Nr 1/2004

 PRZYRODA I KRAJOBRAZ   

 

Lech Krzysztofiak 

 

MRÓWKI

(1)

 

  

Wśród bogatego i zróżnicowanego świata zwierząt szczególną uwagę zwracają niewielkie owady należące do rodziny mrówkowatych Formicidae. Ich wyjątkowość polega nie tylko na licznym występowaniu (w mrowisku może przebywać nawet do miliona osobników) i znacz- nym rozpowszechnieniu (spotykamy je zarówno na obszarach zalesionych jak i otwartych, na stanowiskach skrajnie suchych i bardzo wilgotnych oraz w budynkach), ale przede wszystkim na ich fascynującej biologii i ekologii. Szerokie rozpowszechnienie mrówek w środo- wisku sprawia, że chyba każdy z nas miał z nimi kiedyś do czynienia. 

 

Mrówki z gatunku Formica polyctena - mrówka ćmawa
(fot. L.Krzysztofiak)

 

Mrówki znalazły swoje miejsce również w li- teraturze, i to nie tylko naukowej. Są bohaterami bajek dla dzieci, m.in. Krówki i mrówki i inne bajki wierszem Łukasza Dębskiego, Wół i mrówki oraz Pszczoły i mrówki Ignacego Krasickiego, Niezwykła przygoda mrówki Małgorzaty Jacka Inglota. Mrówki zostały wykorzystane również przez naszego wieszcza Adama Mickiewicza w Panu Tadeuszu do stworzenia komizmu sytuacji – pamiętamy zmagania Telimeny z mrów- kami, w których dzielnie i bardzo ochoczo pomagał jej Tadeusz. 

Tak jak Telimena, tak i każdy z nas jest narażony na użądlenia lub ukąszenia mrówek. Mrówki posiadające żądło aplikują nam pod skórę dawkę jadu, co często powoduje silne pieczenie i zaczerwienienie skóry. Mrówki pozbawione żądeł za pomocą szczęk mogą rozrywać powłokę skórną człowieka, a rankę spryskiwać kwasem mrówkowym. Takie doznania z reguły nie są przyjemne i powodują, że w stosunku do mrówek często wykazujemy niechęć, a przynajmniej daleko idącą ostrożność. 

Pewne pozytywne przymioty, które człowiek dostrzegł w mrówkach sprawiły, że znalazły się one nawet w Biblii, w Księdze Przysłów. Napominając leniwych mędrzec pisał: „Do mrówki się udaj, leniwcze, patrz na jej drogi – bądź mądry; nie znajdziesz u niej zwierzchnika ni stróża żadnego, ni pana; a w lecie gromadzi swą żywność i zbiera swój pokarm we żniwa”. 

Z mrówkami związane są niektóre przesądy, np. Arfykańczycy uważają, że jeśli podepczesz mrówki, to sprowadzisz deszcz. W Hondurasie do dzisiaj podaje się rum z mrówkami, co podobno daje siłę i pracowitość, a mrówki uważa się za przykład i symbol troskliwego pracownika. 

  

      

W Polsce mrówka jest symbolem pracowitości – mówimy, że ktoś pracuje jak mrówka. Powiedzenie to wynika z obserwacji świata mrówek, w którym te niewielkie owady nieustannie coś robią. 

W medycynie ludowej mrówki, a właściwie wytwarzany przez nie kwas mrówkowy, znajduje zastosowanie jako składnik maści i nalewek przeciwko reumatyzmowi. 

W Polsce mrówki cenione są ze względu na ich rolę, jaką spełniają w przyrodzie. Dzięki swej wysokiej liczebności i intensywności żerowania oraz organizacji społecznej mogą silnie oddziaływać na środowisko. Odznaczają się też dużą plastycznością ekologiczną i opornością na różnego typu zmiany w środowisku. Ich znaczenie jest bardzo duże i wszechstronne, m.in. oddziałują na inne grupy bezkręgowców i roślin, stanowią znaczące źródło pokarmu dla innych zwierząt oraz wpływają na właściwości fizyczne i chemiczne gleb. Mrówki łatwo przystosowują się do zmian w składzie dostępnego w danym czasie pokarmu. W okre- sach tzw. gradacji, czyli masowego pojawiania się niektórych owadów (np. brudnicy mniszki, czy osnui gwiaździstej) przestawiają się prawie wyłącznie na pozyskiwanie tych owadów, istotnie ograniczając ich liczebność. Mają zatem ogromne znaczenie dla zdrowotności lasów – pełnią rolę podstawowego czynnika stabilizacji ilościowej owadów „szkodliwych”, a tym samym odgrywają rolę czynnika profilaktycznego w och-ronie lasu. 

 

Mrowisko mrówki ćmawej (fot. L.Krzysztofiak)

 

Na szczególną uwagę zasługują tu mrówki z podrodzaju Formica (Formica truncorum, F. pratensis, F. aquilonia, F. rufa, F. polyctena). Są to gatunki leśne, zakładające gniazda z du- żymi kopcami zbudowanymi z gałązek i igliwia, w których może przebywać nawet powyżej miliona osobników. Ze względu na dużą drapieżność tych mrówek, aktywność żerowania, zróżnicowany pokarm, społeczny tryb życia, długowieczność rodziny i wysoką plastyczność ekologiczną wywierają one duży wpływ na liczebność innych owadów w lasach i w ten sposób istotnie wpływają na utrzymanie równowagi w leśnych biocenozach. Mrówki stanowią też istotny składnik pożywienia dla innych zwierząt. Odżywiają się nimi liczne gatunki ptaków, m.in. dzięcioł trójpalczasty oraz wiele drapieżnych bezkręgowców, w tym: mrówkolew, chrząszcze – biegacze i pająki.

 

 

ciąg dalszy   

  

  

indeks tematyczny "WIGRY" home Wigierski PN spis treści następny artykuł

.

.