Nr 4/2005

 HISTORIA, TRADYCJA, KULTURA   

Bryzgiel, lata 50. XX w.  (fot. T. Smagacz)

Technologia wytapiania smoły z drzew powodowała ogromne spustoszenia w pusz- czach. Po smolarniach, w miejscu wyciętych drzew, powstawały osady rolnicze.

Utworzenie wsi było kolejnym etapem w rozwoju osadnictwa wokół Wigier, gdy część osad służących eksploatacji dóbr puszczańskich przekształcono we wsie rolnicze, wśród nich Bryzgiel, Gawrych Rudę, Maćkową Rudę. Z czasem smolarstwo i dziegciar-stwo upadło, na skutek wylesienia i wycięcia drzew, z których wytapiano smołę. Ze względu na niską jakość gleb, głównym zajęciem mieszkańców osady, a później wsi, stało się rybołówstwo. O trudnych warunkach bytowania osadników wsi Bryzgiel świadczy również decyzja zakonników z 1740 roku nakazująca przekształcenie osady na wieś czynszową, co oznaczało wnoszenie opłat za korzystanie z gruntów i zapewne połowu ryb. Niewiele wiemy o tempie rozwoju wsi; wiemy, że w 1789 roku w Bryzglu było 14 zagród, w których mieszkało 98 osób.

Po trzecim rozbiorze Rzeczpospolitej tereny wokół jeziora Wigry znalazły się w zaborze pruskim (Prusy Nowowschodnie). Władze pruskie w 1796 roku skonfiskowały dobra kościelne, w tym należące do kamedułów wigierskich. Z dóbr należących do królów polskich i zakonników utworzono w 1800 roku ekonomie królów pruskich.

Na przełomie XVIII i XIX wieku i w pierwszej połowie XIX wieku, w związku z przepro- wadzaniem nowych reform społeczno- gospodarczych i agrarnych na wsi, dotychczasowe założenia przestrzenne osiedli wiejskich uległy całkowitej przebudowie. Powstały wówczas wsie o pasmowym układzie pól i rzędowej zabudowie wzdłuż drogi, którą wytyczano przez środek gruntów (tzw. rzędówki lub wsie kolonii sznurowych). Nieocenionym źródłem, które potwierdza taki rozwój wsi Bryzgiel, jest pruska mapa (Textora-Sotzmana) opublikowana na początku XIX wieku.

ciąg dalszy