|
Nr 4/2005 |
PRZYRODA I KRAJOBRAZ |
|
|
Piaszczyste dno Wigier w zatoce Piaski (fot. M.Kamiński) |
Jacek Rutkowski Katarzyna Król
Na dnie Wigier
(1) |
|
|
Jezioro Wigry, podobnie jak każdy inny zbiornik wodny, od momentu powstania jest stopniowo wypełniane osadami. Osady dostarczane są do jeziora przez dopływy rzeczne, mogą być spłukiwane z obszaru zlewni jeziora, a także pochodzić bezpośrednio z jeziora. Te ostatnie mogą być strącane na drodze chemicznej bądź biochemicznej z wody jeziornej, lub stanowić nagromadzenie szczątków organizmów roślinnych i zwierzęcych żyjących w jeziorze. Proces gromadzenia się osadów w zbiorniku zwany jest sedymentacją, a nauka zajmująca się badaniem tego procesu to sedymentologia. Jak zatem wygląda jezioro Wigry z sedymentologicznego punktu widzenia? Najłatwiej zaobserwować osady w przybrzeżnej części jeziora. Szukając miejsca do kąpieli lub wypoczynku nad wodą łatwo zauważyć, że przy brzegu mamy na ogół piasek i kamienie, bądź miękki, grząski, jasno szary muł; zdarzają się też miejsca, szczególnie przy podmokłych, torfiastych brzegach, gdzie dno jeziora pokryte jest ciemnym, bardzo grząskim nagromadzeniem rozkładających się szczątków roślinnych. Najpiękniejsze plaże nadające się do kąpieli i rekreacji nad jeziorem Wigry znajdują się w miejscach gdzie dno jest twarde, pokryte piaskiem. W czasie kąpieli unikamy na ogół tych stref jeziora, gdzie dno jest grząskie, pokryte „mułem". Wiedza przeciętnego turysty czy plażowicza o osadach pokrywających dno jeziora poniżej głębokości ok. 10 m jest nikła. Celem niniejszego artykułu jest przybliżenie tych zagadnień. Generalnie w jeziorze Wigry występują trzy zasadnicze typy osadów pokrywających dno. Są to osady piaszczysto-żwirowe, niekiedy z dodatkiem kamieni, występujące tylko w strefie brzegowej oraz osady wapienne (węglanowe), powstające bezpośrednio w jeziorze, pokrywające większość dna jeziora. W ich obrębie wydzielamy bogatą w węglan wapnia kredę jeziorną, występującą na płyciznach oraz nieco uboższą w węglany gytię węglanową pokrywającą głębsze partie jeziora. |
Osady piaszczyste, piaszczysto-żwirowe czy też żwirowo-kamieniste pokrywają dno najczęściej u podnóża wysokich brzegów zbudowanych z podobnych utworów. Tam gdzie brzeg budują same piaski, dno także ma charakter piaszczysty. W miejscach, gdzie brzeg budują żwiry obserwuje się je również na dnie, np. na północ od zachodniego krańca wyspy Ostrów. Można dodać, że wśród żwirów występują otoczaki o średnicy od kilku milimetrów do kilkunastu centymetrów, rzadziej większe. Szerokość strefy zbudowanej z piasków i żwirów jest zazwyczaj niewielka, najczęściej kilka, wyjątkowo kilkadziesiąt metrów. Jeżeli będziemy oglądać dokładnie ziarna piasku gołym okiem, a lepiej przy użyciu szkła powiększającego, to okaże się że są one utworzone z przezroczystych, na ogół zaokrąglonych ziaren minerału zwanego kwarcem. Zupełnie odmienny skład wykazują ziarna żwiru. Najłatwiej obserwować je na samym brzegu jeziora, gdzie nie są one obrośnięte przez glony. Najczęściej są to szare lub różowe granity i gnejsy, a także szare lub niebieskawo-szare wapienie. Rzadziej obserwuje się różowe czy szare piaskowce oraz jakby cukrowate dolomity. Skały te zostały przyniesione w przeszłości ze Skandynawii przez lodowiec. Na zewnętrznej części płycizn, poza strefą występowania piasków i żwirów, dno jeziora staje się grząskie. Pokrywające je utwory są muliste. Miejscami zawierają one domieszkę grubszych ziaren, co nadaje im charakter nieco ziarnisty. Osad ten to odmiana wapienia zwana kredą jeziorną. Jest ona barwy na ogół białej, kremowej czy żółtawej. Ażeby lepiej zapoznać się z kredą jeziorną należy pobrać jej małą porcję i przepłukać woda w jakimś naczyniu. Po odpłukaniu najdrobniejszych cząstek kredy pozostaje na dnie trochę nieregularnych grudek i rurek, a niekiedy i drobnych skorupek ślimaków czy małży. Najciekawszym składnikiem są tu rurki. Osiągają one długość do kilku mm i średnicę do 1,5 mm. |
|
|
Osady denne jeziora Wigry (rys. K.Król, J.Rutkowski) |
||
|
|
||
