Nr 3/2006

 HISTORIA, TRADYCJA, KULTURA   

Góra Różańcowa w Remienkiniu.     Fot. M.Kamiński

Mezolityczny model gospodarki i osadnictwa przetrwał na omawianym terenie bardzo długo. Pozostała część ziem polskich już w połowie 5 tysiąclecia p.n.e. została skolonizowana przez plemiona kultur wstęgowych, które prowadziły osiadły tryb życia, uprawiały rolę, udomowiły zwierzęta, wytwarzały ceramikę naczyniową, używały gładzonych narzędzi krzemiennych i prostego warsztatu tkackiego, czyli funkcjonowały na wyższym-neolitycznym stopniu rozwoju. Zamieszkujące Suwalszczyznę plemiona kultur strefy leśnej północno-wschodniej Europy zwane też paraneolitycznymi zaczynają stosować neolityczne zdobycze od początku 4 tysiąclecia p.n.e. (wyrób ceramiki i gładzenie narzędzi krzemiennych), lecz dopiero w połowie 3 tysiąclecia p.n.e. stają się społeczeństwami w pełni neolitycznymi, przejmując uprawę i ho- dowlę.

W rejonie jeziora Wigry odkryto także ślady osadnictwa klasycznych kultur neolitycznych: kultury amfor kulistych (Burdyniszki, Remienkiń) oraz kultury ceramiki sznurowej (Gawrych Ruda, Aleksandrowo, Piertanie).

Siekierka neolitycznej kultury amfor kulistych wykonana z krzemienia pasiastego z Remienkinia. Fot. M.Kamiński

W epoce brązu (ok. 1800-550 p.n.e.) na omawianym obszarze zamieszkiwała ludność o tradycjach kultur paraneolitycznych i ceramiki sznurowej. Nikła liczba znalezisk datowanych na ten okres świadczy o bardzo słabym zaludnieniu, a charakter znalezisk (głównie zabytki krzemienne) o ich zapóźnieniu cywilizacyjnym.

Poważny zwrot w dziejach ziem północno-wschodniej Polski następuje w połowie VI wieku p.n.e. (ok. 550 r. p.n.e. - początek wczesnej epoki żelaza), kiedy to docierają tu z dorzecza Dniepru grupy ludności bałtyjskiej. Centrum ich osadnictwa stają się Mazury, a najbardziej charakterystycznymi cechami nowej kultury nazwanej kulturą kurhanów zachodniobałtyjskich są: osiedla obronne zakładane na naturalnych wzgórzach, rusztowe osiedla nawodne oraz ciałopalny, podkurhanowy obrządek pogrzebowy. Drugie, duże skupienie osadnicze o odmiennych cechach kulturowych (kultura ceramiki kreskowanej), które charakteryzuje istnienie osiedli obronnych oraz zdobienie naczyń kreskowaniem (sztrychowaniem), powstaje w dorzeczu Wilii oraz górnego i środkowego Niemna.

Suwalszczyzna, położona w pierwszej fazie w strefie pustki osadniczej, odgraniczającej obydwa centra kulturowe, od przełomu IV i III w. p.n.e. zaczyna być zasiedlana. Wtedy to powstaje i funkcjonuje przez kilka wieków skupienie osadnicze w okolicach Żubronajć (osiedle obronne i kilka osad) o mieszanych (mazursko-nadniemeńskich) cechach kultu- rowych. W jeziorze Pierty zarejestrowano istnienie osiedla nawodnego, a na wyspie Ordów - prawdopodobnie wysoczyznowego osiedla obronnego.

Fragmenty naczyń wczesnośredniowiecznych (jaćwieskich) oraz kamienny przęślik z Burdyniszek. Fot. M.Kamiński

Pierwsze wieki po przełomie er to kolejny bardzo istotny okres w dziejach tych ziem. Plemiona zachodniobałtyjskie zamieszkujące Suwalszczyznę, podobnie jak większość ludów tzw. „barbaricum", znalazły się pod ekonomicznym wpływem Imperium Rzymskiego (stąd nazwa - okres rzymski). Od końca II wieku n.e. datuje się istnienie silnego centrum osadniczego na północ od Suwałk. W Osinkach powstaje duża osada, składająca się z kilkunastu zagród, której mieszkańcy zajmowali się uprawą zbóż, hodowlą zwierząt, produkcją żelaza i tkactwem, a swych zmarłych grzebali na cmentarzysku w Szwajcarii. Cmentarzysko w Szwajcarii użytkowane od końca II do początku V wieku n.e. dostarczyło wielu dowodów zamożności społeczności zamieszkującej dorzecze Czarnej Hańczy w tym czasie. Oprócz powszechnych wówczas ciałopalnych i szkie- letowych grobów kurhanowych wyposażanych w broń, ozdoby i przedmioty codziennego użytku, odkryto tu tzw. „groby książęce" zawierające przedmioty luksusowe, niekiedy importowane z prowincji rzymskich.

Rezerwat „Cmentarzysko Jaćwingów” w Szwajcarii.

Fot. M.Kamiński

Pod wpływem centrum Osinki-Szwajcaria znajdowały się niewątpliwie tereny wokół Wigier. Stosunkowo liczne osady i ślady osadnictwa z tego okresu znaleziono m.in. w Czerwonym Krzyżu, Burdyniszkach, Piertaniach i Lesz- czewku.   

ciąg dalszy