|
Obecne działania w lasach naszego parku mają na celu przede wszystkim przebudowę litych drzewostanów iglastych na mieszane. Staramy się przyspieszyć
naturalne procesy, prowadzące do odtworzenia lasów wielogatunkowych i wielopiętrowych. Jest to niezbędne nie tylko z punktu widzenia podnoszenia ich
odporności, ale również z punktu widzenia kształtowania krajobrazu, ochrony gleb przed erozją, powstrzymywania przed zbyt szybkim i niszczącym spływem
powierzchniowym wody, „odtruwania” powietrza atmosferycznego, łagodzenia klimatu, jak również z punktu widzenia wykorzystania lasów jako miejsca
wypoczynku, turystyki i edukacji ekologicznej. Tego rodzaju właściwości wykazują właśnie lasy wielogatunkowe, zbliżone w składzie i budowie do lasów
naturalnych. Kiedy wędrujemy lasami parku, niech nie dziwi nas, iż spotykamy w niektórych miejscach wycięte drzewa. Część z nich została usunięta
zgodnie z planem przebudowy, inne dlatego, iż zostały zaatakowane przez owady stanowiące zagrożenie dla dużych, przekształconych wcześniejszą
gospodarką obszarów lasu.
Część lasów Wigierskiego Parku Narodowego już dziś spełnia kryteria lasu naturalnego. Dotyczy to zwłaszcza tych drzewostanów, które już od 1932 roku
zaczęto chronić, nadając im status rezerwatów. Ich użytkowanie nigdy nie było zbyt intensywne i dlatego w wysokim stopniu zachowały naturalność. Cechy
lasu naturalnego na pewno ma około 280 ha drzewostanów, które od ponad 20 lat objęte są ochroną ścisłą. Trzeba do tej liczby dodać blisko 240 ha
drzewostanów od 10 lat znajdujących się pod ochroną bierną, jako tak zwane „obszary ochrony czynnej o zerowej aktywności”. Rozpoczynające się obecnie
prace nad nowym planem ochrony parku mogą być okazją do zakwalifikowania przynajmniej części z nich do ochrony ścisłej.
Lasy naturalne mają jeszcze jedną cechę odróżniającą je od lasów gospodarczych. Jest nią obfitość martwego drewna w postaci obumarłych drzew stojących,
złamanych, przewróconych i mnóstwa opadłych gałęzi. W ciągu długiego życia drzewo wypełnia tylko część swoich funkcji, równie ważną rolę ma do
spełnienia po śmierci. Martwe drzewo tworzy warunki życia dla roślin i zwierząt w swoim otoczeniu, na sobie i wewnątrz siebie. Las naturalny nie może
prawidłowo funkcjonować bez martwych drzew. Rozkładające się drzewo mieści w sobie dwukrotnie więcej żywych organizmów niż można ich naliczyć za jego
życia. Żartobliwie ujmując: martwe drzewo jest „dwukrotnie bardziej żywe” niż wtedy, gdy samo żyło. Pamiętajmy, że duża ilość martwych drzew w parku
narodowym, wbrew popularnej opinii, nie jest objawem braku porządku i niegospodarności. Wręcz przeciwnie – to świadectwo prawidłowych działań
ochronnych w lasach parku.
Przemierzając lasy Wigierskiego Parku Narodowego, często będziemy widzieli ogrodzenia z siatki otaczające nasadzenia drzew i osłonki z tworzywa
umocowane na młodych drzewkach. Świadczą one o metodach wspierania nowego pokolenia lasu, bez których nie dałoby się wyhodować zdrowego drzewostanu.
Młode pędy sadzonych drzewek są szczególnie chętnie zgryzane przez sarny, jelenie i łosie. Po osiągnięciu odpowiedniej wysokości przez drzewa,
ogrodzenia i osłonki znikną z lasu.
Prześledźmy teraz bogactwo i zróżnicowanie typów lasów w Wigierskim Parku Narodowym. Wśród kilkunastu występujących w parku zbiorowisk leśnych
dominującą rolę odgrywają bory mieszane. Drzewostan tworzy w nich sosna, ze sporym udziałem świerka oraz gatunków liściastych – dębu, brzozy i osiki.
|
|
Istotny w lasach WPN-u jest także udział zbiorowisk zaliczanych do grądów. Zobaczymy je przede wszystkim na zachód i północ od jeziora Wigry, gdzie
gleby są znacznie lepsze niż w południowej i wschodniej części parku. Typowe grądy to wielogatunkowe i wielowarstwowe lasy liściaste, występujące na
żyznych glebach gliniastych. W najwyższym piętrze dominuje dąb szypułkowy i lipa drobnolistna. Nad nimi górują tylko wierzchołki potężnych świerków
pospolitych. Na charakter grądów parku istotny wpływ wywarła blisko 300-letnia działalność człowieka. W ten sposób powstały zubożałe o gatunki
liściaste zbiorowiska grądowe. Może to często wprowadzać w błąd. Liczne występowanie sosny, zwłaszcza w młodych fragmentach grądów, mogłoby wskazywać,
że mamy do czynienia z uboższymi (borowymi) zespołami leśnymi. Dopiero baczna obserwacja warstwy krzewów i runa upewnia, że w tym miejscu występuje
siedlisko grądu. Wśród krzewów w grądach dominuje leszczyna. Z grądów WPN-u sosna jest stopniowo wypierana. Gatunki liściaste, z naturalnego obsiewu
lub posadzone przez człowieka, stopniowo zwiększają swój udział w drzewostanach parku. Zaskakujący w grądach WPN-u jest niewielki udział grabu.
Zazwyczaj w tego typu lasach jest to gatunek najliczniejszy, natomiast wokół Wigier grab rośnie sporadycznie i występuje na niewielkich płatach.
Kolejna cecha grądów w parku to duży udział świerka. Więcej o zbiorowiskach grądów możemy dowiedzieć się z tablic informacyjnych umieszczonych na
ścieżkach „Las” (przystanek I) i „Suchary” (przystanek VI) koło Krzywego.
Na znacznie mniejszych powierzchniach WPN-u występują zespoły leśne na żyznych glebach wilgotnych lub mokrych. Wśród nich dominują olsy i łęgi.
Drzewostan buduje w nich głównie olsza czarna i brzoza omszona. Podobnie jak we wszystkich innych zespołach leśnych parku, w łęgach jako domieszka
(czasem bardzo liczna) pojawia się też świerk. Olsy i łęgi powstają wszędzie, gdzie woda stale podsiąka (na brzegach jezior) lub na terenach okresowo
zalewanych wodą (w dolinach rzek). W typowych olsach u nasady pni i krzewów występują kępy, powstałe przez nagromadzenie się humusu i namułów wokół
korzeni przybyszowych, które z powodu wahania poziomu wody gruntowej wyrastają na różnej wysokości. Zbiorowiska leśne tego typu zobaczymy np. przy
ścieżkach „Jeziora”, „Las” czy na zielonym szlaku przecinającym dolinę Czarnej Hańczy.
Gleby ubogie i bardzo wilgotne porastają sosnowe bory bagienne. Są to niezbyt częste w parku, ale jedne z najlepiej zachowanych zbiorowisk leśnych.
Warstwę drzew tworzy w nich sosna, brzoza omszona i świerk. Drzewa rozwijają się źle, są niskie i usychające. Dno lasu pokrywa zwarty kobierzec mchów
torfowców. Zachęcam do obejrzenia fragmentu takiego lasu np. na skraju Żurawinowego Bagna (ścieżka „Puszcza”) lub z drogi biegnącej z „Piasków” w kierunku suchara Wygorzele.
Na terenach podmokłych występuje też rzadki w kraju zespół leśny, charakterystyczny dla krain północnych – subborealny bór świerkowy (zwany również
borealną świerczyną na torfie), z drzewostanem niemal czysto świerkowym i torfowcami w runie (np. w pobliżu przystanku II na ścieżce „Suchary).
Najsuchsze, piaszczyste gleby, znajdujące się w południowo – wschodniej części parku porastają bory świeże, czyli lasy iglaste o umiarkowanym
uwilgotnieniu. W zbiorowisku tym drzewostan buduje sosna z udziałem świerka.
Lasy parku są bardzo zróżnicowane, a ich dogłębne poznanie wymaga sporo czasu i wiedzy. Dla większości odwiedzających liczy się przede wszystkim
wrażenie, jakie las wywiera na nich. Ulegając tym wrażeniom, postarajmy się nie ulegać stereotypom. Las składający się z jednakowych i równomiernie
rozmieszczonych sosen, pozbawiony dolnych pięter, podrostów i podszytów, z reguły nie jest lasem naturalnym. Duża liczba martwych i połamanych drzew,
fragmenty otwartych powierzchni, mnóstwo krzewów i młodych drzewek rozmieszczonych w sposób całkowicie nieuporządkowany, nie świadczą o złym
gospodarowaniu, wręcz przeciwnie – tak wygląda las, który jest normalnie funkcjonującym ekosystemem.
Fotografie: Jarosław Borejszo
|
