Nr 1/2010

 PRZYRODA I KRAJOBRAZ   

Stoplamek Ruthego (Fot. Maciej Romański)

Maciej Romański

Obecnie wydaje się, iż przetrwanie tych tajemniczych i pięknych roślin zależy w bardzo znacznym stopniu od człowieka.

Najprostszą metodą ochrony leśnych gatunków storczyków jest zachowanie ich obecnych stanowisk w niezmienionym stanie. Najczęściej ogranicza się to do tworzenia rezerwatów i zaniechania jakiejkolwiek ingerencji. W większości wypadków taka ochrona jest wystarczająca, rzadko wymagane są dodatkowe zabiegi ochrony czynnej polegające np. na prześwietlaniu warstwy krzewów w celu utrzymania odpowiednich warunków świetlnych. Podobnie zasady ochrony stosuje się w przypadku stanowisk gatunków torfowiskowych – wystarczy nie dopuścić do zmian stosunków wodnych – nadmiernego przesuszenia lub zalania. Najczęściej wymaga to utrzymania w niezmienionym stanie obszarów zasilających tereny bagienne w wodę oraz dróg jej odpływu. Działania ochrony czynnej wymagane są w zasadzie wyłącznie na terenach silnie zdegradowanych, np. przez nadmierną meliorację terenu. W takich wypadkach stosuje się różne zabiegi regulujące poziom wody na obszarze torfowiska.

Na terenie Wigierskiego Parku Narodowego ochrona storczyków leśnych i torfowiskowych ograniczona jest do ochrony biernej i kontroli znanych stanowisk w celu wczesnego wykrycia ewentualnych niekorzystnych zmian w ich środowisku. Prowadzone są natomiast zabiegi ochrony czynnej w stosunku do siedlisk gatunków łąkowych. Polegają one na utrzymaniu ich półnaturalnego charakteru i niedopuszczeniu do powrotu lasu na tereny otwarte. Łąki wykaszane są w odpowiednio dobranych odstępach czasu (zwykle kilkuletnich), tak aby zachować ich obecny stan i bogactwo gatunkowe. W dwóch miejscach eksperymentalnie usunięto również, na niewielkich obszarach, drzewa i krzewy, które zarosły porzucone łąki.

Kukuczka kapturkowata (Fot. Maciej Romański)

Miodokwiat krzyżowy (Fot. Maciej Romański)

W przypadku jednego z tych miejsc już w rok po zabiegu odnotowano dużą liczbę osobników bardzo rzadkiego gatunku łąkowego storczyka – stoplamka Ruthego (Dactylorhiza ruthei), uznawanego za gatunek wymierający na terenie Polski, jak też na obszarze całego swojego zasięgu geograficznego.

Jednak do najtrudniejszych zabiegów czynnej ochrony silnie zagrożonych gatunków storczyków podjętych w WPN-ie, należała próba stworzenia stanowisk zastępczych dla dwu gatunków: kukuczki kapturkowatej (Neottianthe cucullata) i miodokwiatu krzyżowego (Herminium monorchis). Obydwa należą do gatunków krytycznie zagrożonych wyginięciem. Kukuczka kapturkowata znana jest wyłącznie z 3 stanowisk w Polsce, natomiast miodokwiat krzyżowy zaledwie z jednego. Działania tego typu stosowane są jako ostateczność, gdyż ich szansa powodzenia jest bardzo niewielka. Ze względu na bardzo specyficzne i nie do końca poznane wymagania siedliskowe obydwu gatunków, znalezienie odpowiednich miejsc jest niezwykle trudne i nigdy nie można mieć pewności, pomimo licznych badań, czy będą one na pewno odpowiednie. Również ocena powodzenia takiego przedsięwzięcia jest bardzo trudna. Ze względu na wieloletnie cykle życiowe storczyków, stwierdzenie, czy eksperyment zakończył się powodzeniem, czy okazał się porażką, wymaga nawet kilkunastu lat obserwacji. Eksperymentalnego przesadzenia roślin obydwu gatunków z zagrożonych stanowisk naturalnych dokonano w roku 2003. Każdy z nich wysadzono na 3 potencjalnie odpowiednie stanowiska zastępcze. Obecnie, po 6 latach obserwacji, można stwierdzić, że dla obu gatunków przynajmniej jedno nowe stanowisko daje nadzieję na powodzenie, jednak wciąż jest zbyt wcześnie, aby stwierdzić to z całą pewnością.

Przesadzanie roślin na stanowiska zastępcze – eksperymentalna metoda ochrony kukuczki kapturkowatej

(Fot. Maciej Romański)

Pobieranie okazów miodokwiatu krzyżowego

ze stanowiska naturalnego

(Fot. Maciej Romański)