Nr 4/2010

 PRZYRODA I KRAJOBRAZ   

Andrzej Osadczuk, Lech Krzysztofiak

Zatoka Wigierki, łącznie z Zatoką Uklei, która stanowi jej zachodnie przedłużenie, ma charakter głębokiej rynny, o długości około 4,2 km (liczonej wzdłuż jej osi) i szerokości od 0,2 do 0,9 km (Ryc. 4). Jej maksymalna głębokość wynosi 53,8 m. Płycizny odgrywają w niej niewielką rolę i są zlokalizowane głównie w południowo-wschodniej części zatoki. Cha- rakterystycznym elementem zatoki jest obecność w jej części osiowej podwodnego wału, wznoszącego się do 30 m ponad otaczające dno. Wał ten jest najprawdopodobniej pozostałością wodnolodowcowej formy akumulacyjnej o charakterze ozu.

4. Przekroje batymetryczne - zatoka Wigierki.

Ploso Bryzglowskie jest podzielone ciągiem wysp na szerszą część północną i węższą południową. W części północnej można wyróżnić dwie zatoki: Słupiańską i Przewłokową. Długość plosa, liczona od zatoki Wigierki do Plosa Zakątowskiego, wynosi około 3,5 km, a sze- rokość od 2,4 do 3,0 km. Największa głębokość w plosie wynosi 43,3 m (Ryc. 5 - przekrój I-I’). W morfologii jego dna dostrzega się kilka izolowanych zagłębień, wskazujących na wytopiskową genezę tej części jeziora. Charakterystycznym elementem plosa są także rozległe płycizny o głębokościach mniejszych od 5 metrów. Występują one przede wszystkim wokół wysp: Ostrów, Krowa i Ordów, ale stanowią one także charakterystyczny element północno-wschodniej i południowo-wschodniej części strefy brzegowej plosa.

5. Przekroje batymetryczne - Ploso Bryzglowskie.

Ploso Zakątowskie, podobnie jak Ploso Bryzglowskie, ma również charakter wyto- piskowy. Dno plosa jest dość płaskie, a głębokości zazwyczaj nie przekraczają 30 m (maks. 46,4 m - ryc. 6 - przekrój I-I’). Tutaj także powszechne są płycizny. Rozciągłość plosa, liczona od granic z sąsiednimi plosami, wynosi około 3 km, a szerokość waha się pomiędzy 0,6 a 1,6 km. W obrębie plosa znajdują się trzy wyspy: Brzozowa Wschodnia, Brzozowa Zachodnia oraz wyspa Kamień. Po północno-zachodniej stronie tej ostatniej występują podwodne osuwiska. W południowo-wschodniej części plosa znajduje się wąska Zatoka Krzyżańska o długości 1,1 km i głębokościach nieprzekraczających 10 metrów. Północną granicę Plosa Zakątowskiego stanowi zwężenie jeziora pomiędzy półwyspem Wysoki Węgieł, a półwyspem Łapa, o szerokości 370 m i głę- bokości do 30 m.

6. Przekroje batymetryczne - Ploso Zakątowskie.

Ploso Szyja ma długość około 2,2 km i szerokość od 0,4 do 1,2 km. Ploso ma charakter rynnowy i jest najgłębszym akwenem w jeziorze. Jego głębokość maksymalna, według wykonanych ostatnio pomiarów, wynosi 72,3 m. Część południowo-zachodnia plosa odznacza się dużym nachyleniem zboczy, przekraczających niekiedy 35o (Ryc. 7). W północno-wschodniej części plosa znajduje się zatoka Cieszkinajki, o głębokości kilkunastu metrów, która jest oddzielona od głównej części plosa wałem porośniętym trzcinami. Granicę plosa Szyja z położonym na północny-zachód od niego Plosem Wigierskim, stanowi wypłycenie pomiędzy najgłębszymi częściami obu basenów. Jezioro posiada w tym miejscu szerokość 600 m, a jego głębokość wynosi około 30 m.

7. Przekroje batymetryczne - Ploso Szyja.

Ploso Wigierskie posiada rozciągłość około 3,8 km, mierzoną zarówno w kierunku SE-NW (między plosem Szyja a zatoką Zadworze), jak i w kierunku SW-NE (między Zatoką Hańczańską a Zatoką Wschodnią). Jego południowo-wschod- nia część ma charakter rynnowy i stanowi przedłużenie rynny plosa Szyja. W najgłębszym miejscu zarejestrowano tu głębokość 64,9 m (Ryc. 8). Północna część Plosa Wigierskiego ma charakter rynnowo-wytopiskowy, a największa zarejestrowana głębokość tej części plosa wynosi 70,3 m. Do znajdującej się w zachodniej części Zatoki Hańczańskiej wpływa rzeka Czarna Hańcza.

8. Przekroje batymetryczne - Ploso Wigierskie.

Zatoka Zadworze stanowi najbardziej północną część jeziora Wigry. Jest najmniejszym z 6 wyróżnionych akwenów. Jej rozmiary to 1,7 km (rozciągłość równoleżnikowa) oraz 1,3 km (rozciągłość południkowa). Dno zatoki jest płaskie (Ryc. 9), a maksymalna głębokość wynosi 19,7 m. Od Plosa Wigierskiego oddziela ją cieśnina o szerokości 270 m i głębokościach do 15 m. W środkowej części zatoki znajduje się Wyspa Mysia o powierzchni 1,55 ha. Od północy do zatoki wpływa rzeka Piertanka.

9. Przekroje batymetryczne - zatoka Zadworze.

W literaturze można znaleźć różne informacje na temat maksymalnej głębokości jeziora Wigry. Według „Katalogu jezior Polski” (Choiński 1991) głębokość ta wynosi 73 m i taką wartość najczęściej możemy spotkać zarówno w publikacjach popularnych, jak i naukowych. Przed kilkudziesięciu laty Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie wykonał, jak dotąd jedyną mapę batymetryczną jeziora Wigry, opisując podstawowe parametry morfometryczne tego zbiornika. Dokonując pomiarów sondą ciężarkową z lodu, w siatce o boku 50 m, natrafiono w plosie Szyja na najgłębsze miejsce w jeziorze - 73 m. Znacznie później Choiński i Skowron (1998), na podstawie najnowszych pomiarów głębokościowych, podali maksymalną głębokość sięgającą 74,2 m. Pomiary przeprowadzone w ostatnich dwóch latach wykazały, że maksymalna głębokość jeziora Wigry wynosi 72,3 m. Różnice pomiędzy podawanymi wartościami wynoszą maksymalnie 1,9 m i mogą wynikać z różnych powodów. Wydaje się, że najbardziej obarczone błędem są pomiary wykonywane przy użyciu sondy ciężarkowej. Również wyniki pomiarów z wykorzystaniem echosondy mogą dawać różne rezultaty, związane np. z jakością aparatury. Pomiary wykonywane przy bardzo stromym dnie mogą być zniekształcone, co wynika z praw hydroakustyki. Jest też prawdopodobne, że wykonując echosondaże, nawet przy dużym ich zagęszczeniu, nie natrafiono na najgłębsze miejsce w jeziorze.

Pomiary głębokości jeziora Wigry zostały wykonane w ramach projektu „Ochrona jeziora Wigry ze szczególnym uwzględnieniem gatunków i siedlisk objętych siecią Natura 2000”, finan- sowanego przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Infrastruktura i Środowisko oraz przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.