Nr 2/2004

 HISTORIA, TRADYCJA, KULTURA   

Andrzej Matusiewicz 

 POCZĄTKI

WIGIERSKIEGO

KRAJOZNAWSTWA

(3) 

Niespełna pół roku później, 12 maja 1907 roku w sali Resursy Obywatelskiej w Suwałkach odbyło się zebranie organizacyjne suwalskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznaw- czego. Wzięło w nim udział 39 osób i wszyscy zapisali się do Towarzystwa. Tymczasowy zarząd Oddziału tworzyli: Zygmunt Gąsiorowski, Władysław Grabiński, Józef Marczukajtys, Józef Norejko, Marian Tyszkiewicz i Stanisław Weigelt. Był to pierwszy prowincjonalny Oddział Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego. Kolejne powstały dopiero w pierwszych miesiącach 1908 roku.

Schronisko PTK im. K.Kulwiecia nad Wigrami

Kazimierz Kulwieć jako wiceprezes PTK żywo interesował się działalnością Oddziału. Utrzymywał korespondencję, odwiedzał Suwałki (np. 5 stycznia 1908 roku miał odczyt na rzecz Szkoły Handlowej, 23 czerwca 1912 roku odwiedzili Suwałki „wycieczkowicze (56 osób – A.M.) z Warszawy pod przewodnictwem prezesa Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, p. K.Kulwiecia. Przy sposobności (...) obejrzeli w Szkole Handlowej wystawę prac uczniów i pomocy naukowych później udali się wozami do Gawrych; stąd nazajutrz pieszo udadzą się do Cimochowizny, gdzie wsiądą na łodzie, objadą dokoła jezioro Wigierskie i powrócą na nocleg do Gawrych)”.

W wolnej Polsce przyczynił się do reakty- wowania Oddziału PTK w Suwałkach. Wiosną 1925 roku Kazimierz Kulwieć przybył do Suwałk i „nieoficjalnie naradzał się z gronem miejsco- wych pedagogów nad sprawą uruchomienia placówki krajoznawczej”. W wyniku tych rozmów ustalono, że do chwili ukonstytuowania się grupy osób zainteresowanych powołaniem Oddziału PTK pełnomocnikiem Towarzystwa w mieście będzie profesor gimnazjum męskiego, Wincenty Burakiewicz.

Zarząd Główny PTK był bardzo zaintereso- wany utworzeniem Oddziału w Suwałkach ze względu na plan budowy schroniska nad jeziorem Wigry. Miejscowa organizacja byłaby jego wykonawcą, a później administratorem schro- niska. W ten sposób zrealizowałoby się także kolejne wielkie marzenie Kazimierza Kulwiecia.

Dzięki jego staraniom władze województwa białostockiego już w lipcu 1925 roku wydzierża- wiły Radzie Głównej PTK, pochodzącą z par- celacji Starego Folwarku, kilkuhektarową działkę z tzw. Łysą Górą, zwaną wkrótce „Kulwieciową Górką”.

Prace przygotowawcze trwały trzy lata. Najpierw, 24 marca 1928 roku odbyło się w Suwałkach zebranie organizacyjne Oddziału PTK. Prezesem został Antoni Naumowicz, prezes Sądu Okręgowego, wiceprezesem – Olgierd Malinowski, starosta powiatu suwalskiego, w zarządzie byli ponadto Włodzimierz Bieńkiewicz, Mackiewicz, Antoni Radziukiewicz (sekretarz).

Do sierpnia 1928 roku zakupiono i zgro- madzono materiał, rozpoczęto też kopanie fundamentów. W połowie września fundamenty były już założone i planowano, że „pod koniec jesieni ściany będą wyciągnięte pod dach”. Wiosną 1929 roku zwiedził budowę prezes PTK, Aleksander Janowski. Do prowizorycznego użytku oddano schronisko w czerwcu 1929 roku i w ciągu lata skorzystało z niego ponad 500 osób (w 1931 roku – 793, w 1932–1417, 1933–1270, 1934–1195, 1936–4673, 1937–3543). Autorką projektu architektonicznego drewnianego schroniska była Natalia Eychhornówna, studentka architektury (korekty dokonał jej ojciec, Franciszek Eychhorn).

Uroczyste poświęcenie i nadanie schronisku PTK „Nad Wigrami” imienia Kazimierza Kulwiecia odbyło się 28 września 1929 roku. W uroczys- tości wzięli udział między innymi: małżonkowie Kulwieciowie, Aleksander Janowski, Józef Kołodziejczyk z Rady Głównej PTK, grupa członków Oddziału PTK w Warszawie, wycieczka uczniów gimnazjum św. Kazimierza w Warszawie oraz autorka projektu z ojcem. W tym samym roku w pobliżu schroniska PTK zbudowano przystań wioślarską i dużą szopę na sprzęt Wojskowego Klubu Żeglarskiego (motorówka „Sieja”, żaglówki, kajaki, łodzie). Mogli z niego korzystać także mieszkańcy schroniska.

Kilka lat później, 28 marca 1935 roku, zarząd oddziału PTK zdecydował o budowie nowego schroniska nad jeziorem Wigry. Uroczyście poświęcono je 27 czerwca 1937 roku. W tym tzw. Domu Turystycznym była „agencja pocztowo- telegraficzna, zaprowadzono telefon, uregulowano i zadrzewiono sąsiednie tereny, wybudowano lodownię, uruchomiono wzorowy bufet. Słowem zrealizowano zamierzenia na poziomie prawdziwie europejskim. Dla ożywienia propagandy na rzecz Suwalszczyzny, w  szcze- gólności piękna Wigier, sprowadzono artystów malarzy na miesięczny pobyt w  Suwalszczyźnie i  ulokowano ich w Domu Turystycznym, udo- stępniono pobyt obozowi wędrownemu Szkoły Sztuk Zdobniczych w  Warszawie, udostępniono urządzenie kursów żeglarskich, a  w zimie kursów jachtingu lodowego”. Na przykład w 1938 roku odbyły się nad Wigrami trzy kursy żeglarskie „począwszy od oficerskiego, przeszkoliły pokaźną ilość uczestników z całej Polski, którzy na swych terenach staną się propagatorami pięknego sportu”. Otwarcia jednego z nich dokonał marszałek Aleksander Prystor wraz z  senatorami i posłami. 

Atrakcyjność krajoznawcza i turystyczna Wigier poza budową dwóch schronisk PTK przyniosła także budowę Wycieczkowego Osiedla Szkolnego „Wigry” w Gawrych Rudzie dla młodzieży trzech warszawskich szkół: gim- nazjum żeńskiego p. Popielewskiej i Roszkow- skiej, I Gimnazjum im. gen. Sowińskiego Magistratu m. st. Warszawy i Gimnazjum pod wezwaniem św. Wojciecha. Jego poświęcenie odbyło się 10 lipca 1932 roku. 

W 1933 roku z inicjatywy i pod kierunkiem nauczycielki seminarium Marii Wydrówny „wyznakowane zostały olejno” trzy szlaki turystyczne z Suwałk do Wigier. Rok później długość szlaków znakowanych przekraczała 80 km. Od 1935 roku Oddział PTK opiekował się już siedmioma szlakami turystycznymi prowa- dzącymi od Suwałk do okolicznych jezior.

Niezwykle istotną rolę w rozwoju krajo- znawstwa nad Wigrami w okresie międzywo- jennym odegrało harcerstwo i młodzież szkolna. Oto kilka przykładów.

Od 1924 roku kursy instruktorskie nad Wigrami na bindudze organizowała Chorągiew Warszawska. Uczestniczyli w nich nie tylko harcerze z województwa warszawskiego, ale także „zagranicznicy”, czyli harcerze z innych chorągwi i Polacy z zagranicy. Od 1925 roku obozy nad jez. Muliczne zaczęli organizować harcerze suwalscy. W 1926 roku obóz nad Wigrami rozbiła 39 Warszawska Drużyna Harcerska im. J. Wybickiego (72 chłopców w różnym wieku). Komendantem był Stanisław Łopatecki, a drużynę prowadził Witold Bublewski. Przywieźli sześć łodzi stanowiących własność drużyny. Starsi chłopcy łodziami wracali do Warszawy. 

W lipcu 1928 roku pod wsią Cimochowizna nad Wigrami odbywał się Harcerski Kurs Instruktorski Chorągwi Mazowieckiej. Sześćdziesięciu harcerzy pod komendą harcmistrza Aleksandra Kamińskiego przybyło do Suwałk 2 lipca rannym pociągiem i „ze śpiewem i grą na trąbkach przemaszerowali harcerze przez miasto”. 

W końcu maja 1933 roku Koło Przyjaciół Harcerstwa przy 13 żeńskiej drużynie war- szawskiej zorganizowało po raz pierwszy w Polsce „pociąg” kajakarski dla kajakowców, wioślarzy i zwykłych śmiertelników. „Pociąg turystyczny, specjalnie na ten cel przeznaczony i zaopatrzony w jeden wagon – składnicę kajaków, wyjedzie z Warszawy w dniu 27 maja o godz. 15.30, a wróci do Warszawy w dniu 29 maja rano.

Popularność Suwalszczyzny musiały uwzględnić także Polskie Koleje Państwowe. W latach 1938 i 1939 w sezonie letnim (27 maja – 26 sierpnia) kolej uruchamiała tzw. Lux-torpedę, czyli pociąg specjalny z Warszawy do Suwałk. Do Suwałk przyjeżdżał w dni przedświąteczne, a odjeżdżał w dni świąteczne wieczorem.

Schronisko "Nad Wigrami" (fot. K.Jaroszyński)

Rosnąca liczba gości skłaniała lokalne władze do rozbudowy infrastruktury turystycznej. Utworzona na początku 1935 roku Powiatowa Rada Turystyczna opracowała „plan podniesienia Suwalszczyzny pod względem turystycznym”. Liczył on ponad 30 punktów. Większość z nich dotyczyła Wigier i ich okolic. Oto one: uzyskanie praw miejscowości letniskowych dla miejsco- wości nad Wigrami: Tartak, Wigry, Magdalenowo, Burdyniszki, Leszczewek, Cimochowizna, Gawrychy; zniesienie stacji turystycznej w Płocicznie i przeniesienie jej do Suwałk, ulepszenie komunikacji kolejowej w Warszawą i Wilnem, wykupienie wysp: Ordów, Ostrów i Kamień, zaprowadzenie komunikacji autobusowej z Wigrami, poszerzenie drogi od szosy sejneńskiej do schroniska turystycznego w Tartaku, rozszerzenie i unowocześnienie schroniska turystycznego w Tartaku, zakup względnie powiększenie taboru przy schronisku w Tartaku, budowa przystani i urządzenie kąpieliska przy schronisku w Tartaku, regulacja szlaku wodnego Dąbrówka–Tartak, budowa przystani w Dąbrówce, budowa szosy względnie żwirowej drogi od stacji kolejowej w Suwałkach do Dąbrówki, budowa szosy Tartak – Wigry, budowa szosy Leszczewek – Cimochowizna, odbudowa kościoła w Wigrach, budowa przystani i urządzenie kąpieliska w Cimochowiźnie, budowa schroniska, przystani i kąpieliska w Gawrychach, budowa szosy Ustronie – Gawrychy, budowa rampy kolejowej w Płocicznie, budowa dużego domu turystycznego w Tartaku, budowa ścieżki turystycznej dookoła jeziora Wigry, budowa szosy Płociczno, Bryzgiel, Czerwony Krzyż, Cieszkinie, Tartak, dokończenie szosy Suwałki – Wiżajny.

Realizację większości z tych pomysłów przerwał wybuch drugiej wojny światowej.