Nr 4/2009

 PRZYRODA I KRAJOBRAZ   

Andrzej Górniak

AKTUALNY
STAN CZYSTOŚCI
JEZIORA WIGRY
 (2) 

Czy podjęte działania mające na celu ochronę czystości wód jeziora Wigry zatrzymały przyspieszony proces użyźniania wód?

Odpowiedź na to pytanie nie jest łatwa ani prosta, gdyż układ czynników decydujących o czystości jeziora jest skomplikowany, a przy tym zależny od warunków klimatycznych i hydro- logicznych, na które nie mamy wpływu, a podlegają one obecnie wyjątkowym przekształceniom, tzw. globalnym zmianom klimatycznym. Dlatego tylko systematyczne prowadzenie badań chemicznych wody i struktury zespołów organizmów wodnych jeziora może dać obiektywny obraz zachodzących w ekosystemie jeziora zmian. Taki proces badawczy o podobnym zakresie analiz i powtarzany w czasie w celu otrzymania informacji o kierunku i natężeniu zmian analizowanych parametrów nazywamy monitoringiem. W Polsce monitoring środowiska prowadzi z urzędu Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska oraz inne jednostki takie jak: parki narodowe, uczelnie wyższe oraz jednostki naukowo – badawcze. Od prawie 20 lat, monitoring czystości jeziora Wigry oraz innych jezior WPN prowadzi Zakład Hydrobiologii Uniwersytetu w Białymstoku, przy dużej pomocy pracowników WPN-u.

   Ostatnie badania jeziora Wigry wykonane latem 2009 roku potwierdzają zaznaczającą się tendencję stopniowej poprawy czystości wód jeziornych. Dowodem na takie procesy są poniższe zestawienia wybranych wyników obserwacji i analiz chemicznych wody jeziora prowadzonych w różnych częściach i głę- bokościach jeziora w ciągu ostatnich kilkunastu lat.

W 2009 roku odnotowano wzrost przezroczystości wody jeziora, gwarantujący zwiększenie zasiedlania dna przez rośliny i przy tym poprawę warunków tlenowych jeziora. Zwiększenie przezroczystości wód, ponad dwukrotne w latach 1986-2009 jest dobrym wskaźnikiem poprawy czystości wód (tab.I).

W ciągu ostatnich lat w warstwie przypowierzchniowej zmniejszyły się zasoby ortofosforanów – formy fosforu, która jest łatwo przyswajana przez glony i sinice. (tab.II). Ogranicza to w znacznym stopniu rozwój letniego fitoplanktonu (planktonu roślinnego) i pośrednio zwiększa zasoby tlenu w strefach przydennych jeziora. Dzięki wyższej koncentracji tlenu blokowany jest dopływu ładunku fosforu z osadów do toni jeziora. Malejące stężenia fosforu całkowitego potwierdzają zmniejszanie się żyzności wód.

Tab.I. Wieloletnie zmiany przezroczystości wody wyrażone widzialnością krążka Secchiego*

w jeziorze Wigry (w metrach).

Dane z roku 1986 pochodzą z badań Instytutu Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie

* krążek Secchiego – przyrząd do badania przezroczystości wód, biały krążek opuszczany w pozycji poziomej z powierzchni wody w głąb jeziora. Miarą przezroczystości wody jest głębokość, przy której krążek staje się niewidoczny.

Tab.II.  Wieloletnie zmiany stężeń form fosforu w wodach jeziora Wigry.

Dane z roku 1986 pochodzą z badań Instytutu Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie

Na podstawie badań hydrochemicznych oraz danych dotyczących koncentracji w wodzie chlorofilu „a” (wskazującego na obfitość występowania glonów planktonowych), możliwe jest obliczenie wskaźników trofii, czyli żyzności, wód jeziora w poszczególnych latach i w różnych częściach jeziora. Im niższa jest wartość tego wskaźnika tym żyzność wód jest mniejsza.

Jesienią, koło Bryzgla, gromadzą się liczne stada ptaków wodnych, głównie łysek. (fot. M. Kamiński)

Tab. III. Zmiany wartości wskaźnika trofii (żyzności) wód wybranych części jeziora Wigry

w latach 1986-2009.

Dane z roku 1986 pochodzą z badań Instytutu Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie

Obecnie, najwyższą żyznością charakteryzują się Zatoka Uklejowa, Zatoka Hańczańska i północna cześć jeziora. Pozostałe akweny mają wodę o średniej żyzności. Jak wynika z przytoczonych danych, największej zmienności stanu czystości wód i poziomu ich użyźnienia podlega środkowa część jeziora.

Budowa kanalizacji sanitarnej - przepompownia ścieków

w Sobolewie. (fot. M. Kamiński)

Poprawa jakości wód jeziora Wigry wynika w głównej mierze ze sprawnego funkcjonowania suwalskiej oczyszczalni ścieków, gruntownie zmodernizowanej 12 lat temu. Dzięki temu, uległ zmniejszeniu ładunek biogenów docierających do Wigier Czarną Hańczą. Będące na ukończeniu inwestycje związane z rozbudową systemu kanalizacji sanitarnej, prowadzone przez Gminę Suwałki we wsiach położonych w zlewni Wigier, w kolejnych latach powinny przynieść stopniową poprawę stanu czystości wód zarówno w północnej jak i zachodniej części jeziora. Zachowaniu i poprawie czystości wód jeziora Wigry służą także inwestycje prowadzone przez park narodowy (m.in. sanitariaty wybudowane na polu namiotowym „Jastrzęby”), zabiegi ochronne dotyczące kształtowania właściwej struktury zespołów ryb, a także obowiązujące w WPN-ie zasady turystycznego użytkowania Wigier.