Nr 4/2003

TURYSTYKA, WĘDKARSTWO, REKREACJA

Anna Krzysztofiak 
Lech Krzysztofiak 

Ścieżka edukacyjna

"SUCHARY"

Ścieżka edukacyjna „Suchary” była pierw- szym tego typu obiektem w Wigierskim Parku Narodowym. Powstała w roku 1996 i od tego czasu przemierzyło ją tysiące turystów. Swoją popularność zawdzięcza nie tylko wyjątkowym walorom przyrodniczym (trzy jeziora dystroficzne, jedno eutroficzne, różne typy lasu, torfowiska), ale i korzystnemu położeniu. 

Początek ścieżki leży około 10–15 minut drogi od siedziby dyrekcji Wigierskiego Parku Narodowego w Krzywem, gdzie można dojechać zarówno autobusem miejskim, jak i PKS-em. Cała trasa ścieżki została oznakowana, a w  ciekawszych punktach ustawiono tablice informacyjne. Ponadto wydano przewodnik, w  którym można znaleźć dokładny opis przebiegu ścieżki oraz występujących tam roślin i zwierząt. Szczególną uwagę zwrócono na bobra euro- pejskiego (Castor fiber), który wywiera znaczący wpływ na środowisko i przekształca je w  wi- doczny sposób. Całą trasę ścieżki można pokonać w czasie od jednej do trzech godzin, w zależności od zainteresowań odwiedzającego.

Tablica informacyjna ustawiona na początku trasy
(fot. L.Krzysztofiak)

Przystanek I - Suchar II

Suchary to lokalna nazwa małych, śród- leśnych jezior dystroficznych, które powstały około 10–12 tysięcy lat temu. W okolicach Krzywego leży siedem takich jezior. Jako że nie posiadają one nazw własnych, nadano im kolejne numery. Suchar II leży w pobliżu plaży nad Jeziorem Czarnym i pewnie dlatego był w  prze- szłości szczególnie intensywnie penetrowany i przekształcany przez człowieka. 

Do dzisiaj widzimy ślady ludzkiej działalności – brak fragmentu pła torfowcowego (pierścienia torfowców otaczającego typowy suchar) oraz obecność kilku gatunków roślin świadczących o eutrofizacji zbiornika, takich jak np. trzcina (Phragmites australis) czy grążel żółty (Nuphar lutea). Wiosną można tu obserwować masowe gody kilku gatunków płazów, na przykład żaby trawnej, żaby jeziorkowej i ropuchy szarej, a na pobliskich drzewach gniazdo kruka (Corvus corax). Fauna ryb jest uboga, występuje tu głównie karłowata forma karasia.

Przystanek II - Suchar III

Aby umożliwić obserwację pła torfowcowego, a jednocześnie zapobiec jego dewastacji, wybu- dowano kładkę biegnącą brzegiem Suchara III. Na granicy lasu i jeziora widzimy borówkę bagienną (Vaccinium uliginosum) i bagno zwyczajne (Ledum palustre), natomiast na ple torfow- cowym,bok kilku gatunków mchu torfowca (Sphagnum sp.), spotykamy modrzewnicę (Andromeda polifolia), przygiełkę białą (Rhyn- chospora alba), żurawinę błotną (Vaccinium quadripetalus) oraz dwa gatunki roślin owado- żernych: rosiczkę okrągłolistną (Drosera rotundata) i długolistną (Drosera anglica). 

Kwitnące borówki i modrzewnice chętnie odwiedzane są przez trzmiele. Na szczególną uwagę zasługuje zwłaszcza umieszczony w czerwonej księdze trzmiel tajgowy (Bombus jonellus). Okalający jezioro kożuch torfowca poprzecinany jest licznymi kanałami bobrowymi, a na przeciwległym brzegu bobry zbudowały żeremie. Wiosną możemy obserwować na wodzie suchara liczne ptaki wodne, takie jak: kaczki krzyżówki (Anas platyrhynchos), ogorzałki (Aythya marila) i gągoły (Bucephala clangula).

Przystanek III - Zgryzy bobrowe

Pas lasu pomiędzy sucharami III i IV poka- zuje nam dobitnie, jak bobry potrafią prze- kształcić środowisko. Mijamy wiele powalonych i ogryzionych z kory drzew liściastych. Bobry są roślinożerne. Wiosną i latem zjadają głównie rośliny zielne, jesienią zaś i zimą odżywiają się gałązkami, liśćmi i korą drzew liściastych. Z dwudziestu zębów bobra największe znaczenie przy ścinaniu drzew mają dwie pary siekaczy, które rosną przez całe życie zwierzęcia. Bobry ścinają z łatwością drzewa średnicy do 70 cm, najczęściej z gatunków: wierzba, topola, osika, jesion, dąb i brzoza, rzadziej olsze i drzewa iglaste. Najwięcej drzew pada jesienią, kiedy bobry przygotowują zapas pokarmu na zimę. Zapasy zatapiają w pobliżu wejścia do żeremia. 

Przystanek IV - Poznajemy drzewa i krzewy

Korzystając z kolorowych tablic, możemy tu doskonalić sztukę rozpoznawania gatunków drzew i krzewów typowych dla lasów parku. Najlepszym okresem na przeprowadzenie tego typu zajęć jest wiosna i lato, kiedy na roślinach występują liście i kwiaty. Zimą, kiedy możemy oglądać jedynie pokrój drzewa i jego korę, jest to znacznie trudniejsze, jednak również możliwe.

 Przy złej pogodzie możemy skorzystać z zadaszonego miejsca odpoczynku. W parku pospolicie występują m.in. świerk (Picea abies), sosna (Pinus sylvestris), topola osika (Populus tremula), wierzba iwa (Salix caprea), brzoza omszona (Betula pubescens) i dąb szypułkowy (Quercus robur). Najczęściej spotykanymi krzewami są natomiast: leszczyna (Corylus avellana), porzeczka alpejska (Ribes alpinum), czeremcha pospolita (Prunus padus) i trzmielina brodawkowata (Evonymus verrucosa). Należy zwrócić uwagę również na wawrzynka wilczełyko (Daphne mezereum), objętego w Polsce ścisłą ochroną.

Przystanek V - Podglądamy bobry

Na brzegu Suchara IV wybudowano wieżę widokową, z której możemy obserwować prawie całe jezioro, a także rodzinę bobrów, która już wiele lat temu zbudowała żeremie na przeciw- ległym brzegu suchara. Aby zobaczyć bobry podczas ich codziennych zajęć, najlepiej jest przyjść tu w lipcu koło godziny czwartej – piątej rano. Przy odrobinie szczęścia zobaczymy baraszkujące w wodzie młode bobry i ich zawsze czujnych rodziców.

Przy odrobinie szczęścia można zobaczyć płynącego bobra
(fot. L.Krzysztofiak)

Młode przychodzą na świat zazwyczaj na przełomie maja i czerwca, a ich wychowaniem zajmują się nie tylko rodzice, ale i starsze rodzeństwo. Bobry żyją około 30 lat i osiągają wagę do 20 kg. Są ściśle terytorialne, tj. zajmo- wany przez siebie teren znaczą wydzieliną specjalnych gruczołów. Pary tworzą bardzo trwałe związki, partnerzy spędzają ze sobą całe życie. Czasami możemy tu też zobaczyć przed- stawicieli jednego z naszych najrzadszych gatunków ptaków wodnych, jakim jest tracz nurogęś (Mergus merganser).

Przystanek VI - Grąd

Opuszczając wieżę widokową, kierujemy się w stronę Jeziora Czarnego. Przechodzimy przez dobrze zachowany grąd. Ten typ lasu liściastego zbudowany jest głównie z dębu szypułkowego (Quercus robur), grabu (Carpinus betulus), lipy drobnolistnej (Tilia cordata), klonu zwyczajnego (Acer platanoides) i kilku gatunków wiązu (Ulmus sp.). W domieszce występuje świerk pospolity (Picea excelsa) i sosna zwyczajna (Pinus sylvestris). Warstwę krzewów tworzą: leszczyna (Corylus avellana), szakłak pospolity (Rhamnus cathartica), wiciokrzew suchodrzew (Lonicera xylosteum), porzeczka alpejska (Ribes alpinum), wawrzynek wilczełyko (Daphne mezereum) oraz trzmielina brodawkowata (Evonymus verrucosa); natomiast w warstwie runa możemy zobaczyć m.in. lilię złotogłów (Lilium martagon), paproć zachyłkę trójkątną (Phegopteris dryopteris) i orlika pospolitego (Aquilegia vulgaris).

Środowisko to chętnie zamieszkują różne zwierzęta. Są to głównie owady, np. żuk gnojowy (Geotrupes sp.), jeden z naszych największych chrząszczy – dyląż garbarz (Prionus coriarius), naliściak brzozowiak (Phyllobius betulae) czy nie budzący sympatii komar brzęczący (Culex pipiens) i komar widliszek (Anopheles maculi- pennis).  

Przystanek VII - Jezioro Czarne

Aby lepiej zrozumieć, na czym polega uni- katowość dystroficznych zbiorników wodnych, poprowadziliśmy trasę ścieżki nad typowe jezioro eutroficzne, jakim jest Jezioro Czarne. W strefie brzegowej widzimy trzcinę pospolitą (Phragmites australis) i pałkę wąskolistną (Typha angustifolia), natomiast w strefie roślin liściach pływających występują grzybienie białe (Nymphaea alba) i grążele żółte (Nuphar luteum). Strefę roślin zanurzonych tworzą m.in. rdestnice (Potamo- geton sp.), rogatek sztywny (Ceratophyllum demersum) i moczarka kanadyjska (Elodea canadensis). 

W jeziorach eutroficznych takie podwodne łąki mogą występować na głębokości do 4,5 m. Warunki świetlne i tlenowe zależą tam głównie od obecności w wodzie glonów i zmieniają się wraz z porami roku. Jeziora eutroficzne mają znacznie bogatszą faunę niż jeziora dystroficzne. Na po- wierzchni wody widzimy liczne nartniki i krętaki, w toni wodnej zaś różne gatunki pluskwiaków wodnych, np. płoszczycę (Nepa cinerea), plu- skolca (Notonecta), żyrytwę (Naucoris) czy wioślaki (Corixidae). W strefie przybrzeżnej obserwujemy zbudowane z różnych szczątków roślinnych lub mineralnych domki chruścików (Trichoptera), larwy ważek (Odonata) i jętek (Ephemeroptera) oraz wiele gatunków mięcza- ków, takich jak np. błotniarki (Lymnaea), żywo- ródki (Viviparus) czy racicznice (Dreissena poly- morpha). Fauna ryb składa się z okonia, uklei, płoci, leszcza, krąpia, węgorza, szczupaka, różanki, słonecznicy i ciernika. 

Ścieżka edukacyjna „Suchary” daje wiele możliwości do przeprowadzenia zajęć z ekologii i biologii, zarówno dla szkół podstawowych i gimnazjów, jak i szkół średnich czy wyższych. Przez cały rok znajdziemy tu ciekawe do obser- wacji obiekty, możemy też śledzić przebiegające w przyrodzie procesy. Przekonajcie się tym sami – serdecznie zapraszamy na ścieżkę.

Rosiczka (fot. L.Krzysztofiak)

zobacz: przewodnik po  ścieżce "Suchary"