Nr 1/2012

 PRZYRODA I KRAJOBRAZ   

Posterunek obserwacyjny IMGW-PIB na jeziorze Wigry w miejscowości Wigry, przy którym wykonywane są m.in. pomiary temperatury wody. Przy pomoście zamontowano tzw. łatę wodowskazową do pomiarów poziomu wody w jeziorze. Fot. Włodzimierz Marszelewski

Włodzimierz Marszelewski

Jezioro Wigry jest jednym z najbardziej znanych akwenów w Polsce. Wynika to zarówno z jego położenia w atrakcyjnym pod względem przyrodniczym i  krajobrazowym regionie (Pojezierze Suwalskie, Wigierski Park Narodowy), jak i charakterystycznych cech misy jeziornej. Jest to trzecie najgłębsze jezioro na Niżu Polskim (73 m) wyróżniające się silnie urozmaiconą linią brzegową. Przez jezioro przebiega fragment popularnego szlaku kajakowego Czarnej Hańczy, a nad brzegami znajdują się pola biwakowe, ośrodki wypoczynkowe, miejsca do kąpieli oraz obiekty zabytkowe z klasztorem pokamedulskim na czele. Większość spośród ok. 120 tys. turystów odwiedzających w ciągu roku Wigierski Park Narodowy ma bezpośredni lub pośredni kontakt z jeziorem Wigry. Pod tym względem należy ono do najczęściej odwiedzanych jezior w Polsce.

Oprócz ważnej funkcji turystycznej, jezioro Wigry stanowi także wyjątkowo interesujący i intensywnie eksplorowany obiekt badawczy. Od ponad stu lat prowadzone są tu różnorodne badania naukowe z zakresu biologii, chemii i fizyki wody. W ostatnich latach, dzięki staraniom Wigierskiego Parku Narodowego, rozwinięte zostały na szeroką skalę badania osadów dennych, w których zapisana jest historia rozwoju jeziora i obszarów położonych wokół niego.

Do najczęściej badanych cech jeziora należy temperatura wody, od której zależy przebieg wszystkich najważniejszych procesów i zjawisk w niej zachodzących. Temperatura wody ma istotne znaczenie m.in. dla obiegu materii, struktury biocenoz, przemiany materii ryb, liczebności niektórych gatunków, zawartości tlenu w wodzie, składu i liczebności fitoplanktonu, a także wielkości zasilania wody związkami fosforu. Poza tym, temperatura wody (obok stanu jej czystości) stanowi najistotniejszą cechę fizyczną wody dla turystów, zwłaszcza w okresie letnim, kiedy to kąpiel w tak interesującym jeziorze zaliczana jest do największych atrakcji.

W okresie roku najniższa średnia temperatura wody w jeziorze Wigry występuje w połowie lutego, kiedy jest ono pokryte lodem. Do końca marca temperatura wody zazwyczaj nie przekracza 3^oC. Od kwietnia do początku lipca następuje niemal stały jej wzrost. Tempo nagrzewania się wody zostaje często zahamowane na kilka dni w połowie maja, kiedy pojawiają się typowe dla tego okresu dni z przymrozkami. Najwyższe temperatury wody (średnio ok. 21^oC) występują zazwyczaj na początku sierpnia, chociaż w wielu latach sytuacje takie zdarzają się także w drugiej połowie lipca. W sierpniu temperatura wody stabilizuje się średnio na poziomie 20-21^oC, a następnie zaczyna obniżać się do ok. 2^oC na początku grudnia. Temperatura wody podczas występowania pokrywy lodowej wynosi 0-0,2^oC tuż pod lodem i nieco więcej na głębokości kilkunastu-kilkudziesięciu centymetrów.

W latach 1972-2007 średnia roczna temperatura wody w jeziorze Wigry wyniosła 9,9^oC. Warto podkreślić, że w krótszych okresach czasu była ona niższa (np. W latach 1972-2000 wyniosła 9,4^oC, a w latach 1972-1990 tylko 9,2^oC). Z kolei w latach 2000-2007 wyniosła aż 10,4 ^oC. Oznacza to, że pod koniec XX wieku oraz w pierwszej dekadzie XX wieku nastąpił wyraźny wzrost średniej rocznej temperatury wody w jeziorze Wigry. Potwierdza to przebieg średniej rocznej temperatury wody w jeziorze w latach 1972-2007 (rys.1). W okresie tym temperatura średnia roczna wzrastała w tempie 0,04^oC/rok, czyli średnio 0,4^oC w ciągu 10 lat. Jeszcze bardziej wyraźny wzrost temperatury wody obserwuje się w miesiącach letnich (od czerwca do sierpnia włącznie, średnio o 0,06^oC/rok, tj. 0,6^oC w ciągu 10 lat). Spośród wszystkich miesięcy roku najszybszy wzrost temperatury wody występuje w październiku (0,08^oC/rok) oraz w lipcu (0,07^o C/rok). Wzrost temperatury wody następuje także w miesiącach zimowych (od grudnia do marca włącznie). Jest on jednak znacznie mniejszy, gdyż wynosi średnio 0,02^oC/rok.

Rys.1. Przebieg średniej rocznej temperatury wody w jeziorze Wigry w latach 1972-2007 (na podstawie danych IMGW-PIB)

Temperatura wody w 99% uzależniona jest od promieniowania słonecznego. Nieznaczny udział w jej kształtowaniu (ok. 1%) posiada m.in. ciepło zakumulowane w osadach dennych, w wodach podziemnych zasilających jezioro, a także powstające podczas procesów biochemicznych i innych. Wartość temperatury wody w tak silnie rozczłonkowanym jeziorze jak Wigry modyfikowana jest przez szereg elementów: ukształtowanie misy jeziornej, przebieg osi podłużnej poszczególnych części jeziora w stosunku do przeważających kierunków wiatrów, wysokości brzegów czy występowania lasów w otoczeniu jeziora. Stąd też w tym samym czasie obserwuje się znaczne zróżnicowanie temperatury wody w różnych miejscach jeziora, zwłaszcza w pobliżu jego brzegów. Zróżnicowanie to występuje przede wszystkim podczas sezonu letniego i w przypadku jeziora Wigry okresowo osiąga 3 a nawet 4^oC. Najcieplejsza woda w powierzchniowej jej warstwie występuje zwykle w zacisznych, płytkich zatokach.

Systematyczne badania temperatury wody na głębokości 40 cm prowadzone są od 1972 roku przez Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej – Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie. Posterunek obserwacyjny zlokalizowano w strefie brzegowej w miejscowości Wigry. Pomiary wykonywane są codziennie o godz. 6.00 UTC (Universal Time Clock). Przyjmuje się, że wartość temperatury wody o tej godzinie odpowiada w przybliżeniu wartości średniej dobowej. Mimo przerwy w prowadzeniu obserwacji w pierwszej połowie 1992 roku, wyniki tych obserwacji umożliwiają obliczenie wartości charakterystycznych temperatury wody oraz udokumentowanie ich wieloletnich zmian.

Z punktu widzenia turystycznego i rekreacyjnego ważne są maksymalne temperatury wody w jeziorze, których występowanie podczas lata zapewnia najwyższy komfort termiczny osobom zażywającym kąpieli. W latach 1972-1993 przebieg temperatur maksymalnych wody w jeziorze Wigry był w miarę równomierny. Temperatura maksymalna wody wahała się najczęściej od 21 do 24^oC i nie wykazywała istotnej tendencji zmian. Od 1993 roku nastąpił jednak jej wyraźny wzrost. W latach 1993-2007 temperatury maksymalne wody osiągały najczęściej 23-26^oC (rys.2). W okresie tym najwyższą temperaturę (26,3^oC) zanotowano w lipcu 2006 roku. Nie była to jednak najwyższa zanotowana dotąd temperatura wody. Rekordową wysokość 27,6 ^oC osiągnęła w dniu 18 lipca 2010 roku. Latem 2010 roku okres z bardzo wysoką temperaturą wody w jeziorze Wigry wydłużył się aż do drugiej połowy sierpnia, kiedy to temperatura wody wyniosła 26,4^oC (17.08.2010). Warto zaznaczyć, że rekordowa temperatura wody w jeziorze Wigry była tylko o 0,2^oC niższa od najwyższej temperatury wody zanotowanej w płytkim jeziorze Gopło, które ponadto położone jest w znacznie cieplejszym regionie klimatycznym Polski.

ciąg dalszy