|
Nr 1/2005 |
PRZYRODA I KRAJOBRAZ |
|
|
|
Wojciech Misiukiewicz
PTAKI DRAPIEŻNE
(3)
|
|
|
Krogulec – długość ciała 32–40 cm, rozpiętość skrzydeł 60–75 cm. Samice są dużo większe od samców. Dorosłe samce są od spodu rdzawoczerwono prążkowane, dorosła samica jest podobna do jastrzębia. Na ogonie zauważymy 4 pręgi, z których najszersza jest na końcu. Krogulec charakteryzuje się szybkim, zwinnym lotem. Drapieżnik ten w poszukiwaniu pokarmu zalatuje do miast i bywa że mieszkańcy Suwałk mogą obserwować polujące krogulce na swoich osiedlach.
Myszołów – długość ciała 50–60 cm, rozpiętość skrzydeł 120–140 cm. Szybujący myszołów ma stosunkowo długie i szerokie skrzydła. Ogon jest krótki, na końcu zaokrąglony. Na spodzie skrzydeł i ogonie widoczne są równomiernie rozmieszczone ciemne prążki, przy czym na końcu ogona ciemna pręga jest najszersza. Zewnętrzne lotki dłoni skrzydła nie są prążkowane i ta część skrzydła jest najjaśniejsza. Całe „palce” skrzydeł zawsze są czarne. Na tułowiu istotnym elementem jest rozjaśnienie na piersi w kształcie litery „U”. Myszołowy charakteryzują się dużą zmiennością ubarwienia – wyróżnia się tu osobniki o jasnym i ciemnym ubarwieniu. Myszołów jest drugim po błotniaku stawowym najliczniejszym gatunkiem lęgowym parku.
Orlik krzykliwy – długość ciała 60–70 cm, rozpiętość skrzydeł 145–160 cm. Lot i sylwetka jest podobne są jak u dużych orłów, chociaż rozpiętość skrzydeł jest tylko nieznacznie większa od myszołowa. Dorosłe ptaki są jednolicie brunatne z jaśniejszymi pokrywami skrzydłowymi. Z wierzchu z reguły widać rozjaśnienia u nasady lotek dłoniowych. Jeszcze kilka lat temu gatunek ten gnieździł się na terenie Obwodu Ochronnego Krzywe oraz w południowej części parku. Podczas tegorocznego sezonu orliki obserwowane były w południowo-wschodniej i północnej części parku. Orliki krzykliwe są ptakami migrującymi i nie zaobserwujemy ich u nas zimą.
Kobuz – długość ciała 30–35 cm, rozpiętość skrzydeł 75–80 cm. Jest to niewielki sokół o długich i wąskich oraz ostro zakończonych skrzydłach, ogon ma krótki. Wierzch ciała jest brunatnoczarny, spód – jasny, czarno kreskowany. Ptak ten z większej odległości przypomina jerzyka. Rewiry lęgowe kobuza znajdują się w północnej części parku, nad jez. Pierty oraz na terenie Obwodu Ochronnego Mikołajewo. Kobuza obserwować możemy u nas jedynie podczas sezonu lęgowego.
Duża powierzchnia wód powoduje, że najliczniejszym drapieżnikiem w Wigierskim Parku Narodowym jest błotniak stawowy, a nie jak w większości innych rejonów kraju myszołów. Duże zróżnicowanie środowiska parku, a więc i różnorodność miejsc rozrodu sprawia, iż cały zespół lęgowych ptaków drapieżnych, można podzielić na 4 grupy:
Ptaki drapieżne są doskonałymi łowcami. Sukces podczas polowania zawdzięczają przystosowaniom anatomicznym i fizjologicznym. Wszystkie mają hakowaty dziób, silne nogi i ostre szpony, doskonały wzrok, szybki i zwrotny lot. Niektóre wykształciły świetnie rozwinięty słuch (błotniaki), inne mają upierzenie mało nasiąkające wodą (bielik).
Wzrok jest szczególnym zmysłem tych zwierząt. Stosunkowo duże oczy pomagają wykrywać potencjalne ofiary. Ptak, aby dokładnie przyjrzeć się obserwowanemu obiektowi, tak obraca głowę aby patrzeć jednym okiem. Oko obserwuje wówczas obiekty w polu obejmującym kąt 150°. Patrząc zaś dwoma oczami wykrywa przede wszystkim ruch. Dzięki ruchom głowy może obserwować całą przestrzeń wokół siebie. Jest to przystosowanie bardzo przydatne podczas polowania gdy ptak nieruchomo czatuje na ofiarę w swoim łowisku.
Kształt skrzydeł jest najlepszym wskaźnikiem sposobu w jaki ptak wypatruje i atakuje ofiarę. Szybujące ptaki, które wypatrują zdobycz z lotu patrolowego (myszołów) mają długie i szerokie skrzydła. Sokoły, które chwytają ptaki w locie, posiadają długie i wąskie skrzydła oraz stosunkowo krótki ogon. Dzięki takiej budowie ciało sokoła spadającego na swą ofiarę przyjmuje kształt kropli wody. Drapieżniki atakujące z zaskoczenia wśród drzew (krogulec, jastrząb), muszą być bardzo zwrotne i mieć zdolność szybkiego osiągania dużej prędkości lotu. Najlepiej służą temu celowi skrzydła dość krótkie ale szerokie oraz długi ogon.
Ponieważ polowanie wymaga ataku z za- skoczenia, ubarwienie ptaków drapieżnych jest najmniej jaskrawe i kolorowe w porównaniu do całego świata awifauny. Ponadto barwy upierzenia mają wpływ na dynamikę lotu, zwłaszcza u drapieżników wyspecjalizowanych w polowaniu na ptaki (sokoły, jastrzębie, krogulce). Ciemny pigment wzmacnia strukturę piór, zwłaszcza w miejscach napotykających w szybkim locie na największy opór powietrza. Stąd też u gatunków „ptakożernych” występuje ciemny, prążkowany układ piór na piersi oraz na lotkach skrzydeł i sterówkach ogona.
Ptak drapieżny jak np. myszołów wypatrzywszy potencjalną ofiarę obniża lot i obraca głowę aby obserwować jednym okiem przemykającego po ziemi gryzonia, po czym zawisa w powietrzu i wreszcie spada w dół z wysuniętymi przed siebie szponami. Silny uchwyt czterech palców zaopatrzonych w ostre pazury unieruchamia zdobycz, której kark zostaje zmiażdżony silnym dziobem.
|
Krogulec (fot. W.Misiukiewicz)
Budowa dzioba ptaków drapieżnych jest dostosowana do rodzaju pobieranego pokarmu. Jastrzębie mają ostre boczne krawędzie dzioba, które działają jak nożyce; sokoły wytworzyły na krawędzi dzioba tak zwany sokoli ząb, który służy do zgniatania karku ofiary. Spośród naszych rodzimych drapieżców bielik posiada największy dziób, który jest nie tylko narzędziem do dobicia i rozdzielenia zdobyczy. Jego jaskrawożółta barwa u dorosłego ptaka jest sygnałem ostrzegawczym dla młodych bielików zbliżających się do rewiru lęgowego gospodarza.
Ptaki drapieżne najczęściej polują z za- siadki. Jest to ulubiona metoda polowania jastrzębi i krogulców, które czatując na gałęziach drzew obserwują swe ofiary aby po chwili zaatakować w najbardziej odpowiednim momencie. Inną bardzo często stosowaną metodą są łowy z lotu patrolowego. Myszołowy, kanie, błotniaki szybując w powietrzu obserwują teren w poszukiwaniu pokarmu. Większość drapieżników poluje samotnie, ale np. bieliki odbywają łowy parami. Gdy jeden z ptaków atakuje stado łysek, wywołując paniczną ucieczkę i nurkowanie pod wodę, drugi chwyta wynurzające się, zmęczone nurkowaniem ptaki. Niektóre drapieżniki chętnie korzystają z padliny. Błotniaki, kanie i bieliki poszukują martwych ryb na brzegach jezior i rzek, a zimą bieliki i jastrzębie sięgają po padłe zwierzęta na polach i w lasach. Skład pokarmu naszych ptaków drapieżnych najprościej określić można po analizie wypluwek, zbieranych pod czatowniami i miejscami odpoczynku ptaków. Wypluwka jest podłużną, wyplutą przez ptaka bryłą, złożoną z piór, kości, sierści i innych niestrawnych części ofiar.
Liczebność ofiar jest czynnikiem warunkującym sukces lęgowy drapieżników. Ptaki małe (krogulec) w latach obfitości pokarmu odchowują po 4 a nawet 5 młodych. Drapieżniki duże (bielik) charakteryzują się dużo niższą rozrodczością, mają 1 lub 2 młode. Małe ptaki drapieżne żyją krótko, rozmnażają się jednak szybko, osiągając zdolność rozrodczą często już w drugim roku życia. Duże drapieżniki niską rozrodczość oraz późno osiąganą dojrzałość płciową rekompensują swoją długowiecznością, a więc większą liczbą lęgów w ciągu całego swojego życia.
Sezon lęgowy zaczyna się od zajęcia rewiru lęgowego. Ptaki osiadłe (bieliki, jastrzębie) zasiedlają swoje rewiry lęgowe przez cały rok, wędrowne zaś (myszołów, kanie, błotniaki, trzmielojad, kobuz) wybierają swoje rewiry sezonowo, przy czym jako pierwszy przylatuje samiec. Do parku najwcześniej przylatuje myszołów, bo w drugiej połowie lutego, zaś błotniaki, orlik krzykliwy i trzmielojad pojawiają się w kwietniu. Loty godowe mogą mieć rozmaity przebieg. Myszołowy, jastrzębie, krogulce zwykle krążą nad rewirem godowym nawołując się głośno i często. Bieliki tokują również w locie na przemian wznosząc się i opadając, przy czym samiec na chwilę przed opadnięciem zawisa przez moment w powietrzu z pionowo rozpostartymi skrzydłami. Prawdopodobnie ten właśnie moment utrwalony jest w sylwetce bielika, który jest godłem naszego państwa.
Gniazdo buduje z reguły samica, jedynie u bielików samiec transportuje materiał który układa na gnieździe samica. Pary lęgowe mogą mieć po 2–3 gniazda używane na zmianę. Pierwsze ptaki drapieżne rozpoczynają składanie jaj już w marcu. Mimo typowych dla Suwalszczyzny wczesnowiosennych mrozów, bieliki i jastrzębie przystępują do lęgów już w drugiej połowie marca, w kwietniu lęgi zaczynają myszołów i kania ruda. Najwięcej, bo aż 6 gatunków rozpoczyna lęgi w maju, najpóźniej przystępuje do rozrodu kobuz – w drugiej połowie czerwca. U nadwigierskich ptaków drapieżnych odnotowuje się wysoki sukces lęgowy. Wylotem młodych kończy się średnio 80% wszystkich zakładanych lęgów. Najważniejszą przyczyną strat lęgów jest drapieżnictwo kuny.
Poszczególne gatunki ptaków drapieżnych charakteryzują się odmiennymi sylwetkami w locie. Znajomość tych sylwetek jest bardzo przydatna podczas rozpoznawania gatunków w terenie. Aby nie popełnić błędu podczas określania gatunku ważna jest też umiejętność rozpoznawania wielkości ptaka oraz znajomość rysunku upierzenia. Należy też posiadać wiedzę o zmienności ubarwienia ptaków, co ułatwi nam rozpoznawanie i zmniejszy ryzyko pomyłki.
Wigierski Park Narodowy zapewnia ochronę miejsc gniazdowania ptaków drapieżnych. Wokół gniazd bielików wyznaczone są strefy ochronne. Strefy takie podzielone są na dwie części. Pierwszą jest strefa ochrony ścisłej, obejmująca obszar do 200 m wokół gniazda. Nie wolno na tej przestrzeni wprowadzać żadnych istotnych zmian środowiskowych, takich jak np. wycinanie drzew, bowiem miejsce lęgu obejmuje nie tylko drzewo gniazdowe, lecz także drzewostan w jego otoczeniu. Drugą jest strefa ochrony częściowej, obejmująca obszar w promieniu do 500 m wokół gniazda. Strefa ta dotyczy sezonu lęgowego, tj. od 1 stycznia do 31 lipca i w tym okresie obowiązują w niej takie same ograniczenia jak w strefie ochrony ścisłej. Zadania czynnej ochrony awifauny realizowane są też poprzez zapewnienie opieki weterynaryjnej pojedynczym ptakom, które trafiają do parkowej woliery w miejscowości Maćkowa Ruda. Każdego roku w wolierze kurowane są ranne, osłabione bądź też młode ptaki drapieżne. Po wyleczeniu są wypuszczane do środowiska naturalnego, zaś w sytuacji trwałych okaleczeń przekazywane są do ogrodu zoologicznego „Akcent” w Białym- stoku.
Pracownik WPN-u z błotniakiem stawowym leczonym w wolierze w Maćkowej Rudzie (fot. W.Misiukiewicz)
Rysunki: Anna Krzysztofiak
|
