NOCNE ŻYCIE

Płomykówka (fot. L.Krzysztofiak)

Niedżwiedziówka kaja (fot. L.Krzysztofiak)

Mroczek późny (fot. L.Krzysztofiak)

Natura oferuje zwierzętom przeróżne nisze ekologiczne, zróżnicowane nie tylko w przestrzeni, ale i w czasie. Po zachodzie słońca jedne gatunki udają się na spoczynek, inne opuszczają swoje kryjówki w poszukiwaniu pokarmu lub partnera. Z nocnym trybem życia kojarzą nam się głównie sowy, nietoperze i ćmy, ale „amatorów” ciemności jest wśród zwierząt znacznie więcej. Zaliczamy do nich np. jeże, lisy, tchórze, łasice, dziki, jelenie, łosie.

Typowo nocną aktywnością życiową odznaczają się nasze nietoperze. Wykazują one szereg przystosowań do takiego trybu życia: mają słaby wzrok, doskonały słuch i węch, pyski „uzbrojone” w liczne, długie włoski czuciowe. Jako jedyne ze zwierząt lądowych posiadają aparat wykorzystujący zjawisko echolokacji, działający na tych samych zasadach co radar. Nietoperz wysyła wiązkę fal dźwiękowych wysokiej częstotliwości (znajdującej się poza naszym progiem słyszalności), które rozchodzą się w powietrzu podobnie jak fale w wodzie. Jeśli taka fala trafi na przeszkodę, np. na lecącą ćmę, odbija się od niej i wraca do „odbiornika” znajdującego się w głowie nietoperza. Urządzenie to jest tak precyzyjne, że zwierzę może określić nie tylko odległość do potencjalnej zdobyczy, ale też jej wielkość, a często również i kształt. Nietoperz nie chwyta motyli nocnych z gatunków, które zawierają duże ilości toksycznych substancji. Dzięki precyzji swojego „radaru” ten niezwykły ssak może w locie „namierzyć” drut o średnicy 0,05 mm! Każdy gatunek nietoperza „nadaje” na innych częstotliwościach, dzięki czemu poszczególne gatunki mogą polować oraz komunikować się, nie przeszkadzając sobie nawzajem.

Spośród naszych ptaków najbardziej „nocne” są sowy. Wszystkie one charakteryzują się dużymi oczami, przystosowanymi do widzenia przy słabym świetle. Głównym ich narządem zmysłu jest jednak słuch. Płomykówka ma tak zbudowaną „twarz”, by skupiać jak największą ilość fal dźwiękowych – wokół oczu posiada gładkie, ustawione pod odpowiednim kątem powierzchnie, tzw. szlary. Otwory słuchowe są u niej usytuowane niesymetrycznie za oczami. Prawdopodobnie dlatego ptak ten, w odróżnieniu od innych drapieżników, u których otwory słuchowe usytuowane są symetrycznie, może lokalizować zdobycz nawet w całkowitej ciemności. Płomykówka potrafi wychwycić dźwięki poruszającej się myszy z odległości ponad stu metrów. Jej ofiarą padają również inne nocne zwierzęta, takie jak ryjówki, nietoperze, ćmy.

Większość naszych płazów prowadzi zmierzchowy i nocny tryb życia. Są to zwłaszcza: traszka zwyczajna i grzebieniasta, grzebiuszka ziemna oraz ropucha zwyczajna, paskówka i ropucha zielona. Pozostałe gatunki płazów aktywne są zarówno w dzień, jak i nocą. Dzień spędzają one w różnych kryjówkach, a dopiero po zachodzie słońca wyruszają na łowy. Wyjątkiem jest okres godów, kiedy to płazy te aktywne są przez całą dobę. Z kolei najbardziej dzienny tryb życia spotykamy u kumaka nizinnego oraz żaby jeziorkowej i wodnej.

Mało kto zdaje sobie sprawę, że nocą lata ponad dziesięć razy więcej motyli niż w dzień! Ćmy, czyli motyle nocne, mają zazwyczaj duże oczy, wrażliwe na niewielkie nawet ilości światła. W poszukiwaniu pokarmu kierują się zwykle węchem, chętnie jednak lecą do różnych źródeł światła. Właśnie tej „słabości” zawdzięczają ćmy swoje samobójcze skłonności – poruszając się lotem spiralnym desperacko wpadają w płomień świecy, gdzie giną. Jednymi z ładniejszych motyli nocnych są zawisaki, np. zmrocznik gładysz czy przypominający kolibra fruczak gołąbek. Motyle te aktywne są głównie zmierzchu i nocą, dzień przesypiają ukryte wśród roślinności. Również ich gąsienice żerują nocą. 

Prócz motyli obserwujemy nocą również wiele innych owadów, takich jak: chrząszcze, chruściki, siatkoskrzydłe czy mrówki. Jedyną osą polującą również w nocy jest szerszeń. Świetliki (zwane też robaczkami świętojańskimi) to chrząszcze ściśle związane z nocą, ponieważ w ciągu dnia ich sygnały świetlne nie byłyby widoczne. Te niezwykłe owady można obserwować w ciepłe, letnie noce. Ich świecenie związane jest ze zjawiskiem luminescencji, czyli reakcji utleniania specyficznej substancji – lucyferyny przez enzym lucyferazę do wydzielającej światło oksylucyferyny. U samicy naszego świetlika świętojańskiego narządy świetlne umieszczone są na spodzie i bokach odwłoka i służą do przywabiania samców. Świetliki są drapieżne, polują na ślimaki.