Nr 3/2006

 PRZYRODA I KRAJOBRAZ   

   

 WPN w Europie   

Brzezina bagienna. Fot. M.Romański

Brzezina bagienna    Fot. M.Romański

  

Maciej Romański

  

SIEDLISKA  LEŚNE

(2) 

 

      

Bory i lasy bagienne (91D0)

  

Do tego typu siedlisk zalicza się lasy i bory usytuowane na podłożu torfowym, z wysoko położonym lustrem wody. Woda zwykle jest uboga w składniki pokarmowe. Bory i lasy bagienne przestrzennie związane są z torfowiskami wysokimi i kwaśnymi postaciami torfowisk przejściowych.

 

Brzezina bagienna

(Betuletum pubescentis) 91D0-1

Jest to zbiorowisko o atlantyckim typie zasięgu, spotykane na północnym zachodzie kraju. Osiąga ono w Polsce swoją wschodnią granicę zasięgu geograficznego. Płaty brzeziny bagiennej spotyka się w bezodpływowych zagłębieniach terenu z wysoko zalegającym lustrem wody, na płytkiej warstwie torfu przejściowego. Drzewostan budowany jest przez brzozę omszoną, zwykle o dość luźnym zwarciu, z domieszką świerka i sosny. Z krzewów zwykle spotyka się tu kruszynę pospolitą. Warstwa runa zazwyczaj jest bardzo zwarta z masowo występującą borówką czarną, widłakiem jałowcowatym, rzadziej z bagnem zwyczajnym, borówką bagienną i bardzo silnie rozwiniętą warstwą mszystą. Brzeziny bagienne należą do typów siedlisk o dużej wrażliwości na czynniki zewnętrzne, w szczególności na zmiany stosunków wodnych.

  

Na terenie WPN brzeziny bagienne występują w zasadzie już poza granicami zasięgu geograficznego tego zbiorowiska. Są one rozproszone i zajmują zwykle tylko niewielkie obszary. Ich dokładne rozmieszenie w parku, jak i odmienność od typowych postaci, wymaga dodatkowych badań. Płaty brzeziny bagiennej z terenu WPN mogą mieć jednak duże znaczenie dla Natury 2000 właśnie ze względu na swoje położenie geograficzne.

  

Bór sosnowy bagienny

(Vaccinio uliginosi-Pinetum) 91D0-2

Ten typ siedliska zakwalifikowany został jako siedlisko priorytetowe dla sieci Natura 2000. Bagienne bory sosnowe występują w miejscach o bardzo wysoko zalegającej wodzie, na podłożu kwaśnego i ubogiego torfu wysokiego. Ten typ siedliska jest silnie powiązany z torfowiskami wysokimi, tworząc zwykle pierścień okalający kopuły torfowisk, wzdłuż ich brzegów. W wyniku osuszenia torfowisk wysokich bór bagienny może zająć całą ich powierzchnię, stanowiąc ostatnie ogniwo ciągu sukcesyjnego. Sosnowe bory bagienne mogą też występować w bez- odpływowych nieckach terenu.

  

Drzewostan budowany jest przez dość niskie i mało zwarte sosny z domieszką brzozy omszonej. Cechą charakterystyczną jest często masowe występowanie bagna zwyczajnego oraz borówki bagiennej. Spośród roślin zielnych najliczniej występuje tu wełnianka pochwowata. Bardzo silnie zwarta jest też warstwa mszysta, budowana zwykle przez mchy torfowce. Sosnowe bory bagienne występują w rozproszeniu na terenie całej Polski, a szczególnie na północy. Sosnowe bory bagienne są wrażliwe na zmiany stosunków wodnych. Są one bardzo ważnym elementem wpływającym na równowagę i stabilność torfowisk wysokich.

  

Bór bagienny.    Fot. M.Kamiński

  

Na terenie WPN bory tego typu spotyka się w otoczeniu jezior dystroficznych. Występują też lokalnie w kompleksach torfowisk wysokich i przejściowych, a także w dolinach rzecznych, głównie w zabagnionej dolinie Czarnej Hańczy. Największy obszar zajęty przez sosnowy bór bagienny znajduje się w okolicach Zatoki Krzyżańskiej, przy południowym brzegu Wigier. Bory te są w większości zachowane w doskonałym stanie i mogą stanowić istotny element ochrony siedlisk w sieci Natura 2000.

  

Borealna świerczyna bagienna

(Sphagno girgensohnii - Piceetum) 91D0-5

Jest to wybitnie borealny typ boru bagiennego. W Polsce jego występowanie ograniczone jest wyłącznie do wąskiego pasa na północnym wschodzie kraju. Typowa postać tego zbiorowiska leśnego, związana z dużymi nieckami wytopiskowymi, jest bardzo rzadka, spotykana lokalnie głównie na terenie Puszczy Rominckiej, Boreckiej, Białowieskiej i Kny- szyńskiej.

  

  

 

  

W pozostałej części zasięgu w Polsce spotyka się paprociową postać świerczyny bagiennej, związanej raczej z zabagnionymi rynnami wód roztopowych, odpływowymi nieckami wyto- piskowymi, zabagnionymi terasami rzecznymi związanymi z wodami naporowymi, na krawędziach wysoczyzn morenowych i na zatorfionych przesmykach między jeziorami.

  

Świerczyna bagienna.   Fot. M.Kamiński

  

Typowa postać świerczyny bagiennej jest niezwykle uboga florystycznie. Dominujący w drzewostanie świerk rośnie w silnym zwarciu, również w warstwie krzewów często tworzy gęsty podrost. Silne zacienienie powoduje, iż warstwa runa jest niezwykle uboga, zwykle tylko z borówką czarną, widłakiem jałowcowatym i szczawikiem zajęczym. Cień zwykle sprzyja za to rozwojowi mchów, głównie różnych gatunków torfowców.

  

Wariant paprociowy świerczyny bagiennej jest widniejszy i z większym bogactwem roślin. Drzewostany są mniej zwarte, z domieszką sosny i olszy czarnej. Również warstwa krzewów jest bogatsza, z kruszyną pospolitą i topolą osiką. Bardziej różnorodne jest runo, często o kępowej strukturze, z gatunkami typowymi dla różnych typów torfowisk i terenów podmokłych, oraz bardziej urozmaiconą warstwą mszystą. Z ciekawszych gatunków roślin związanych z paprociową odmianą świerczyny bagiennej można wymienić gwiazdnicę długolistną, turzycę delikatną, listerę sercowatą, gruszyczkę jednokwiatową i wrońca widlastego.

  

Na terenie WPN bagienne świerczyny nie są częste. Spotyka się je w dalszym otoczeniu jezior dystroficznych i miejscami w dolinach rzecznych - największe płaty znajdują się w dolinie Czarnej Hańczy.

  

Świerczyna bagienna – forma paprociowa

Fot. M.Kamiński

  

Sosnowo-brzozowy las bagienny

(Dryopteridi thelypteris-Betuletum pubescentis)
91D0-6

Zbiorowisko to uznane jest za priorytetowe dla sieci Natura 2000. Jest to rzadki typ lasu bagiennego, występujący wyspowo tylko w części Polski północnowschodniej. Rozwija się on najczęściej w zabagnionych, bezodpływowych nieckach terenu na podłożu turzycowego torfu przejściowego. Jest to mało zwarty las z drzewostanem budowanym głównie przez brzozę omszoną, z domieszką olchy czarnej, świerka i sosny zwyczajnej, jednak sosna w tym środowisku nie odnawia się. Runo stanowi najczęściej wielką mozaikę, często skupiskowo rozmieszczonych roślin pochodzących z różnych typów siedlisk, wśród których duże znaczenie mają gatunki borowe i torfowisk wysokich oraz olsowe, torfowisk przejściowych i niskich oraz wilgotnych łąk. Charakterystyczne są obfite mchy, głównie torfowce. Spośród ciekawszych gatunków spotykanych w tym zbiorowisku wymienić można kruszczyka błotnego, bobrka trójlistkowego, gwiazdnicę długolistną, gruszyczkę jednokwiatową.

  

Na terenie Wigierskiego Parku Narodowego tego typu lasy bagienne występują najczęściej w kompleksach torfowisk przejściowych i wysokich. Należy dodać, iż na terenie WPN są one siedliskiem dla takich cennych gatunków roślin jak: wyblin jednolistny, pływacz średni oraz rzadziej lipiennik Loesela, który jest gatunkiem priorytetowym w systemie Natura 2000.

  

  

  

ciąg dalszy   

  

  

  

indeks tematyczny "WIGRY" home Wigierski PN spis treści następny artykuł