|
Nr 2/2003 |
PRZYRODA I KRAJOBRAZ |
|
|
Michał Osewski SIELAWA i SIEJA słynne ryby wigierskie (1) |
||
|
Sielawa (na górze) i sieja
Któż na Suwalszczyźnie nie zna siei i sielawy, a zwłaszcza rewelacyjnego smaku tych ryb? Chyba nikt. Warto o tych stosunkowo rzadkich rybach dowiedzieć się trochę więcej, poznać ich historię, ekologię i ochronę w jeziorach parku.
Sielawa (Coregonus albula L.) i sieja (Coregonus lavaretus L.) należą do rodziny głąbieli (Coregonidae). Gatunki te są blisko ze sobą spokrewnione i zaliczane są tzw. fauny zimnolubnej, pochodzenia arktycznego. Ich występowanie w naszych wodach związane jest z ostatnią epoką lodową - zlodowaceniem bałtyckim. Po cofnięciu się lodowca, na terenach uwolnionych od skorupy lodowej, utworzyły się jeziora. W najgłębszych, mających pierwotnie połączenie z morzem osiedliła się sielawa i sieja. Zbiorników z naturalnym występowaniem sielawy i siei jest w Polsce niewiele. Na przełomie XIX i XX wieku ryby te żyły w nielicznych jeziorach położonych głównie w północnych rejonach kraju, w tym także w jeziorze Wigry. O tym, że sieja i sielawa występowała w Wigrach przed wiekami dowiadujemy się z „Regestru spisania Jezior J. K. Mości, ku niewodnictwu Grodzieńskiemu i Przełomskiemu należących”, sporządzonego w 1569 r. z polecenia króla Zygmunta Augusta. O jeziorze Wigry napisano: „ Ryba w niem: łosoś, siha (czyli sieja), sielawa, szczuka, leszcz, karaś, okuń, lin i insza wszelaka ryba”.
Sielawa i sieja żyją w czystych, zimnych i głębokich jeziorach
Odmiana siei występującej dawniej w Wigrach była niezwykła – miała specyficzną budowę i osiągała imponujące rozmiary; masa poławianych ryb nierzadko przekraczała 6 kg. Tak opisywał ją w 1923 roku kierownik stacji hydrobiologicznej na Wigrach, Alfred Lityński: „Wyróżnić ją można jako nową, czwartą formę gatunku holsztyńskiego, której nazwa naukowa brzmiałaby: Coregonus holsatus f. vigrensis. Pod względem biologicznym reprezentuje ona formę głąbiela, który całkowicie zerwał z planktonożernym trybem życia i zgodnie z budową swego narządu filtrowego, przeszedł do pokarmu wyłącznie dennego”.
Różne były koleje losu siei w Wigrach. Z dostępnych pisemnych informacji wynika, że nigdy nie był to gatunek zbyt liczny. A. Wałecki w 1886 r. pisał: „Jedyną dotąd w kraju z pewnością wiadomą miejscowością jest jezioro Wigierskie w pobliżu Suwałk, odznaczające się tak wielkością swoją, jak głębokością swych toni, które kryją w sobie ten rzadki, a przytem szacowny gatunek ... prawdziwie kryją, gdyż i tu poławia się ona z trudnością, rzadko i nielicznie”.
|
W końcu XIX wieku liczebność siei w Wigrach była tak niska, że władze wprowadziły całkowity zakaz jej połowu. Nie przyniosło to jednak znaczącej poprawy. O stanie pogłowia siei w Wigrach w 1923 r. A. Lityński wspominał: „Obecnie zaledwie znikome niedobitki dawnej kolonii żyją jeszcze w Wigrach”. Sytuacja zmieniła się dopiero po wybudowaniu w 1928 r. nad Wigrami (w Tartaku) wylęgarni ryb.
Aparaty wylęgowe w wylęgarni ryb w Tartaku
Dzięki systematycznym zarybieniom, w przeciągu kilkunastu lat odbudowano wysoką liczebność siei, a także zanikającej wtedy w Wigrach sielawy. Akcja zarybieniowa przyniosła niestety negatywne skutki - spowodowała zastąpienie siei rasy wigierskiej formą obcą – tzw. sieją pejpuską, która różniła się od formy rodzimej większą liczbą wyrostków na łukach skrzelowych. Przez dziesięciolecia współbytujące w Wigrach formy - rzadkofiltrowa (wigierska) oaz gęstofiltrowa (z zarybień) krzyżowały się wzajemnie. Obecnie żyje w Wigrach sieja z gęstym aparatem filtracyjnym, która odżywia się głównie zooplanktonem. W porównaniu z „poprzedniczką” osiąga dwukrotnie mniejszą masę (do 3 kg.).
Sielawa i sieja, jako ryby zimnolubne występują w jeziorach głębokich, zimnych, z dobrze natlenioną wodą, a także zasobnych w plankton skorupiakowy: duże wioślarki i widłonogi. Kształt ciała sielawy i siei jest wrzecionowaty, dobrze przystosowany do ruchliwego trybu życia. Oba gatunki są podobnie ubarwione – mają zielonkawy grzbiet o zmiennych odcieniach (w zależności od koloru wody) oraz srebrzystobiałe boki i podbrzusze. Sieja, w porównaniu z sielawą, ma bardziej zwartą budowę (niższy stosunek długości ciała do wysokości) oraz odmiennie położony (najczęściej dolny) otwór gębowy. Charakterystyczna dla obu gatunków jest tzw. płetwa tłuszczowa czyli błoniasta, pozbawiona promieni wypuklina skóry umiejscowiona pomiędzy płetwą grzbietową i ogonową. Cecha ta wskazuje na ich bliskie pokrewieństwo z rybami łososiowatymi: łososiem, pstrągami i trocią.
Parkowi ichtiolodzy śledzą rozmieszczenie ławic ryb przy pomocy echosondy. Latem sielawa i sieja występują na głębokości kilkudziesięciu metrów (fot.M.Kamiński)
|
