną grupę stanowi 88 taksonów objętych ochroną na mocy Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 11 września 2001 r. (Dz. U. Nr 106, poz. 1167).

Ochrona gatunkowa roślin ma na celu zabezpieczenie ciągłości występowania wybranych gatunków roślin oraz ich siedlisk, a w szczególności gatunków rzadko występujących, endemicznych, podatnych na zagrożenia i zagrożonych wyginięciem oraz objętych ochroną na podstawie umów międzynarodowych. Stosuje się dwie formy ochrony gatunkowej: ochronę ścisłą i ochronę częściową. Ochrona ścisła polega na zakazie: pozyskiwania, umyślnego niszczenia i uszkadzania, preparowania i przetwarzania, sprzedawania, kupowania oraz wywożenia za granicę roślin i ich części. Ponadto, zabrania się umyślnego niszczenia siedlisk tych roślin oraz stosowania środków chemicznych w pobliżu ich stanowisk. Jeżeli w wyniku jakichś zmian w środowisku stanowisko gatunku znajdującego się pod ochroną całkowitą staje się zagrożone, terenowe organy administracji państwowej mają obowiązek podjąć działania mające na celu zapobieżenie szkodom.

Lilia złotogłów (Lilium martagon)
charakteryzuje się dużymi, pięknymi kwiatami

W stosunku do roślin podlegających ochronie częściowej stosowane są określone przepisy dotyczące ich pozyskiwania - zbioru roślin, na wyznaczonych obszarach i w uzgodnionych ilościach, mogą dokonywać wyłącznie osoby imiennie do tego upoważnione. Na obszarze Parku nie pozyskuje się chronionych gatunków roślin. Ochrona gatunkowa roślin ma duże znaczenie nie tylko w zachowaniu najcenniejszych elementów naszej przyrody, ale także w edukacji. Pomaga ograniczyć pozyskiwanie wielu gatunków roślin dla celów handlowych, skłania do pełniejszej ochrony niektórych roślin (np. poprzez tworzenie rezerwatów), jest dobrym sposobem ukazywania skali zagrożenia rodzimej flory oraz skuteczności podejmowanych działań ochronnych. Ochrona gatunkowa jest też elementem wyzwalającym w społeczeństwie szacunek dla przyrody oraz ukazującym jej piękno i zróżnicowanie.

Obecnie w Polsce ochronie gatunkowej podlegają ponad 262 taksony roślin naczyniowych, w tym 25 ochronie częściowej. Podanie dokładnej liczby gatunków objętych ochroną jest trudne ze względu na stosowanie w naszym kraju niejednolitej taksonomii roślin.

Grzybienie białe (Nymphaea alba) z dużymi,
białymi kwiatami są ozdobą wód Parku

Na liście gatunków podlegających ochronie znalazły się przede wszystkim rośliny o wąskim zakresie tolerancji na zmiany warunków siedliskowych (stenotopowe), endemity, relikty, gatunki występujące nielicznie, na rozproszonych stanowiskach, na granicach zasięgu geograficznego oraz zagrożone wyginięciem lub znacznym spadkiem liczebności (np. lilia złotogłów). Na liście tej zostały też umieszczone niektóre gatunki o długich i skomplikowanych cyklach rozrodczych (np. widłak jałowcowaty), mających mniejsze szanse na przetrwanie oraz gatunki nadmiernie eksploatowane. Spośród roślin rzadkich czy zagrożonych mniejszość stanowią gatunki zagrożone przez czynniki naturalne - klimatyczne, geograficzne itp. Są to endemity, relikty, rośliny występujące na granicach swoich zasięgów, bądź nawet poza swoim zwartym zasięgiem geograficznym, w specyficznych warunkach mikrosiedliskowych. Większość roślin chronionych to gatunki zagrożone pośrednio lub bezpośrednio przez działalność człowieka – gatunki, których siedliska zanikają w wyniku niszczenia i przekształcania ekosystemów leśnych, łąkowych, regulacji rzek, eutrofizacji, zanieczyszczenia wód itp. Niektóre gatunki chronione znalazły się w rejestrach gatunków rzadkich i zagrożonych, jakimi są "Polska czerwona księga roślin" oraz "Czerwona lista roślin naczyniowych zagrożonych w Polsce".

Kukułka Ruthego (Dactylorhiza ruthei)
jest jednym z 22 taksonów storczyków
występujących na terenie Parku

Do tej pory na terenie Wigierskiego Parku Narodowego stwierdzono 68 taksonów roślin naczyniowych objętych ochroną ścisłą oraz 20 taksonów podlegających ochronie częściowej. Jest to ponad 34% wszystkich krajowych gatunków roślin objętych ochroną.

Spośród chronionych gatunków roślin występujących na terenie Parku trzy gatunki, a mianowicie: dziewięćsił bezłodygowy Carlina acaulis, rokitnik zwyczajny Hippophae rhamnoides i naparstnica purpurowa Digitalis purpurea, zostały wprowadzone na ten teren sztucznie. W stosunku do pięciu innych gatunków istnieje podejrzenie, iż obecnie nie występują już na tych terenach. Mimo usilnych poszukiwań nie udało się ich ponownie odnaleźć. Są to: goryczka wąskolistna Gentiana pneumonanthe, goryczuszka błotna Gentianella uliginosa, grążel drobny Nuphar pumila, arnika górska Arnica montana i gnidosz królewski Pedicularis sceptrum-carolinum. Kolejne trzy gatunki również wymagają potwierdzenia, ponieważ znane były tylko z nielicznych stanowisk i nie były rejestrowane od wielu lat. Są to: dzwonecznik wonny Adenophora liliifolia, widlicz cyprysowy Diphasiastrum tristachyum i starodub łąkowy Ostericum palustre. Wątpliwości budzi również występowanie na terenie WPN, jak i całej Polski, kukułki Traunsteinera Dactylorhiza traunsteineri.

Rosiczka okrągłolistna
(Drosera rotundifolia)
jest przykładem rośliny owadożernej

Piętnaście taksonów objętych ochroną i występujących w Parku zostało umieszczonych w "Polskiej czerwonej księdze roślin" (łącznie na terenie WPN występują 32 taksony roślin tam umieszczonych), w tym 8 ze statusem zagrożonych wymarciem, 5 narażonych na wymarcie (m.in. grzybienie białe) i 2 z grupy gatunków "niskiego ryzyka". W grupie roślin zagrożonych wymarciem znalazły się: widlicz cyprysowy Diphasiastrum tristachyum, brzoza niska Betula humilis, skalnica torfowiskowa Saxifraga hirculus, starodub łąkowy Ostericum palustre, kukuczka kapturkowata Neottianthe cucullata, wątlik błotny Hammarbya paludosa , kukułka Ruthego Dactylorhiza ruthei i kukułka krwista podgatunek ochroleuca Dactylorhiza incarnata ssp. ochroleuca. Na "Czerwonej liście roślin naczyniowych zagrożonych w Polsce" znalazło się 56 taksonów, z czego 26 objętych jest ochroną (2 uznane za wymierające, 4 ze statusem gatunku rzadkiego (m.in. rosiczka okrągłolistna) i 20 ze statusem gatunku narażonego na wyginięcie).

Wśród chronionych roślin Parku siedem gatunków uznawanych jest za relikty z okresu ostatniego zlodowacenia. Są to: brzoza niska Betula humilis, gnidosz królewski Pedicularis sceptrum-carolinum, grążel drobny Nuphar pumila, wielosił błękitny Polemonium coeruleum, zimoziół północny Linnaea borealis, bagno zwyczajne Ledum palustre i kukuczka kapturkowata Neottianthe cucullata.