Nr 3/2004

 PRZYRODA I KRAJOBRAZ   

 Piotr Pieczyński 

RÓŻNORODNOŚĆ BIOLOGICZNA PARKU:

NIELEŚNE EKOSYSTEMY LĄDOWE

(2)

fot. M.Kamiński

Na terenie parku jest około 2500 ha lądowych ekosystemów nieleśnych, co stanowi 15% ogólnej powierzchni WPN-u. Większość to grunty prywatne. Zgodnie z ustawą o ochronie przyrody grunty te podlegają ochronie krajobrazowej, polegającej min. na:

• utrzymaniu lub odtworzeniu regionalnych cech krajobrazu kulturowego,

• zachowaniu walorów przyrodniczych.

Sródpolny zbiornik wodny w okolicy Rosochatego Rogu
(fot. M.Kamiński)

Najcenniejsze przyrodniczo są tereny wilgotne i podmokłe. Są to obszary o dużej różnorodności gatunków roślin i zbiorowisk roślinnych. Występują tu gatunki rzadkie, zagrożone i chronione, np.: 

• kruszczyk błotny, występujący na wilgotnych łąkach, zagrożony osuszaniem terenu;

• brzoza niska, będąca dla flory Polski reliktem późnoglacjalnym, występuje w WPN-ie w Dolinie Czarnej Hańczy;

• wielosił błękitny, występujący na mokrych łąkach, w zaroślach, nad brzegami rzek;

• skalnica torfowiskowa, gatunek uznany w Polsce za wymierający, występuje na torfowiskach i podmokłych łąkach, zagrożony zmianą stosunków wodnych oraz zmianą sposobu użytkowania terenu.

To tylko kilka przykładów z długiej listy występujących na terenie parku gatunków roślin naczyniowych, objętych ochroną na mocy Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 roku w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz.U. Nr 198, poz. 1764). Wiele z tych najcenniejszych gatunków występuje na łąkach, murawach i bagnach. Czy przetrwają? Wiele zależy od nas, od naszych działań i naszej postawy w zakresie ochrony przyrody. 

Niektóre typy zbiorowisk zanikają w wyniku zmian w gospodarowaniu. Klasycznym przykładem tego typu są wilgotne, nie nawożone łąki, koszone zwykle tylko raz – jesienią. Część z tych łąk zarasta krzewami, gdyż ich uprawa została zarzucona, inne ulegają przekształceniom w wyniku wzrostu intensywności użytkowania oraz osuszania. W celu utrzymania tych cennych zbiorowisk Wigierski Park Narodowy wykonuje na gruntach należących do Skarbu Państwa zabiegi ochrony czynnej, polegające głównie na koszeniu roślin oraz usuwaniu pokosu poza powierzchnię łąk. Przeciwdziałamy w ten sposób zarastaniu podmokłych łąk, na których występują np. chronione gatunki storczyków. 

Zabieg koszenia wykonywany jest niekiedy w celu usunięcia ekspansywnych roślin, obcych dla flory rodzimej. Przykładem może być tojeść amerykańska, która poprzez szybkie i niekontrolowane rozrastanie się zagraża rodzimym, często chronionym gatunkom roślin. Innym przykładem jest barszcz Sosnowskiego, szybko rozprzestrzeniający się na łąkach i skrajach pól, stanowiący duże zagrożenie dla wszystkich roślin zielnych występujących w jego otoczeniu – wymaga on bezwzględnego niszczenia. 

128 ha gruntów w zarządzie parku jest użytkowanych rolniczo przez pracowników WPN-u w formie deputatów lub przez miejscowych rolników na podstawie umów dzierżawnych. Część tych gruntów wykorzystywana jest na tzw. poletka zaporowe, utrzymywane w celu zatrzymania zwierzyny w okresie nasilonych szkód w uprawach rolnych oraz jako typowe uprawy rolne pod zasiewy zbóż dla utrzymania gruntów w odpowiedniej kulturze, zachowania różnorodności biologicznej, zapewnienia materiału siewnego na poletka zaporowe oraz zapobiegania zarastaniu gruntów rolnych przez roślinność drzewiastą i krzewy. 
Czynimy starania o włączenie wszystkich obszarów rolnych parku do pilotażowego programu rolno-środowiskowego w ramach unijnego programu SAPARD. 

Barwne kobierce suchorośli (fot. M.Kamiński)

Nieleśne ekosystemy lądowe są nieodłącznym elementem krajobrazu Wigierskiego Parku Narodowego. Pod względem przyrodniczym są tak samo cenne, jak lasy i wody. Ich ochrona jest konieczna dla utrzymania ogólnej różnorodności przyrodniczej, dla zachowania walorów estetycznych i równowagi w funkcjonowaniu krajobrazu.

Bogata flora torfowisk niskich w dolinie Wiatrołuży
(fot. M.Kamiński)