W Międzynarodowym Roku Lasów, serdecznie zapraszamy turystów na szlaki turystyczne i ścieżki edukacyjne Wigierskiego Parku Narodowego, aby szczególnie
uważnie przyjrzeć się ekosystemom leśnym parku, poznać ich różnorodność, zdobyć wiedzę na temat ich roli, zagrożeń i metod ochrony.
Lasy rosną na prawie 63 % powierzchni parku. Blisko 9,5 tysiącach hektarów zajmują bardzo zróżnicowane zbiorowiska leśne – od suchych borów, przez
żyzne grądy, po silnie nawodnione łęgi. Wędrując po parku, możemy zobaczyć prawie wszystkie typy zespołów leśnych charakterystycznych dla
północno-wschodniej Polski. Żeby jednak je dostrzec, poznać i docenić ich walory, musimy nauczyć się patrzeć na las. Do tego konieczne będzie
przyswojenie podstawowych informacji o strukturze i funkcjonowaniu tych ekosystemów. Zrozumienie współczesnych procesów zachodzących w lasach parku
wymagać będzie również sięgnięcia do ich historii.
O lesie można mówić wówczas, gdy korony poszczególnych drzew tworzą zwarte sklepienie, wytwarzając charakterystyczne dla tej formacji stosunki
ekologiczne. Najczęściej rzucającą się w oczy cechą zespołów leśnych jest ich wielowarstwowość. W lasach naszej strefy klimatycznej wyróżnia się 4
zasadnicze warstwy:
● warstwę drzew, czyli drzewostan,
● warstwę krzewów, czyli podszyt,
● warstwę zielną (zbudowaną z ziół, bylin, krzewinek),
● warstwę mchów i porostów.
Trzy pierwsze warstwy mogą być zbudowane z jednego lub więcej pięter. Dwie ostatnie warstwy, tworzące tzw. dno lasu, w nomen- klaturze fachowej noszą
miano runa leśnego.
Pomiędzy roślinami tworzącymi poszczególne warstwy lasu odbywa się ciągła walka o światło. O tym, jak bardzo złożone są stosunki świetlne w zespole
leśnym, świadczyć może przykład lasu liściastego, np. często spotykanego w parku zbiorowiska grądu, w którego drzewostanie licznie występują dęby.
Pomijając zimę, jako okres spoczynkowy, w okresie wegetacyjnym występuje stały „podział pracy” między poszczególnymi warstwami roślinnymi. Wiosną, gdy
warstwa drzew pozbawiona jest jeszcze listowia i dużo światła dociera do gleby, maksimum wzrostu występuje w warstwie ziół. Rośliny tzw. aspektu
wczesnowiosennego dostosowały się pod względem cyklu rozwojowego do krótkiego okresu sprzyjających warunków naświetlenia - kwitną i owocują, zanim
krzewy i drzewa pokryją się liśćmi. Należą do nich m.in. przylaszczki i zawilce. Potem maksimum asymilacji na krótki okres, kilku zaledwie dni,
przesuwa się do warstwy krzewów, a następnie przez całe lato i wczesną jesień znajduje się w koronach drzew. Dopiero późną jesienią, gdy drzewa i
krzewy zrzucą liście, a większość ziół zwiędnie i obumrze, maksimum wzrostu ma miejsce ponownie w dnie lasu, występując do mrozów w warstwie mchów,
porostów i niskich roślin zimozielonych. Jak widać, decydujący wpływ na ukształtowanie całości zespołu leśnego ma warstwa drzew. To drzewostan
determinuje możliwość występowania w lesie pozostałych warstw i ich rytmikę sezonową.
|
|
Z historii lasów europejskich wiemy, że ich naturalne oblicze było zupełnie inne od obecnego. Dominowały wszędzie, również nad Wigrami, lasy pierwotne,
urozmaicone pod względem składu gatunkowego i budowy pionowej, biologicznie odporne, regenerujące się w sposób ciągły na drodze naturalnego odnowienia.
Las pierwotny to zespół leśny nienaruszony nigdy przez człowieka, w którym „gospodaruje” tylko przyroda i jej odwieczne prawa. Obecnie lasy o charakterze pierwotnym można w Europie spotkać już tylko w górach, jako wysokogórskie prabory świerkowe i lasy świerkowo-jodłowo-bukowe, rosnące w
trudno dostępnych rejonach regla dolnego. Większość europejskich lasów została przekształcona. Nie ominęło to również okolic Wigier. Tam, gdzie gleby
były żyźniejsze, drzewa wycinano i zakładano uprawy rolne. Dobrze to widać w północnej części obecnego Wigierskiego Parku Narodowego i jego otuliny,
gdzie dominują otwarte krajobrazy rolnicze. W XVII wieku dzika puszcza rosnąca wokół Wigier zaczęła być eksploatowana. W celach budowlanych wycinano
gatunki iglaste, cechujące się prostym i wytrzymałym drewnem. Kaloryczne drewno gatunków liściastych służyło jako opał w miejscach, gdzie wytwarzano
węgiel drzewny, smołę, potaż i wapno oraz wytapiano żelazo i szkło. W XIX wieku w naszych lasach wprowadzono planową gospodarkę leśną, której głównym
celem była produkcja drewna. Zakładane na dużych powierzchniach jednogatunkowe drzewostany sosnowe i świerkowe spowodowały zmniejszenie ich odporności
i duże zagrożenie ze strony wiatrów i śniegów. Stworzenie przez człowieka wielkiej, jednorodnej bazy żerowej dla owadów, stało się przyczyną masowego
ich pojawiania się i zamierania całych połaci drzewostanów. Wszystkie te gwałtowne zjawiska dotknęły również lasy Wigierskiego Parku Narodowego już w
kilka lat po jego utworzeniu. Najbardziej spektakularna była gradacja kornika drukarza, który w latach 1993 – 1996 zaatakował większość litych starych
świerczyn. Przyroda w nieoczekiwany i zaskakujący sposób skorygowała dokonania człowieka, który przez wiele wcześniejszych dziesięcioleci gospodarował
w lasach nie całkiem zgodnie z prawami natury. Obszary „poklęskowe”, dobrze widoczne np. w kilku miejscach przy drodze pomiędzy Płocicznem i Bryzglem,
zostały przez służby parku zalesione sadzonkami różnych gatunków drzew. Skład upraw został dopasowany do lokalnych warunków siedliskowych. Rosnący las
będzie w przyszłości charakteryzował się właściwą strukturą gatunkową drzewostanu i większą odpornością na zagrożenia.
ciąg dalszy
|
