Nr 1/2009

 PRZYRODA I KRAJOBRAZ   

Grzybówka dzwoneczkowata. Fot.M.Romański

Kożuch pyłku, który opadł na powierzchnię jeziora.

(fot. M.Kamiński)

  

Mirosława Kupryjanowicz

  

HISTORIA
WIGIERSKICH LASÓW
ZAPISANA NA DNIE

(2) 

 

      

II stadium

– wielogatunkowe lasy liściaste.

Okres migracji drzew ciepłolubnych i maksymalnego rozprzestrzenienia uformowa-nych przez nie wielogatunkowych lasów liściastych reprezentowany jest przez próby pyłkowe z głębokości 4,30–2,02 m w profilu WZS/03. Stadium to obejmuje stosunkowo długi okres trwający od ok. 10,4 do ok. 4 tysięcy lat temu.

  

W najstarszej części tego stadium miała miejsce ekspansja leszczyny. Jak już wspomniałam, dotarła ona w rejon jeziora Wigry znacznie wcześniej, już pod koniec poprzedniego stadium (ok. 10,5 tys. lat temu). Następnie dość szybko, w ciągu ok. 250 lat, leszczyna zdobyła bardzo duże znaczenie w większości zbiorowisk leśnych, w których prawdopodobnie zdominowała warstwę podszytu. Udział jej pyłku w próbach z tego okresu jest ponad 20-krotnie wyższy niż w obecnym deszczu pyłkowym, co dowodzi, że gatunek ten występował w 20-krotnie większym niż współcześnie zagęszczeniu. Tak duża rola leszczyny utrzymywała się w zbiorowiskach leśnych rejonu Wigier aż do ok. 8,7 tys. lat temu.

  

Leszczyny (fot. M.Kamiński)

  

W tym samym czasie wyraźnie spadło znaczenie sosny. Podmokłe siedliska stopniowo zajmowane były przez olszę, która dotarła w rejon Wigier ok. 9,8 tys. lat temu. Ponieważ oznaczenia gatunkowe pyłku olszy są praktycznie niemożliwe, można co najwyżej przypuszczać, że jako pierwsza pojawiła się tutaj olsza szara (Alnus incana). Gatunek ten, który zwykle formuje lasy łęgowe na glebach powstałych z osadów naniesionych przez rzeki, w rejonie Wigier nie znajdował odpowiednich dla siebie warunków rozwoju. Stąd jego znaczenie w tutejszym krajobrazie nie było duże. Prawdziwa ekspansja olszy (jako całego rodzaju) w tej części Polski datowana jest dopiero na ok. 8,7 tys. lat temu, czyli na ponad 1000 lat po jej pojawieniu się na tym terenie. Prawdopodobnie była ona związana z pojawieniem się i bardzo szybkim rozprzestrzenieniem olszy czarnej (Alnus glutinosa), która na podmokłych, zatorfionych brzegach licznych jezior formowała lasy olszowe w typie współczesnego olsu porzeczkowego.

  

  

 

    

Ziarna pył ku:

sosny

leszczyny

olszy

wiązu

lipy

świerka

    

Od początku stadium rozpoczęła się też inwazja dębu, lipy i jesionu. Systematycznie rosło znaczenie wiązu. Ciągła, choć niskoprocentowa, krzywa pyłku świerka sugeruje, że stale mógł być on obecny w rejonie Wigier. Wydaje się jednak, że w warunkach ciepłego klimatu o cechach oceanicznych, na jaki wskazuje ekspansja leszczyny, nie mógł się już rozwijać świerk syberyjski. Jego miejsce zajął w tym czasie najprawdopodobniej świerk pospolity (Picea abies).

  

W środkowej części stadium II, w okresie od ok. 8,7 do ok. 6,1 tys. lat temu, ciepłolubne drzewa, takie jak: lipa, wiąz i jesion osiągnęły optimum swojego holoceńskiego rozwoju. W cienistych lasach z ich udziałem, znacznie pogorszyły się warunki rozwoju leszczyny. Spowodowało to jej mniej obfite kwitnienie, bądź nawet częściową eliminację. Systematycznie rosło znaczenie dębu. Stopniowo też „umacniał” się w drzewostanach świerk.

  

W najmłodszej fazie stadium II, przypadającej na okres między 6,1 a 4 tys. lat temu drzewem dominującym w wielo-gatunkowych lasach liściastych stał się dąb. Jest to dokumentowane przez wzrost udziału jego pyłku powyżej 10%. Znaczenie lipy, wiązu i jesionu nieco się zmniejszyło w stosunku do poprzedniego okresu. Coraz istotniejszym składnikiem lasów stawał się natomiast świerk (wzrost udziału jego pyłku powyżej 2%). Na podmokłych siedliskach maksimum swojego rozprzestrzenienia osiągnęła olsza. Zmiany roślinności na przejściu do najmłodszej części stadium II były najprawdopodobniej odzwierciedleniem zmian klimatycznych – stopniowego ochłodzenia i wzrostu wilgotności powietrza.

  

Wiosna w olsie (fot. M.Kamiński)

    

    

    

ciąg dalszy   

  

  

  

indeks tematyczny "WIGRY" home Wigierski PN spis treści następny artykuł