Nr 3/2003

 PRZYRODA I KRAJOBRAZ   

 

Zbigniew Bogusławski  

LASY NATURALNE

- historia, stan obecny

i przyszłość lasów parku

(2)

  

W 1932 roku Dyrekcja Naczelna Lasów Państwowych podjęła decyzję o "rezerwatowym traktowaniu lasów na obrzeżach jeziora Wigry". Celem gospodarki leśnej na tych terenach miało być "utrzymanie dotychczasowego charakteru naturalnego krajobrazu i podporządkowania zabiegów gospodarczych wymaganiom estetyki". W latach trzydziestych utworzono rezerwat częściowy "Wigry" na półwyspie Wysoki Węgieł. Jego celem była ochrona oryginalnego krajobrazu i reliktowej flory tego terenu.

  

Monokultura sosnowa (fot. M.Kamiński)

  

W czasie drugiej wojny światowej lasy okolic Wigier nie poniosły dotkliwych strat, nie licząc zniszczeń wywołanych przez działania wojenne. Okres powojenny charakteryzował się zarówno eksploatacją obszarów leśnych wchodzących dziś w skład WPN-u, jak i próbami ich ochrony. Pozyskanie drewna, chociaż w niektórych fragmentach dosyć intensywne, nie spowodowało spadku zasobności drzewostanów, która z początkowych 170-190 m3/ha wzrosła w początkach lat 70. do 240 m3/ha. Ochronie drzewostanów służyło m.in. tworzenie kolejnych rezerwatów przyrody, wyłączonych drzewostanów nasiennych, zakładanie powierzchni badawczych, zaliczanie drzewostanów do kategorii pierwszej (ochronnej), podwyższenie wieku rębności itp.

  

Wszystkie te działania spowodowały, iż w momencie utworzenia Wigierskiego Parku Narodowego w 1989 roku znaczna część lasów, w porównaniu do pozostałych obszarów Puszczy Augustowskiej, charakteryzowała się dużą naturalnością. Dotyczy to zwłaszcza lasów położonych w dolinach rzecznych, na stromych zboczach, grząskim terenie itp. Trudności związane z eksploatacją takich terenów powodowały, iż były one omijane i w mało lub wcale niezmienionym stanie przetrwały do chwili obecnej. Również zapisy historyczne dotyczące poszczególnych fragmentów lasu pośrednio potwierdzają, że obszary te warto było chronić.

  

Las o charakterze naturalnym w ściśle chronionej dolinie Kamionki (fot. M.Kamiński)

  

Ponad trzy wieki działalności człowieka na tym terenie niewątpliwie wpłynęło na stan naturalności lasów WPN-u. Obecnie ocenia się, że 61,5 proc. powierzchni lasów charakteryzuje się składem gatunkowym naturalnym bądź zbliżonym do naturalnego, z tego tylko 21,6 proc. (a więc ok. 1893 ha) to lasy o składzie gatunkowym zgodnym ze składem naturalnym. Znacznie większa powierzchnia, bo ok. 3368 ha (38,5 proc.), przypada na lasy, których skład gatunkowy jest niezgodny z naturalnym. Są to więc lasy w całości ukształtowane przez człowieka, które teraz wymagają działań zmierzających do przywrócenia im stanu naturalnego przez stosowanie odpowiednich zabiegów pielęgnacyjno-hodowlanych i ochronnych oraz przez usuwanie elementów obcych dla naturalnego składu zespołów roślinnych i poszczególnych siedlisk. 

    

    

Temu celowi służą wykonywane obecnie prace w ekosystemach leśnych. Mają one w końcowym rezultacie doprowadzić do tego, by wszystkie lasy na terenie WPN charakteryzowały się jak największą naturalnością.   Jak zatem ma wyglądać las, który można będzie określić jako naturalny? Pierwszą cechą, którą łatwo da się zauważyć, jest znaczna ilość stojących lub leżących martwych drzew. Na jednym hektarze lasu naturalnego może ich być od 50 do 200 metrów sześciennych w różnym stopniu rozkładu. Próchniejące drewno jest środowiskiem życia wielu organizmów, których obecność wpływa na naturalną odporność lasu. 

  

Drugą cechą charakteryzującą las naturalny jest różnorodność wiekowa i wielogatunkowość. Obok najstarszych drzew rosną tu siewki, kilkuletni podrost oraz drzewa w średnim wieku. Najwięcej jest tych najmłodszych, a najstarsze olbrzymy występują bardzo nielicznie. Różnorodność wiekowa i gatunkowa powoduje wielopiętrową budowę takiego lasu. Samo rozmieszczenie drzew również nie jest równomierne. Występują one grupami, przy czym układ i rozmieszczenie grup zależy od czynników glebowych, świetlnych i wilgotnościowych. Tworzy to specyficzną mozaikę, która najlepiej jest widoczna w roślinności runa. Niewielkie różnice wysokości, żyzności, czy też nachylenia terenu powodują występowanie odmiennych gatunków i zespołów roślinnych. 

  

Martwe drewno w lesie naturalnym (fot. M. Kamiński)

  

Aby taki stan lasu uzyskać, nie wystarczy praca jednego pokolenia leśników. Jest to proces długotrwały, rozłożony na dziesiątki, a w niektórych przypadkach na setki lat. 

  

Zabiegi ochrony czynnej - przeprowadzone w ekosystemach leśnych przy wykorzystaniu naturalnych czynników przyrodniczych, takich jak: gradacje niektórych owadów (korniki), huraganowe wiatry czy choroby grzybowe - pozwalają na rozwój drzewostanów o cechach zbliżonych do naturalnych. W miejsce drzew, które nie oparły się siłom natury, wprowadza się nowe, właściwe dla danego siedliska, zapewniające trwanie drzewostanów przez następne pokolenia. Również tam, gdzie rośnie niedojrzały jeszcze drzewostan, przeprowadza się regulację jego składu gatunkowego poprzez usuwanie elementów przeszkadzających we wzroście gatunków pożądanych. W niektórych miejscach przyroda radzi sobie dobrze bez udziału człowieka. Takie obszary wyłączone są z aktywnych zabiegów ochronnych.   
Bardziej szczegółowo o ochronie ekosystemów leśnych pisaliśmy w nr 2/2001 naszego kwartalnika.

   

Przebudowa drzewostanów - w miejsce drzew usuniętych podczas prac pielęgnacyjno-hodowlanych sadzone są drzewa właściwe dla danego siedliska (fot. M. Kamiński)

  

  

indeks tematyczny "WIGRY" home Wigierski PN spis treści następny artykuł

.

.