Nr 4/2006

 HISTORIA, TRADYCJA, KULTURA   

Warto pamiętać, że do początku XX wieku wieś Magdalenowo i Wigry leżały blisko głównej drogi prowadzącej z Suwałk do Sejn. Wcześniej był to ważny szlak prowadzący z Prus na Litwę. Wieś Magdalenowo była oddzielona od Półwyspu Wigierskiego kanałem. Pomiędzy wsią a jeziorem biegła droga prowadząca z Prus na Litwę. Bieg drogi był zapewne związany z umiejscowieniem brodu na rzece Czarnej Hańczy. Istnieje on do chwili obecnej, w miejscu, gdzie położony jest mostek przy ścieżce prowadzącej do Czerwonego Folwarku. Zapewne tak zwane nawsie (centralna część wsi) znajdowało się wzdłuż drogi pomiędzy brodem a jeziorem Wigry.

Mostek nad Czarną Hańczą we wsi Wigry,

w miejscu dawnego brodu. Fot. M.Kamiński

Po trzecim rozbiorze Rzeczypospolitej rząd pruski skonfiskował w 1796 roku dobra kamedulskie. Zakonnikom pozwolono użytkować jedynie tereny Półwyspu Wigierskiego. W roku 1800 nastąpiła kasata klasztoru, a zakonników przeniesiono do warszawskich Bielan. Klasztor z kościołem został ustanowiony siedzibą nowego biskupstwa wigierskiego. W 1823 biskupstwo zostało przeniesione do Sejn, a w Wigrach ustanowiono parafię. Prusacy utworzyli ekonomię wigierską, aby łatwiej administrować dawnymi kamedulskimi dobrami. W roku 1816 już w innej sytuacji politycznej (włączenie tej części Rzeczpospolitej do zaboru rosyjskiego w ramach Królestwa Polskiego) Adam Radłowski sporządził szkic Półwyspu Wigierskiego, gdzie pokazał plan wzgórza klasztornego, a także zabudowania folwarczne na południe i północ od wzgórza; na tym szkicu widoczna jest głęboko wchodząca w półwysep zatoka połączona dwoma kanałami, z których jeden łączy się z jeziorem. Obecnie ten kanał jest jedynie częściowo zachowany i przypomina nieco rów melioracyjny. Półwysep jest oddzielony od stałego lądu kanałem, istniejącym do chwili obecnej. Na szkicu widoczne jest „karczmisko”, czyli miejsce, gdzie wędrujący przez włości kamedulskie podróżujący mogli, a nawet musieli, skorzystać z noclegu oraz odpłatnego poczęstunku alkoholowego. Na półwyspie w zabudowaniach folwarcznych był także browar, na którego potrzeby uprawiano wówczas jęczmień, żyto i pszenicę. Był tutaj także ogród warzywny.

W kolejnych latach postępuje stopniowa dewastacja klasztoru. Odwiedzający Wigry w 1880 roku korespondent „Tygodnika Powszechnego” Wacław Rakowski zanotował: O restauracji klasztoru, jak obecnie, mowy być nie może. Cegły są sprzedawane i domy z nich stawiają w Suwałkach. W pozostałym jedynym pawilonie mieszka proboszcz wigierski (...) ks. Wojciech Olszewski, od lat już 28 zarządzający parafią, dzięki to właśnie jemu pozostałe jeszcze zabytki minionych czasów nie uległy zniszczeniu, a przechowywane są troskliwie.

Wcześniej, już w latach 40. XIX wieku, sprzedano drewniany kościół z Magdalenowa Michałowi Habermanowi, który rozebrał go i z pozyskanego materiału zbudował szkołę w Smolanach.

Wieś Magdalenowo szybko się rozwijała; w roku 1827 liczyła 21 domów, a mieszkało w niej 127 mieszkańców. Jak wynika z danych opublikowanych w roku 1880, Magdalenowo liczyło 26 domów i 215 mieszkańców, a wieś Wigry 10 domów i 54 mieszkańców.

Od roku 1885 przystąpiono do naprawy poważnie zniszczonych murów oporowych dawnego klasztoru oraz częściowo zasypano piwnice. W XIX wieku na półwyspie pojawiło się kilka nowych zagród. Na barwnej mapie z połowy XIX wieku widać, jakie były tutaj zabudowania oraz jak wyglądały rozłogi pól. W Magdalenowie założono szkołę.

Pierwsza wojna światowa przyniosła wsi Wigry zniszczenia; w roku 1915 kościół, „Dom Furtiana” oraz refektarz zostały poważnie uszkodzone w wyniku ostrzału artyleryjskiego. W Wigrach i Magdalenowie zrujnowano także wiele zabudowań, w tym wspomnianą szkołę.

Owiana legendami kolumna w Wigrach. Fot. M.Kamiński

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości przystąpiono do odbudowy kościoła, refektarza i jednego eremu, według projektów wybitnego architekta Oskara Sosnowskiego. W 1944 roku odbudowany zespół został powtórnie zniszczony w wyniku ostrzału artyleryjskiego. Po przejściu frontu, w pierwszej fazie spontanicznej odbudowy wstępnie zabezpieczono kościół i plebanię. Od roku 1947 przystąpiono do dźwigania z ruin kościoła. Prace budowlane trwały do końca lat 50., jednak restauracja jego wnętrza przeciągnęła się do początku lat 80. i praktycznie nie została zakończona do chwili obecnej. Odbudowa (rekonstrukcja) klasztoru finansowana przez Ministerstwo Kultury trwa już od lat 60. ubiegłego wieku, a budynki są użytkowane przez Dom Pracy Twórczej. Na terenie półwyspu we wsi Wigry jest kilka gospodarstw, w których mieszka kilkunastu stałych mieszkańców. Gospodarstwa są bardziej kwaterami agroturystycznymi niż zagrodami wiejskimi.

Podobny charakter zyskuje również wieś Magdalenowo, w której wiele domów pełni funkcję letniskową.