|
Nr 2/2005 |
PRZYRODA I KRAJOBRAZ |
|
|
Jaszczurka zwinka (fot. L. Krzysztofiak) |
Anna Krzysztofiak
GADY
(1) |
|
|
W klimacie umiarkowanym gady stanowią grupę nieliczną. W Polsce występuje tylko 9 gatunków, z czego 5 spotykamy na terenie Wigierskiego Parku Narodowego. Są to trzy jaszczurki: zwinka (Lacerta agilis), żyworodna (Lacerta vivipara) i padalec (Anguis fragilis) oraz dwa węże: zaskroniec zwyczajny (Natrix natrix) i żmija zygzakowata (Vipera berus). To nie przejęzyczenie, padalec jest beznogą jaszczurką, choć wyglądem do złudzenia przypomina węża. Kiedyś występował tu jeszcze żółw błotny, jednak od ponad 30 lat nikt go już tutaj nie obserwował. Być może, po dokład- niejszych badaniach okaże się, że na Suwalszczyźnie żyje trzeci gatunek węża – gniewosz plamisty, czego nie wykluczają specjaliści od gadów, na razie jednak brak doniesień na ten temat.
Gady są kręgowcami zmiennocieplnymi (temperatura ich ciała zależy w znacznym stopniu od temperatury otoczenia), w związku z czym okres zimy spędzają w uśpieniu (fachowo nazywamy to stanem diapauzy), ukryte w różnych kryjówkach. Skóra gadów jest pokryta łuskami i, w odróżnieniu od płazów, sucha w dotyku. Wiąże się to z tym, że rozwój gadów, w przeciwieństwie do starszych ewolucyjnie płazów, całkowicie uniezależnił się od środowiska wodnego. Muszą oczywiście pobierać wodę, ale cały ich rozwój odbywa się na lądzie. Niektóre gady, takie jak żółwie, jaszczurki zwinki, czy zaskrońce są jajorodne. Inne (jaszczurka żyworodna, padalec i żmija) zaliczane są do organizmów jajożyworodnych, co oznacza, że cały rozwój młodych gadów odbywa się w drogach rodnych samicy i na świat przychodzą już całkiem ukształtowane. Nie ma też u nich, tak jak to widzimy u płazów, postaci larwalnej. Młode węże, czy jaszczurki wyglądają od razu jak miniaturki swoich rodziców. Taki rozwój nazywamy prostym.
Wszystkie nasze gady są drapieżne. Polują na różnego rodzaju bezkręgowce oraz płazy, gady i drobne ssaki. W stanie zagrożenia najchętniej serwują się ucieczką, dotyczy to również żmii zygzakowatej, która kąsa jedynie wtedy, gdy nie zdąży uciec. Ponadto wszystkie nasze jaszczurki schwytane odrzucają ogon (nazywamy to zjawisko autotomią), który po pewnym czasie regeneruje się, nigdy jednak nie osiągając już swoich pierwotnych rozmiarów. Ta „sztuczka” często ratuje jaszczurkom życie, bowiem napastnik zwykle zadowala się taką „daniną” i nie ściga uciekającej ofiary.
|
Gady wybierają różne środowiska do życia. Jedne z nich, jak zaskrońce, czy jaszczurki żyworodne, preferują miejsca wilgotne, sąsiadujące ze zbiornikami wodnymi. Inne, jak jaszczurki zwinki wolą suche, nasłonecznione polany i skraje lasów. Z kolei padalec unika miejsc silnie nasłonecznionych, a żmija zygzakowata może zamieszkiwać zarówno miejsca suche, jak i wilgotne, choć podobnie jak inne gady chętnie wygrzewa się w promieniach słońca. Najlepszymi schronieniami dla gadów są różne norki i usypiska kamieni. Ponieważ w środowisku naturalnym nie zawsze występują one w wystarczającej ilości, pracownicy parku pomagają gadom rozmieszczając w odpo- wiednich miejscach sterty kamieni.
Stos kamieni - kryjówka dla jaszczurek i węży
Jaszczurka zwinka dorasta do 23 cm dłu- gości, przy czym ogon jest 1,5 do 1,75 razy dłuższy od reszty ciała. Samce są ładniej ubarwione od samic, zwłaszcza w porze godowej. W ich ubarwieniu występują kolory: brązowy, biały, czarny i żółtozielony, u samic barwy te są mniej intensywne, szarawe. Okres godowy przypada u nich na maj i czerwiec. Samce walczą o samice staczając pojedynki na „groźne miny” i, jeśli te nie poskutkują, również na zęby. Nagrodą jest kopulacja z samicą. Po jakimś czasie samica składa 5–14 jaj, które ukrywa w wygrzebanej przez siebie norce lub innych dogodnych miejscach, które zapewnią jajom odpowiednią temperaturę i wilgotność. Zwinka najczęściej przebywa w niedużej odległości od swojej norki, którą może zajmować przez szereg lat. Dlatego często obserwuje się ją w kolejnych latach w tym samym miejscu. Pokarmem zwinki są różne owady, głównie jednak prostoskrzydłe („koniki polne”), pluskwiaki i chrząszcze, w mniejszym stopniu inne bezkręgowce lądowe. Okres aktywności zwinki trwa od kwietnia do października.
|
