Proszę chwilę zaczekać, ładuję stronę ...

Nr 3/2010

 HISTORIA, TRADYCJA, KULTURA   

Dzisiejszy wygląd budynku mieszkalnego

w dawnym folwarku Hutta. Fot. Małgorzata Januszewicz

  

Andrzej Matusiewicz

  

 

Dobra Wigierskie -

  

DZIERŻAWCY

I WŁAŚCICIELE HUTTY

część 1

 

  

Zgodnie z wolą władz pruskich kameduli wigierscy opuścili swój klasztor 11 lipca 1800 roku: najpierw podwodami, a następnie - z Augustowa - łodziami wyruszyli w podróż do podwarszawskich Bielan. Jedna z legend mówi, że „na klęczkach z zapalonymi gromnicami opuszczali klasztor, przeklinając tych, którzy ich skrzywdzili, a posuwając się w ten sposób przez groblę i Magdalenowo w stronę Tartaku, kolanami rów wyżłobili”.

Z ziem należących m. in. do nich Prusacy utworzyli w 1800 roku tzw. ekonomie królów pruskich. Zasadnicza część dóbr kamedulskich weszła w skład ekonomii Wigry.

Siedzibę jej administracji umieszczono w dotychczasowym folwarku Hutta. Wchodzące w jej skład folwarki wypuszczano pojedynczo w dzierżawy. Ale do tak zwanej „naczelnej dzierżawy ekonomi Wigry” włączono cztery folwarki: Hutta, Papiernia, Stary Folwark i Nowy (Czerwony) Folwark.

Pierwszym ich dzierżawcą już 12 lipca 1800 roku został Jan Henryk Voutat, szlachcic pruski z Prus Wschodnich. W krótkim czasie nawiązał kontakty i wszedł w różne „interesy” z okolicznymi urzędnikami i dzierżawcami oraz suwalskimi mieszczanami.

Utrzymał się przy dzierżawie także w czasach Księstwa Warszawskiego. Już po zajęciu jego terytorium przez Rosjan ciężko chorował. Zachowując „słuch zdrowy i umysł przytomny”, 9 lutego 1814 roku wydał w Hutcie generalną plenipotencję Fridrichowi Wilhelmowi Stöermerowi „do interesów ekonomicznych, wójtowskich i moich prywatnych załatwiania”. Wkrótce zmarł. Jego śmierć nastąpiła między 9 a 25 lutego tego roku.

Voutat pozostawił testament sporządzony 31 lipca 1808 roku u burmistrza Instrucia1 w Prusach Wschodnich. Niestety nie znamy treści testamentu, ale z informacji pośrednich wynika, że Voutat cały majątek przekazał żonie.

W końcu marca przystąpiono do sporządzenia jego inwentarza. Majątek ruchomy i nieruchomy w Hucie, Starym Folwarku, Nowym (Czerwonym) Folwarku, Papierni oraz w Suwałkach (dwie kamienice) wart był 90922 zł 18 gr.

Nieco ponad pół roku po śmierci męża, 9 września 1814 roku, Johanna Marianna Charlotta z Girod Voutatowa zawarła w Folwarku Nowym (Czerwonym) kontrakt przedślubny z Wincentym Przybylskim, porucznikiem Wojska Polskiego, synem Karola i Anny z Dąbrowskich właścicieli majątku Nowy Dwór w parafii Bakałarzewo. Pisała, że „powodowana ufnością w nim położoną, zarazem i wdzięcznością, że za jego staraniem, mając sobie już wypowiedziane folwarki narodowe przy nich utrzymała się, mając swój własny majątek i nie mając zostawionego żadnego potomstwa przez zeszłego męża WJPana Jana Henryka Voutata, nie mając własnych rodziców, czyni niniejszy zapis”. Zapisała narzeczonemu cały majątek ruchomy i nieruchomy. Dwa dni później, 11 września 1814 roku w kościele wigierskim zawarli związek małżeński. Po ponownym zamążpójściu Voutatowa 2-voto Przybylska ustąpiła z dzierżawy „naczelnej dzierżawy ekonomi Wigry”.

Nowymi dzierżawcami zostali Wojciech i Konstancja z Karskich Staniszewscy. Wojciech Staniszewski herbu Pobóg był synem Tomasza i Teresy z Trzasków. Jego brat Leopold (ok. 1785 – 6 grudnia 1843) dziedzic dóbr Tarnowa był posłem z powiatu łomżyńskiego na sejmy w 1820 i 1825 roku. Obaj zostali wylegitymowani w Heroldii Królestwa Polskiego 3 lipca 1838 roku.

Wojciech Staniszewski zmarł 17 kwietnia 1830 roku w Łomży. Pozostawił troje dzieci: Józefę, Teresę – żonę Jana Florianowiczowa, posła na Sejm 1830 roku z powiatu mariampolskiego, naddzierżawcę ekonomii Leśnictwo i Aleksandra Macieja (ok. 1805 – 9 listopada 1858 Hutta) podchorążego Gwardii Szaserów Polskich.

Dzierżawę dóbr Wigry przejął po ojcu Aleksander Maciej. Jego pierwszą żoną była Józefina z Florianowiczów (ok. 1811– 4 sierpnia 1841 Hutta) córka Ksawerego herbu Ślepowron, naddzierżawcy ekonomii Sokołupiany. Mieli ośmioro dzieci: cztery córki i czterech synów.

Drugą żoną była Joanna z Puciatyckich 1-voto Remiszewska (ok. 1823 Kuków – 15 grudnia 1895 Suwałki) córka Jana, kapitana wojsk Księstwa Warszawskiego, kawalera Legii Honorowej, naddzierżawcy ekonomii Kuków i Cecylii z Bieńkowskich. Pochodzenie z rodu Puciatyckich „za wielki zaszczyt uważała i dużo o tym splendorze mówiła”. Mieli tylko jedną córkę Teresę, od 28 czerwca 1870 roku żonę Józefa Stankiewicza, notariusza. Z kolei ich córka, Julia Kazimiera Kunegunda, poślubiła 25 sierpnia 1898 roku w Suwałkach Kazimierza Jakuba Kulwiecia, znanego pedagoga i krajoznawcę, współ- założyciela i wieloletniego prezesa Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, redaktora „Ziemi”.

Joanna Staniszewska od 1853 roku była właścicielką kamienicy w Suwałkach, w której mieścił się Trybunał Cywilny, a którą w 1876 roku rozbudowała na siedzibę Sądu Okręgowego. Była jedną z najaktywniejszych uczestniczek manifestacji patriotycznych w Suwałkach w 1861 roku. Dwukrotnie aresztowana przez gen. Leonida Płatonowicza Rudanowskiego: w czerwcu i 13 lipca. Po drugim aresztowaniu przebywała na odwachu ponad dwa tygodnie i została zesłana na Syberię. Przebywała w Kungurze w guberni permskiej. Na zesłaniu towarzyszyły jej dwie córki: Weronika Aleksandra Michalina Remiszewska (ur. 13 stycznia 1842, Kudrany par. Liszków) oraz wspomniana już Teresa. Z zesłania powróciła 7 czerwca 1867 roku i została oddana pod nadzór policji na czas nieograniczony.

Już po upadku powstania styczniowego władze carskie dokonały reorganizacji dóbr rządowych i część z nich przeznaczyły na donacje, czyli nadania dla zasłużonych poskromicieli powstania i urzędników. Wśród obdarowanych znalazł się generał lejtnant Mikołaj Gonecki, dowódca 3 dywizji grenadierskiej.

Ukazem carskim podpisanym 23 września 1868 roku w Carskim Siole otrzymał „folwarki Hutta, Stary, Nowy czyli Czerwony folwark, Piotrowa Dąbrowa; należący do dóbr Wigry młyn wodny z osadą we wsi Tartak, folwark Papiernia, młyn wodny z kawałkiem ziemi w mieście Suwałkach, folwarki Jesionowo, Kuków i Zdroj- czyszki, a także kawałek lasu z leśnictwa suwalskiego dla wyrównania czystego rocznego dochodu do trzech tysięcy rubli”.

Nowy właściciel Huty Mikołaj Gonecki (24 listopada 1815 – 20 kwietnia 1904 Suwałki2) był synem Stefana, szlachcica z guberni smoleńskiej. Przodkowie pochodzili z Polski, ale ojciec był już wyznawcą prawosławia i w armii carskiej dosłużył się stopnia sztabskapitana gwardii.

Mikołaj Gonecki ukończył w 1835 roku z wyróżnieniem 1 Petersburski Korpus Kadetów i wstąpił na służbę jako chorąży do finlandzkiego pułku lejbgwardii. Po awansie na pułkownika w 1852 roku objął dowództwo batalionu w tym pułku. Rok później (1853), dowodząc Ryskim Pułkiem Piechoty, rozpoczął udział w wojnie 1853-1856 na kaukaskim teatrze działań wojennych. W 1854 roku, 17 września, uczestniczył w nieudanym szturmie Karsu. Został ranny i nagrodzony orderem Św. Włodzimierza z mieczami i kokardą.

W latach 1856–1857 uczestniczył w składzie wojsk Armii Kaukaskiej w działaniach przeciw góralom i podbiciu ostatnich aułów Małej Czeczenii (Малой Чечни). Za walki z góralami otrzymał ordery św. Włodzimierza 3 klasy i św. Stanisława I klasy. Pułkiem Ryskim dowodził do maja 1860 roku.

W 1860 roku został pomocnikiem dowódcy rezerwowej dywizji 1 armijnego korpusu, w 1862 pomocnikiem dowódcy 3 dywizji grenadierskiej. W 1863 roku otrzymał awans na generał lejtnanta i objął dowództwo 28 dywizji piechoty. Dowodził wojskami w powiecie poniewieżskim i wiłko- mirskim przy „oczyszczaniu” ich od powstańców. Był naczelnikiem wojennym guberni grodzieńskiej, od listopada także powiatu łomżyńskiego w guberni augustowskiej. Przybył do Łomży 25 listopada 1863 roku poprzedzony sławą okrutnika. Według niektórych źródeł do jego przyjazdu aresztowano w Łomży 422 osoby, a po jego przyjeździe 1422.

  

  

  

 

  

  

Portret Generała Mikołaja Goneckiego.

Fotografia ze zbiorów autora

  

  

Po stłumieniu powstania uczestniczył w przeprowadzeniu reformy uwłaszczeniowej w Królestwie Polskim. W czasie wojny 1877-1878 roku był dowódcą 7 armijnego korpusu ochraniającego wybrzeże Morza Czarnego. Otrzymał wówczas (1878) stopień generała od infanterii.

W 1882 roku został mianowany dowódcą Korpusu Grenadierów, a w 1886 roku dowódcą Wileńskiego Okręgu Wojskowego. Od 1895 roku wchodził w skład rosyjskiej Rady Państwa. Był kawalerem wszystkich rosyjskich orderów, do orderu św. Andrzeja włącznie. Zmarł w Suwałkach 20 kwietnia 1904 roku i został pochowany na suwalskim cmentarzu prawosławnym.

Mikołaj Gonecki ożenił się 8 września 1846 roku z Julią z Sobolewskich (16 lutego 1830 – 15 czerwca 1873 Suwałki) córką Piotra. Mieli dziesięcioro dzieci: trzech synów, którzy zostali wojskowymi i siedem córek. Najbarwniejszą postacią był syn Aleksiej (ur. 1867), porucznik gwardii. Na przełomie 1892/1893 roku poślubił w Moskwie starszą o 5 lat, niezwykle bogatą, Wierę Firsanową 1-voto Woroninę. Za jej pieniądze kupił w 1890 roku sandunowskie łaźnie w Moskwie, a w latach 1894-1896 wybudował nowe. Był hazardzistą, przegrał ogromne pieniądze, żona wykupiła długi i nabyła łaźnie. Rozwiedli się 22 lutego 1903 roku, a Gonecki pojechał jako ochotnik na wojnę burską.

  

Pomnik nagrobny gen. Mikołaja Goneckiego i jego żony.

Fot. Andrzej Matusiewicz

 

Po zmarłym w 1904 roku Mikołaju Goneckim dziedzicem donacji Wigry został jego najstarszy syn Piotr (ur. 22 czerwca 1847) dymisjonowany porucznik gwardii (1893). Niestety nie mamy o nim więcej informacji. Zmarł 5 stycznia 1908 roku w Suwałkach i został pochowany we wspólnym grobie z rodzicami. Jego żoną była Maria z Chrapowickich.

Trzecim i ostatnim właścicielem donacji Wigry był ich syn Mikołaj (ur. 14/27 sierpnia 1877 roku w Smoleńsku). Ukończył w 1896 roku Gimnazjum Klasyczne w Pskowie, a w 1902 roku Wydział Prawa Uniwersytetu Moskiewskiego. Od 1902 do 1914 roku pracował w rosyjskich urzędach państwowych: Izbie Skarbowej w Petersburgu, Głównym Urzędzie Kas Oszczędności i Ubezpieczeń Państwowych w Petersburgu. Jako pracownik Kancelarii Jego Cesarskiej Mości dla Przyjmowania Podań został przydzielony do Kancelarii w Suwałkach. W 1914 roku był więziony przez władze niemieckie, gdyż nie chciał podpisać z Niemcami żadnego porozumienia i nie zgodził się na ich propozycję, by być prezydentem miasta. Powrócił do Suwałk w końcu 1918 roku. W 1919 roku zarządzał w Suwałkach Punktem Odżywczym Czerwonego Krzyża dla Jeńców i Uciekinierów. Po likwidacji punktu wstąpił na służbę państwową jako powiatowy kierownik Urzędu do Walki z Lichwą w Augustowie, a po redukcji tego urzędu został referentem administracyjnym w starostwie w Augustowie. Od 1922 roku pracował jako prokurent i buchalter w Polskim Akcyjnym Banku Komercyjnym, Oddział w Suwałkach i w Wi- leńskim Prywatnym Banku Handlowym, Oddział w Suwałkach. W 1926 roku uzyskał obywatelstwo polskie. W październiku 1927 roku zdał egzamin na obrońcę przy sądach pokoju i w marcu 1928 roku rozpoczął pracę w Augustowie, a od kwietnia tego roku w Sopoćkiniach. Pracował tam do co najmniej 1933 roku. Dalsze jego losy są nieznane.

  

Pomnik nagrobny Piotra Goneckiego.

Fot. Andrzej Matusiewicz

  

Goneccy nie zajmowali się osobiście zarządzaniem swoją donacją. To zadanie powierzali administratorom. Wydaje się jednak, że w odróżnieniu od wielu innych obdarowanych dygnitarzy rosyjskich większość czasu spędzali w Suwałkach, tu spoczęły ich zwłoki, a ostatni – Mikołaj – przyjął polskie obywatelstwo.

  

  

  

  

  

  

  

_________

   

1 Wystruć, Insterburg, od 1947 roku Czerniachowsk w Obwodzie Kaliningradzkim.

  

2 Obie daty według starego stylu. W niektórych źródłach podawana jest błędna data śmierci: 24 października 1904.  

  

  

  

indeks tematyczny "WIGRY" home Wigierski PN spis treści następny artykuł