|
PRZYRODA I KRAJOBRAZ |
||
|
Mszarnik jutta - motyl dorosły (fot. L. Krzysztofiak) |
Lech Krzysztofiak Anna Krzysztofiak
MSZARNIK JUTTA (Oeneis jutta) - MOTYL PÓŁNOCY
|
|
|
Motyle stanowią bardzo ciekawą, liczną i niezwykle różnorodną grupę owadów. Motyle zwyczajowo dzieli się na dwie grupy - motyle dzienne i motyle nocne, z których ta pierwsza grupa stanowi w Polsce zaledwie ok. 5% krajowej fauny motyli (występują tylko 163 gatunki). Jednym z przedstawicieli naszych dziennych motyli jest mszarnik jutta, gatunek stanowiący relikt ostatniej epoki lodowcowej. Jest to jeden z najrzadszych motyli występujących na torfowiskach i z tego względu został objęty ochroną ścisłą. W „Polskiej czerwonej księdze zwierząt” ma status gatunku silnie zagrożonego wyginięciem.
Mszarnik jutta jest motylem średniej wielkości. Rozpiętość jego skrzydeł wynosi od 43,0 do 62,4 mm. Motyl siedzący na pniu sosny jest prawie niewidoczny - jego ubarwienie jest typowo ochronne – spodnia strona skrzydeł (widoczna, gdy motyl ma złożone do góry skrzydła) przypomina fakturę kory sosny.
Larwa mszarnika jutta żerująca na wełniance pochwowatej
Mszarnik jutta jest gatunkiem jednopokoleniowym. Postacie dorosłe pojawiają się już na początku maja, a ich lot trwa zwykle do połowy czerwca. Samce wylęgają się 7-9 dni, wcześniej od samic. Z upływem czasu zmienia się struktura płci i pod koniec aktywności dorosłych motyli zdecydowanie przeważają samice. W Polsce cykl życiowy mszarnika jutta zamyka się w jednym roku. Zapłodnione samice składają jaja od drugiej połowy maja prawie do połowy czerwca. Z jaj wylęgają się larwy (gąsienice), które rozpoczynają żerowanie i w międzyczasie przechodzą kilkukrotne linienie. Pod koniec sezonu (październik) larwy osiągają długość 27-31 mm i przystępują do zimowania. Okres zimowy spędzają ukryte w warstwie torfowców, na głębokości od kilku do kilkunastu centymetrów. Pod koniec kwietnia następnego roku pierwsze larwy przekształcają się w poczwarki i w takiej postaci spędzają 20-24 dni zagrzebane w warstwie torfowców. Po tym czasie następuje wylęg i z osłonek poczwarkowych wyłaniają się dorosłe motyle. Zarówno składanie jaj, jak i pojawianie się osobników imago, rozciągnięte jest w czasie. Motyle w postaci poczwarek spotykane są jeszcze pod koniec maja.
W Polsce gąsienice mszarnika jutta zjadają źdźbła wełnianki pochwowatej Eriophorum vaginatum, a źródłem pokarmu dorosłych motyli jest nektar kwiatów bagna zwyczajnego Ledum palustre, borówki bagiennej Vaccinium uliginosum oraz żurawiny błotnej Vaccinium oxycoccos.
|
Poczwarka mszarnika jutta (fot. L. Krzysztofiak)
Mszarnik jutta wykształcił specyficzne zachowania związane z rozmnażaniem. Samce podlatują do nasady pnia drzew i w miarę płynnym lotem poruszają się wzdłuż pnia na wysokość pierwszych gałęzi (do 1,5-2,0 m), następnie kierują się do nasady następnego drzewa i ponownie rozpoczynają swój lot wzdłuż pnia. W ten sposób poszukują samic siedzących na pniach drzew. Loty samic są odmienne: motyle poruszają się na wysokości ok. 1,5 m, dolatują do pnia drzewa i siadają na nim. Napotkane przez samce siedzące na pniach samice podrywają się do lotu i razem latają jeszcze przez jakiś czas, zanim dojdzie do kopulacji odbywającej się na pniach drzew, czasami na gałęziach lub roślinności zielnej. Zaniepokojone mogą ponownie wzlecieć, nie rozłączając się. Samica składa jaja, zrzucając je w pobliżu rośliny żywicielskiej.
Głównymi wrogami naturalnymi dorosłych motyli mszarnika jutta są ważki z gatunku leciucha pospolita Orthetrum cancellatum oraz pająki kwietniki Misumena vatia. Ważki, które w okresie lotów mszarnika jutta występują licznie na torfowiskach (zwłaszcza pod koniec mają), chwytają motyle w locie. Pająki polują na motyle na kwiatach bagna zwyczajnego, kiedy te pożywiają się ich nektarem.
Ważka leciucha pospolita zjadająca motyla
Mszarnik jutta w Polsce wymaga ochrony czynnej i to nie przed swoimi wrogami naturalnymi. Zagrożone są siedliska, w których występuje, czyli torfowiska wysokie typu leśnego i widne bory bagienne. Znane w Polsce stanowiska tego gatunku znajdują się na skraju jego zasięgu geograficznego, co sprawia, że są one z reguły mniej witalne. Ponadto, populacje są niewielkie i izolowane – nie ma między nimi przepływu genów. Powyższe czynniki powodują, że krajowe populacje tego gatunku podatne są na wymieranie.
|
