Nr 2/2006

 HISTORIA, TRADYCJA, KULTURA   

Maćkowa Ruda 15 – jeden z najstarszych budynków
mieszkalnych (fot. M.Kamiński)

Do chwili kasaty klasztoru wigierskiego (w roku 1800) Maćkowa Ruda pozostawała w rękach zakonników. Była jednak obiektem długotrwałego sporu pomiędzy kamedułami, a urzędnikami królewskimi, którzy usiłowali odebrać zawłaszczone przez zakonników rozległe dobra wokół jeziora Wigry. Maćkowa Ruda stopniowo przekształcała się z osady przemysłowej w wieś o charakterze rolniczym, odnotowano tutaj chłopów odrabiających pańszczyznę na rzecz wigierskiego klasztoru. Chociaż jeszcze w roku 1779 wybudowana została tutaj cegielnia, a spiętrzenie wody służące procesowi obróbki rudy i surówki żelaza zostało wykorzystane do napędzania młyna. Maćkowa Ruda stała się wówczas największa wsią kamedulską, zamieszkałą jak wynika z danych z roku 1789 przez 156 mieszkańców. Na rozwój wsi miało bez wątpienia wpływ jej położenie przy drodze prowadzącej z Krasnopola do Lipska. Co ciekawe, mapa Prus Nowowschodnich - zwana mapą Textora–Sotzmana, opracowana po przejęciu tej części Rzeczpospolitej we władanie Prusaków po trzecim rozbiorze Polski (1795 r.), nie pokazuje w Maćkowej Rudzie, ani licznej zabudowy, ani nawet młyna wodnego. Można jedynie odczytać wyraźnie zarysowaną skarpę na północnym brzegu Czarnej Hańczy. Mapa ta jest cennym źródłem informacji o osadnictwie na terenie obecnej Suwalszczyzny z przełomu XVIII i XIX wieku. Jednak chyba w tym przypadku doszło do pomyłki kartografów rysujących mapę.

Szkoła Podstawowa w Maćkowej Rudzie (fot. M.Kamiński)

W pierwszej połowie XIX wieku we wsi utworzono straż leśna podlegającą leśnictwu Pomorze. Zaczęli się osiedlać tutaj robotnicy leśni. W 1827 roku Maćkowa Ruda liczyła 31 zagród oraz 187 mieszkańców, pół wieku później już po wprowadzeniu reformy agrarnej rosyjskiego sekretarza stanu do spraw polskich Nikołaja Milutina we wsi były 44 zagrody z 397 mieszkańcami.

Do pierwszej wojny światowej podobnie jak i obecnie wieś wchodziła do powiatu sejneńskiego. W 1921 roku żyło w niej 312 mieszkańców. W okresie międzywojennym głównym źródłem ich utrzymania było rolnictwo, ale trudniono się także pracami leśnymi, a nawet spławianiem drewna. Wieś jako leżąca na kajakowym szlaku pomiędzy Wigrami a Kanałem Augustowskim została opisana przez Wandę Miłaszewską (książka p.t. “Czarna Hańcza” po raz pierwszy ukazała się w 1931r.). 

Autorka była goszczona przez rodzinę Świackich; i jak zauważyła „więcej Świackich w Maćkowej Rudzie, jak w Bryzglu Zabłockich”; uwaga ta pomimo upływu czasu zachowała chyba swoją aktualność.

W materiałach sądu grodzkiego z 1938 r. zachował się ciekawy dokument. Nadleśniczy z Krasnopola złożył skargę na chłopów z Maćkowej Rudy trudniących się flisactwem. Kajakarze spływający z Wigier Czarną Hańcza napotkali na rzece zator z pni drzew spławianych zapewne do Bindużki w Wysokim Moście. Flisacy na uwagi warszawskich turystów odpowiedzieli krótko i soczyście, że rzeka należy do nich i mają prawo robić na niej co chcą. Nadleśniczy zauważył, że zniechęcając turystów niegrzecznym zachowaniem ograniczą przyszłe dochody, jakie może już wkrótce przynosić turystyka. Czy coś się zmieniło w nastawieniu mieszkańców Maćkowej Rudy do turystów? Mogą przekonać się o tym rzesze kajakarzy spływający rokrocznie Czarną Hańcza. Trzeba przyznać, że oferta turystyczna tej dużej wsi z 54 gospodarstwami zamieszkałymi przez 256 mieszkańców przedstawia się jeszcze skromnie, lecz uwaga nadleśniczego sprzed niemal 70 lat nie straciła na aktualności.

We wsi zachowało się nieco tradycyjnego budownictwa ludowego. Na uwagę zasługuje położone w zakolu Czarnej Hańczy gospodarstwo nawiązujące do dawnych dworków szlacheckich, należące do znanego plastyka Andrzeja Strumiłły. Obejrzeć ją można po uzyskaniu zgody właściciela. Warto wspomnieć, że w Maćkowej Rudzie jest szkoła podstawowa, która latem zamienia się w schronisko turystyczne oraz dwa sklepy. Nauczyciele i uczniowie szkoły w Maćkowej Rudzie podejmują wiele działań służących zachowaniu lokalnych tradycji i dawnych rzemiosł, współpracując w tym zakresie z Wigierskim Parkiem Narodowym. Działa tu między innymi zespół uczniów przygotowujący ciekawe przedstawienia, w których młodzi aktorzy posługują się miejscową gwarą. We wsi znajdują się siedziby Obrębu Ochronnego i leśnictwa Maćkowa Ruda Wigierskiego Parku Narodowego, oferujące turystom noclegi w swoich pokojach gościnnych.

„Totemy” – prace uczniów szkoły w Maćkowej Rudzie, ustawione przed siedzibą Obrębu Ochronnego Maćkowa Ruda (fot. M.Kamiński)