ROŚLINY CHRONIONE

  

 Środowiska
 leśne
 Wody i tereny
 podmokłe
 Środowiska
 kserotermiczne
 Ochrona
 gatunkowa
 Strona główna
 WPN-u

  

Tekst:
Maciej
Romański

Zdjęcia:
Maciej
Romański
Lech
Krzysztofiak


Wykonanie
strony:
 
KAJA
 
2003

  

  

  

Rośliny wód i terenów podmokłych

  

Grzybienie północne (Nymphaea candida)
mają charakterystyczne białe kwiaty,
a ich liście są od spodu czerwonawe.

W Wigierskim Parku Narodowym znaczna część gatunków roślin naczyniowych związana jest ze środowiskiem wodnym i terenami podmokłymi. Wiele z tych roślin rzadko już występuje we florze Polski, w związku z czym objęte są ochroną gatunkową. Ich istnienie zależy od różnorodności i jakości środowisk wodnych i podmokłych, takich, jak jeziora, rzeki, źródliska, wilgotne łąki, torfowiska i wilgotne lasy.

W jeziorach Parku często można zaobserwować rośliny o dużych, okrągławojajowatych liściach pływających i białych lub żółtych kwiatach. Można wyróżnić wśród nich cztery gatunki: grzybienie białe Nymphaea alba, grzybienie północne Nymphaea candida, grążel żółty Nuphar lutea i grążel drobny Nuphar pumila. Ten ostatni gatunek, stanowiący relikt późnoglacjalny, występuje w Polsce bardzo rzadko (umieszczony w „Polskiej czerwonej księdze roślin” ze statusem narażonego na wyginięcie), a na terenie Parku stwierdzony był tylko na jednym stanowisku i w ostatnim czasie nie został ponownie odnaleziony.

  

Grążel żółty (Nuphar lutea) oprócz pływających, skórzastych liści
wytwarza również delikatne liście podwodne.

Drugi gatunek grążela – grążel żółty jest w Polsce pospolity. Również na terenie Parku można go spotkać w wielu jeziorach i wolno płynących rzekach. Z grubego, zagrzebanego w mule kłącza wyrastają skórzaste, pływające liście osadzone na końcach długich ogonków. Długość tych ogonków dochodzi nawet do 4 metrów. Oprócz liści pływających grążele mają także liście podwodne, które są cienkie i wyglądem przypominają liście sałaty. Duże żółte kwiaty, wystające tuż nad powierzchnię wody, wydzielając intensywną alkoholopodobną woń, przywabiają w ten sposób zapylające je owady. Grzybienie odróżniają się od grążeli budową i barwą (białą) kwiatów oraz barwą spodniej strony liści (u grzybieni jest ona czerwonawa, a u grążeli zielona). Znacznie trudniej odróżnić od siebie oba występujące w Parku gatunki grzybieni. Są one bardzo podobne i często ze sobą mylone. Z tego też względu ich rozmieszczenie nie jest dokładnie poznane. Dodać należy, iż grzybienie północne również wpisane są do „Polskiej czerwonej księgi roślin” ze statusem gatunku narażonego na wyginięcie. Pływające liście grzybieni i grążeli po odcięciu ich od kłączy szybko więdną nawet, jeżeli ich ogonki zanurzone są w wodzie. Dzieje się tak dlatego, że woda napływa do liści przede wszystkim na skutek ciśnienia w korzeniach, a nie przez zwykłe ssanie poprzez pęd od kłącza. Grzybienie i grążele, ze względu na piękne kwiaty, są często bezmyślnie zrywane przez ludzi, co jest jednym z czynników zmniejszania się populacji tych roślin.

  

Wilgotne łąki stwarzają korzystne warunki
do rozwoju wielu gatunków storczyków.

Niezwykle interesujący element, i niestety coraz rzadszy już w naszym krajobrazie, stanowią ekstensywnie wykorzystywane wilgotne łąki, obfitujące w wiele ginących i chronionych gatunków roślin. Środowiska te bezpowrotnie zanikają w wyniku zmian w gospodarowaniu. Część z nich zarasta krzewami, po tym, jak ich uprawa została zarzucona, inne ulegają przemianom w wyniku wzrostu intensywności użytkowania i osuszania łąk. Na wilgotnych łąkach znajdujących się w granicach WPN można spotkać wiele gatunków chronionych, w tym storczyki z rodzaju kukułka: bałtycka Dactylorhiza baltica, krwista Dactylorhiza incarnata, plamista Dactylorhiza maculata i Ruthego Dactylorhiza ruthei oraz goździka pysznego Dianthus superbus i wielosiła błękitnego Polemonium coeruleum. Niektóre z tych gatunków występują dość licznie i na wielu stanowiskach (np. kukułka krwista), a niektóre są bardzo rzadkie, znane zaledwie z pojedynczych stanowisk (np. kukułka Ruthego).

  

Kukułka Ruthego (Dactylothiza ruthei)
jest jednym z najrzadszych
gatunków storczyków w Parku.

Na „Czerwonej liście roślin naczyniowych zagrożonych w Polsce” znalazły się kukułka plamista i goździk pyszny, oba ze statusem gatunku narażonego, natomiast kukułka Ruthego wpisana jest do „Czerwonej księgi roślin” ze statusem gatunku zagrożonego wyginięciem. Wielosił błękitny stanowi relikt późnoglacjalny, który na terenie zajętym zlodowaceniem bałtyckim pojawił się w czasie cofania się czoła lodowca. Wilgotne łąki często nawiązują florystycznie do torfowisk niskich i przejściowych. Torfowiska niskie to tereny bagienne związane z żyznymi wodami o powolnym przepływie. Częściowo do grupy tej zalicza się również zbiorowiska szuwarowe (torfowiska niskie rzeczno-jeziorne) i torfowiska niskie związane z podmokłymi lasami (olsami i łęgami). W środowiskach takich, często przechodzących w wilgotne łąki, spotkać można największe bogactwo rzadkich gatunków roślin, w tym liczne gatunki storczyków, jak np.: kruszczyk błotny Epipactis palustris, lipiennik Loesela Liparis loeselii czy wyblin jednolistny Malaxis monophyllos. Szczególnie dwa ostanie są obecnie bardzo rzadkie w naszej florze - obydwa umieszczone są w „Polskiej czerwonej księdze roślin” ze statusem gatunku narażonego na wyginięcie.

  

  

Brzoza niska (Betula humilis)
jest w naszej florze
reliktem późnoglacjalnym

  

  

Spośród innych chronionych roślin można wymienić bardzo rzadką kosatkę kielichową Tofieldia calyculata i brzozę niską Betula humilis, która dla flory Polski jest reliktem późnoglacjalnym. Kruszczyk błotny Epipactis palustris i lipiennik Loesela Liparis loeselii, brzoza niska Betula humilis umieszczone zostały również na „Czerwonej liście roślin naczyniowych zagrożonych w Polsce” ze statusem gatunku narażonego. Innym typem torfowisk są torfowiska wysokie, związane głównie z ubogimi wodami opadowymi. Ich podłoże jest bardzo kwaśne, a składniki pokarmowe trudno dostępne dla roślin. W Polsce leży granica zasięgu tego typu torfowisk - spotyka je się je głównie w północnej i północno-wschodniej części kraju oraz w górach. W środowiskach tych występuje wiele rzadkich i chronionych gatunków roślin, z których na szczególną uwagę zasługuje niewielki storczyk wątlik błotny Hammarbya paludosa – będący reliktem poglacjalnym.

  

  

  

  

  

  

Rosiczka długolistna (Drosera anglica)
jest znacznie rzadziej spotykana,
niż rosiczka okrągłolistna

Interesujące są również dwa gatunki roślin owadożernych - rosiczka długolistna Drosera anglica, bardzo rzadka w Polsce i znacznie częstsza rosiczka okrągłolistna Drosera rotundifolia. Rośliny owadożerne występują głównie w środowiskach ubogich w związki mineralne, zwłaszcza charakteryzujących się niedoborem azotu w glebie. Rosiczka, tak jak zdecydowana większość roślin, jest organizmem samożywnym, potrzebującym do swojego wzrostu wody, światła, dwutlenku węgla i soli mineralnych. Posiada jednak umiejętności zdobywania części substancji pokarmowych z dodatkowego źródła, jakim są drobne organizmy zwierzęce. Pułapką na owady są lepkie liście, zaopatrzone w liczne włoski gruczołowe z kropelkami słodkiej cieczy na końcach. Zwabiony owad przykleja się do liścia, który powoli zamyka się przytrzymując ofiarę. Następnie zostaje ona oblana wydzieliną włosków gruczołowych, zawierającą enzymy trawienne. Niektóre pierwiastki i związki chemiczne, uwalniające się w trakcie rozkładu ofiary, są przez roślinę wchłaniane i wykorzystywane do jej procesów życiowych. Po strawieniu ofiary liść powoli otwiera się, a po owadzie pozostaje tylko pusty chitynowy pancerzyk. Proces trawienia trwa, w zależności od wielkości ofiary i wieku liścia, od jednego do kilku dni. Rosiczka długolistna i wątlik błotny umieszczone zostały na „Czerwonej liście roślin naczyniowych zagrożonych w Polsce” ze statusem gatunku narażonego, a rosiczka okrągłolistna ze statusem gatunku rzadkiego. Ponadto wątlik błotny wpisany został do „Polskiej czerwonej księgi roślin” ze statusem gatunku zagrożonego wyginięciem.

  

  

  

 

  

dalej