
kliknij,
aby powiększyć







|
ZESPÓŁ JEZIOR
Wigierski Park Narodowy odróżnia od innych parków
narodowych ogromna różnorodność ekosystemów wodnych.
Łącznie zajmują one obszar 2732 ha, to jest 18%
powierzchni parku. Wśród jezior zwracają uwagę
zróżnicowanie
wielkości, głębokości i kształtu zbiorników oraz
odmienne w poszczególnych akwenach właściwości wód,
w tym
żyzność (trofia), temperatura, warunki tlenowe czy
koncentracja związków humusowych.
Największy wpływ na różnorodność organizmów wodnych
ma żyzność poszczególnych jezior. Decyduje ona m.in.
o obfitości i tempie namnażania się glonów
planktonowych, a w konsekwencji o przezroczystości
wody i warunkach tlenowych
przy dnie zbiornika.
Najmniej żyznym jeziorem parku jest Białe Wigierskie
- z przezroczystą, błękitną wodą, bogate w tlen do
samego dna, zamieszkałe
przez bardzo zróżnicowane zespoły roślin i zwierząt.
Niska koncentracja substancji mineralnych
niezbędnych dla
wzrostu roślin ogranicza rozwój drobnych glonów w
toni wodnej. Światło dociera do 10 metrów pod
powierzchnię, umożliwiając
rozwój łąk podwodnych nawet na dużej głębokości.
Roślinność zanurzona w Jeziorze Białym zdominowana
jest przez
zespół ramienic - dużych glonów, pokrojem
przypominających skrzypy. Z roślin naczyniowych,
które występują tu nielicznie,
dno porasta rzadka w innych wodach przesiąkra
okółkowa. Niewielkie płaty tworzy osoka aloesowata,
wywłócznik kłosowy
oraz rdestnica pływająca. Zwraca uwagę słabo
wykształcony pas szuwarów złożony głównie z trzciny
oraz oczeretu jeziornego
- okala on jezioro bardzo wąskim i często
przerywanym pasem.
Nieco żyźniejszymi jeziorami są: Białe Pierciańskie,
Czarne k. Bryzgla, Długie, Okrągłe i Muliczne.
Cechuje je wyższa,
w porównaniu z Jeziorem Białym Wigierskim produkcja
glonów planktonowych. Roślinność wodna, zarówno
zanurzona jak
i wynurzona, jest dobrze rozwinięta. Występują tu m.
in. rzadkie gatunki roślin: kłoć wiechowata - będąca
reliktem polodowcowym,
ramienica krucha i pływacz zwyczajny.
Najliczniejszą w parku grupę stanowią jeziora o
średniej żyzności. Zalicza się do nich osiem
zbiorników, w tym największe
jezioro parku - Wigry. Wyższa zasobność tych jezior
w fosfor i azot jest przyczyną mniejszej
przejrzystości wód - produkcja
glonów jest okresami wysoka, latem występują
„zakwity” glonów, przy samym dnie może okresowo
brakować tlenu.
Jezioro Wigry, o krętej linii brzegowej, z wieloma
większymi i mniejszymi zatokami, wyspami i
płyciznami dzielącymi głębiny,
jest zbiornikiem, którego poszczególne części różnią
się właściwościami wód oraz zespołami
zamieszkujących je organizmów
wodnych. Rośliny wynurzone, wśród których dominuje
trzcina, rosną w pasie o zmiennej, lecz na ogół
niewielkiej szerokości
- od kilku do kilkunastu metrów. Jedynie na kilku
odcinkach linii brzegowej trzcinowiska występują na
większej powierzchni.
Choć w wielu miejscach, narażonych na silne
falowanie, roślinność jest bardzo skąpa, w innych,
spokojniejszych i głębszych,
występują łąki podwodne, budowane głównie przez
rogatki, rdestnice i włosieniczniki.
Charakterystyczne dla jezior o niższej
żyzności ramienice występują rzadziej. Pojawiające
się przy brzegu kłęby glonów nitkowatych i niekiedy
silne zakwity planktonu
wskazują na zaawansowane, niestety, zanieczyszczenie
niektórych części jeziora.
Jeziorem o wysokiej żyzności jest Leszczewek -
zbiornik otoczony w większości polami uprawnymi oraz
zabudowaniami
wiejskimi, z których wymywane są substancje
użyźniające jezioro. Konsekwencją tego są silne i
długotrwałe zakwity glonów
planktonowych. Mało przejrzysta woda nie przepuszcza
w głąb dostatecznej ilości światła, dlatego
roślinność wodna zdominowana
jest przez przybrzeżne szuwary oraz rosnące na
niewielkiej głębokości rośliny o liściach
pływających.
Innymi od „typowych” jezior są niewielkie śródleśne
zbiorniki wodne. Mają one regularną linię brzegową,
małą głębokość,
są płytkie, zasilane podziemnymi dopływami oraz
często otoczone torfowiskami niskimi. Dopływy
przenoszą z okolicznych
gleb rozpuszczone związki wapnia, co powoduje, iż
woda w tych zbiornikach ma odczyn alkaliczny, to
odróżnia jeziorka
od podobnych krajobrazowo, ale kwaśnych i ubogich w
wapń, sucharów.
Na terenie parku znajdują się cztery typowe
jeziorka: Samle Małe, Samle Duże, Gałęziste i
Przetaczek. Największym
i najgłębszym zbiornikiem tej grupy jest Jezioro
Gałęziste (powierzchnia: 3,9 ha, głębokość
maksymalna: 14,3 m), najmniejszym
i zarazem najpłytszym jest Przetaczek (0,51 ha,
głębokość maksymalna 4 m). Wszystkie parkowe
jeziorka położone
są w jednym skupieniu na północny zachód od jeziora
Pierty. Wypływa z nich niewielka rzeczka - Samlanka.
W zbiorowiskach roślinnych porastających dno
jeziorek duży udział mają zbiorowiska roślin
wymagających wód czystych
i zasobnych w wapń, głównie ramienic. Szczególnie
bogate są zespoły roślinne Jeziora Gałęzistego.
Oprócz ramienic, występują
tu zarówno rośliny o liściach pływających (grążele,
grzybienie, rdestnice), zanurzonych (wywłóczniki,
osoka aloesowata) oraz
rośliny ziemno-wodne, przystosowane do życia zarówno
na lądzie jak i w płytkiej wodzie (skrzyp wodny,
rdest ziemno-wodny)
i wiele innych. W jeziorkach w okresie letnim bardzo
intensywnie przebiega zjawisko biologicznego
odwapniania wody, które
polega na wytrącaniu się węglanu wapnia na
powierzchni roślin podczas procesu fotosyntezy.
Można to zaobserwować gołym
okiem w postaci białych inkrustacji wapiennych
pokrywających rośliny wodne. Wytrącany w ten sposób
węglan wapnia osadza
się na dnie, kształtując strukturę oraz właściwości
chemiczne osadów dennych.
Jeziorka zasiedla wiele zwierząt: bezkręgowce, ryby,
płazy, wiele gatunków ptaków i oczywiście bobry. W
Jeziorze Gałęzistym
park podjął próbę przywrócenia występowania
(restytucji) raka szlachetnego, który jeszcze w
latach 60. XX wieku żył
w większości wód WPN-u. Później wyginął, w wyniku
chorób i konkurencji ze strony obcego gatunku - raka
pręgowatego. Najdłużej
rak szlachetny utrzymywał się właśnie w Gałęzistym i
dlatego jeziorko to zostało wytypowane do programu
restytucji
raka szlachetnego w WPN-ie.
Suchary stanowią najliczniejszą grupę zbiorników
wodnych na terenie Wigierskiego Parku Narodowego.
Nazwa „suchar” jest
określeniem regionalnym, właściwym dla terenu
Suwalszczyzny. Niektórzy twierdzą, iż wywodzi się od
częstego występowania
na ich brzegach obumarłych, suchych drzew. Do
piśmiennictwa naukowego nazwę „suchary” wprowadził
znany badacz
jezior wigierskich - Alfred Lityński.
Zbiorniki te mają przeważnie niewielką powierzchnię
i głębokość, zazwyczaj regularny kształt oraz prawie
zawsze pozbawione
są dopływów i odpływów. Są zbiornikami o niskiej
żyzności. Ich woda zawiera duże ilości kwasów
humusowych - substancji
organicznych powstających z rozkładu igieł, liści,
ściółki, spłukiwanych z otaczających je lasów
iglastych. Substancje
te nadają wodzie specyficzne, brunatne zabarwienie,
zmniejszają jej przejrzystość i powodują
zakwaszenie.
W sucharach brak jest roślinności wodnej
charakterystycznej dla większości jezior -
przybrzeżnych szuwarów oraz łąk podwodnych.
Wokół typowego suchara występuje tzw. pło, czyli
nasuwający się od lądu w kierunku środka zbiornika
kożuch
roślinny. Budują go m.in.: mchy torfowce, żurawina,
modrzewnica, przygiełka biała, turzyca bagienna,
bagno zwyczajne. Pło
jest również miejscem licznego występowania roślin
owadożernych: rosiczki okrągłolistnej i
długolistnej. Rośliny te pełnią
specyficzną funkcję ekologiczną - wzbogacają strefę
pła w substancje odżywcze (głównie fosfor)
pochodzące z rozkładu
schwytanych owadów i innych drobnych zwierząt.
Suchary otacza zazwyczaj wysokopienny bór,
osłaniający te jeziora przed wiatrem i zacieniający
ich powierzchnię. Wpływa
to na bardzo słabe mieszanie wody, czego skutkiem są
bardzo duże różnice jej temperatury, odczynu i koncentracji tlenu
na różnych głębokościach. W parku znajduje się 18
zbiorników będących typowymi sucharami. Największym
jest Suchar
Wielki (8,9 ha), najgłębszym Wądołek (15 m). Ten
ostatni jest jedynym na terenie WPN-u zbiornikiem, w
którym woda praktycznie
się nie miesza, ze względu na niewielką
powierzchnię, dużą głębokość i znakomite osłonięcie
od wiatru. Dodatkową
osobliwością tego jeziora są oderwane fragmenty pła
tworzące pływające wyspy. Oba te jeziora cechują się
nieprzeciętnymi
walorami przyrodniczymi i objęte są ochroną ścisłą.
Gdy patrzy się na ciemną, tajemniczą i niezmąconą
wiatrem taflę sucharów, można odnieść wrażenie,
jakby były one pozbawione
wszelkiego życia. Nic bardziej mylnego. Suchary
posiadają bardzo specyficzną faunę tolerującą
zakwaszenie wody.
Szczególnie bogaty jest świat bezkręgowców wodnych.
Żyją tu licznie larwy ważek, chrząszczy, muchówek,
pająki wodne
- topiki oraz niektóre pluskwiaki. W wodach sucharów
praktycznie nie występują ślimaki i małże wymagające
do budowy
swych muszli związków wapnia.
Różnorodność typów i stanu ekologicznego
poszczególnych jezior parku wymagają podejmowania
zabiegów ochronnych specyficznych dla poszczególnych
ekosystemów. Ścisłą ochroną, mającą na celu
zapewnienie przebiegu spontanicznych procesów
przyrodniczych, objęto 23 jeziora (głównie suchary),
a także odcinki rzek: Wiatrołuży, Maniówki i
Kamionki. Łączny obszar ścisłej ochrony wód obejmuje
powierzchnię 70 hektarów. Część jezior podlega
ochronie czynnej zachowawczej, która od ochrony
ścisłej różni się tylko tym, że dopuszcza działania odtworzeniowe (np. restytucja siei w jeziorze Białym
Wigierskim). Niektóre jeziora (m.in. Wigry, Pierty,
Długie i Okrągłe) objęte są ochroną czynną
stabilizującą, która polega na utrzymaniu lub
poprawie stanu ekologicznego. Dzięki wieloletniej
ochronie, jeziora i rzeki WPN-u stają się oazą
gatunków unikających bliskości człowieka oraz
niezwykle wartościowymi obiektami badań naukowych.
Największym zagrożeniem dla jakości wód parku jest
ich użyźnianie. Prowadzi ono do wzrostu masy glonów
zawieszonych
w toni wodnej, a w konsekwencji do zmniejszania
przezroczystości wody, pogarszania warunków
tlenowych, spadku zróżnicowania
zespołów organizmów wodnych i ustępowania gatunków
właściwych dla wód o niskiej żyzności, często
rzadkich
w skali krajowej czy międzynarodowej.
Podstawową metodą ochrony wód przed dalszym wzrostem
żyzności jest ograniczanie dopływu do wód związków
fosforu
i azotu, w szczególności prawidłowa gospodarka
wodno-ściekowa w otoczeniu wód parku. Zadania z
zakresu rozbudowy kanalizacji
ściekowej oraz utrzymania i modernizacji
oczyszczalni ścieków są pomyślnie realizowane przez
lokalne samorządy.
Park wspiera te działania i popiera samorządy w ich
staraniach o uzyskanie funduszy na dalsze
inwestycje.
Wszystkie obiekty administrowane przez Wigierski
Park Narodowy zostały wyposażone w indywidualne
oczyszczalnie ścieków
bądź podłączone do sieci kanalizacyjnej. Największe
parkowe obiekty turystyczne - plaża nad Jeziorem
Czarnym koło
Krzywego oraz pole biwakowe „Jastrzęby” nad jeziorem
Wigry, posiadają dobrze wyposażone sanitariaty,
gwarantujące
ochronę wód i gleb przed zanieczyszczeniem.
Ochrona jakości wód parku narodowego odbywa się
także poprzez kształtowanie składu i liczebności
zespołów ryb oraz
przywracaniu występowania tych gatunków, które z
różnych powodów wyginęły lub stały się bardzo
nieliczne.
Jednym z kierunków czynnej ochrony zasobów i
ekosystemów wodnych parku jest odtwarzanie drobnych
zbiorników wodnych,
zarówno w otwartych krajobrazach rolniczych jak i w
lasach parku. Mają one duże znaczenie jako siedliska
wielu gatunków
roślin wodnych i bezkręgowców oraz jako miejsca
rozrodu płazów. Przy kilku odtworzonych oczkach
wodnych w rejonie
wsi Rosochaty Róg park wyznaczył i zagospodarował
ścieżkę edukacyjną „Płazy”, na której można zapoznać
się z walorami
przyrodniczymi tych akwenów.
|