Nr 4/2005

 PRZYRODA I KRAJOBRAZ   

Dno kamieniste (fot. M.Kamiński)

Jacek Rutkowski

Katarzyna Król

Na dnie Wigier

(2)

Niekiedy od rurek odchodzą boczne odgałęzienia. Kreda jeziorna powstaje na skutek wytrącania się węglanu wapnia z wody jeziornej. Jak to się dzieje? Woda w Wigrach bogata jest w jony wapnia (Ca²⁺) i wodorowęglanowe (HCO₃^—), doprowadzane wodami podziemnymi i ze zlewni jeziora, zbudowanej z utworów polodowcowych bogatych w wapienie, łatwo ulegające rozpuszczaniu. Żyjące w jeziorze organizmy mające zdolność fotosyntezy (glony, rośliny wyższe, sinice), w procesie asymilacji pobierają z wody CO₂, co powoduje wytrącanie się węglanu wapnia. Tworzy się przy tym zarówno pył wapienny, jak i wspomniane grudki i rurki. Te ostatnie tworzą się jako naskorupienia na „niby łodygach" glonów (głównie ramienic). Są one dobrze widoczne w formie białych nalotów na wyjętych z wody i wysuszonych glonach. Na jesieni glony ulegają rozpadowi, a naskorupienia opadają na dno tworząc kredę jeziorną. Jest ona bogata w węglan wapnia, który występuje najczęściej w ilości 80—95%.

Przepłukany osad z dna jeziora Wigry (fot. L. Krzysztofiak)

Kredę jeziorną można najlepiej obserwować w tych miejscach, gdzie płycizny są szeroko rozwinięte. Są one jasne, szczególnie wiosną, kiedy nie rozwinęła się jeszcze roślinność. W strefach, gdzie działanie fal jest silniejsze np. na śródjeziornych płyciznach zwanych „górkami", kreda jest zazwyczaj bardziej gruboziarnista, ponieważ pył wapienny został wypłukany przez fale i odprowadzony w głębsze strefy jeziora.

 Węglan wapnia może być też wytrącany z wody jeziornej na drodze czysto chemicznej, na skutek zmiany temperatury wody, a co za tym idzie zmiany stopnia rozpuszczalności poszczególnych jonów.

Muszle racicznicy wyrzucone przez fale
na brzeg jeziora Wigry (fot. M. Kamiński) 

Oprócz węglanu wapnia strącanego biochemicznie lub chemicznie, kreda jeziorna na płyciznach zawiera także muszle ślimaków i małży. Drobne muszle występują praktycznie wszędzie na płyciznach, jednakże są miejsca, gdzie przy brzegu nagromadzenie muszli jest wyjątkowo duże — są to tak zwane odsypy muszlowe, tworzące się np. na zawietrznej stronie Wyspy Kamień. W miejsca te puste już muszle, najczęściej małża — racicznicy zmiennej (Dreissena polymorpha), zostały zniesione przez falowanie i prądy.

Ciąg dalszy