Jedną z idei ochrony przyrody jest spójne traktowanie i docenienie wszystkich jej składników: ożywionych i nieożywionych. Jednak czasami można odnieść
wrażenie, że dla ogółu społeczeństwa priorytetem jest ochrona przyrody ożywionej. Działania związane z ochroną przyrody nieożywionej, skupiają się
głównie na ochronie pojedynczych stanowisk geologicznych i geomorfologicznych, takich jak: głazy narzutowe, wodospady, jaskinie. Najczęściej obiekty te
chronione są w formie pojedynczych pomników przyrody lub jako całość na terenach górskich parków narodowych. Dopiero od niedawna na forum
międzynarodowym zaczęły pojawiać się koncepcje ochrony dziedzictwa geologicznego w skali regionalnej i globalnej. Dla krajów europejskich ważnym
wydarzeniem było przyjęcie w 2004 roku przez Radę Europy „Rekomendacji ochrony dziedzictwa geologicznego i obszarów o specjalnym geologicznym znaczeniu
w Europie”. Dokument ten zwraca uwagę na potrzebę wyróżniania i promowania ważnych regionów geologicznych (tzw. geoparków) w Europie, skupiających
liczne geostanowiska - obiekty o wybitnych walorach geologicznych. Zachowanie np. naturalnej rzeźby terenu o dużych walorach geologicznych, szczególnie
na obszarach już chronionych, jest tak samo ważne, jak ochrona siedlisk przyrodniczych roślin i zwierząt.
W ramach prowadzonych aktualnie prac nad planem ochrony, zleciliśmy wykonanie lotniczego skaningu laserowego dla obszaru parku wraz z otuliną. W dużym
uproszczeniu działanie lotniczego skanera polega na rejestracji wiązki światła lasera, wysłanej z pokładu samolotu i odbitej od powierzchni celu (np.
ziemi, budynków, drzew). Na tej podstawie opracowany został numeryczny model terenu. Jest to bardzo ważne opracowanie dla szczegółowego rozpoznania i
waloryzacji elementów przyrody nieożywionej, szczególnie form rzeźby terenu. Dokładny numeryczny model terenu może być wykorzystany w pracach
badawczych z zakresu geologii i geomorfologii Być może przyczyni się do weryfikacji dotychczasowej wiedzy o interesującej, polodowcowej geomorfologii
terenu parku.
Obszar ten znajdował się w zasięgu najmłodszego (ostatniego) zlodowacenia w epoce plejstocenu. Olbrzymi lądolód kilka razy nasuwał się wówczas i
wycofywał z obecnego terenu parku. Okresowo przyrastał i topił się. Niszczył i przeobrażał, czasami budował od początku krajobraz na opanowanym
terenie. Ustępując, pozostawiał spektakularne, widoczne do dziś, utwory glacjalne (lodowcowe) - formy terenu wypukłe i wklęsłe, pradoliny, liczne
jeziora i rzeki. Urozmaicona rzeźba terenu Wigierskiego Parku Narodowego jest przykładem skutków ostatniego zlodowacenia. Na podstawie numerycznego
modelu terenu możemy rozpoznać wiele ciekawych, naturalnych form ukształtowania powierzchni parku.
Obszar ten można podzielić na dwie części: silnie urzeźbioną północną i środkową oraz mniej urozmaiconą - południową. Granica pomiędzy tymi obszarami
biegnie z zachodu na wschód od Cimochowizny przez Rosochaty Róg do Mikołajewa. Jest to również granica Pojezierza Wschodniosuwalskiego na północy i
Równiny Augustowskiej na południu.
Północna część parku to bogactwo form polodowcowych z licznymi wzniesieniami i obniżeniami. Miejscami występują tu znaczne deniwelacje (różnice
wysokości) terenu. Najwyższe wzniesienia na terenie WPN-u znajdują się w okolicach Cimochowizny. Są to moreny czołowe – wzgórza wyznaczające linię
czoła lodowca w trakcie jego stagnacji i stopniowego zaniku. Wysokość najwyższego wzgórza morenowego wynosi przeszło 183,5 m n.p.m. Wysokość względna
tej kulminacji, w odniesieniu do obniżenia, w którym położona jest wieś Leszczewek, wynosi nawet 50 m. Inne wysoczyzny morenowe w parku nie są już tak
imponujące.
Dalej na północ, w kierunku jeziora Pierty, rozciąga się piękny pagórkowaty obszar wsi Leszczewo, powstały wskutek wytapiania się oderwanych od
lądolodu brył tzw. martwego lodu. Występują tu, bardzo charakterystyczne, kopulaste garby kemów i pagórki moren martwego lodu, których wysokości
dochodzą do 153 m n.p.m. U podstawy kemów rozciągają się malownicze dolinki, uchodzące w kierunku jezior Pierty lub Leszczewek. Na Suwalszczyźnie kemy
często wykorzystywane są jako źródło materiałów budowlanych, takich jak piasek i żwir.
|
|
W kierunku Nowej Wsi ponownie rozciąga się wysoczyzna morenowa w postaci wydłużonych wzgórz o przebiegu z północnego zachodu na południowy wschód.
Cechą charakterystyczną tego obszaru są liczne zagłębienia bezodpływowe, ciągnące się równolegle do wzgórz. Niektóre zagłębienia do dziś zajmują
śródleśne jeziorka, inne dawno zarosły i wypełnione są torfem. Wysoczyznę z zachodu na wschód przecina rzeka Kamionka, której dolina stopniowo obniża
się w kierunku ujścia do jeziora Pierty. Różnica wysokości pomiędzy najwyższym poziomem lustra rzeki a ujściem do jeziora, na odcinku ok. 4 km w granicach parku, wynosi 10 m. Zbocza doliny miejscami są strome, o spadkach 30-350. Rzeka, z wartkim prądem i kamienistym dnem, miejscami
przypomina górski potok. W granicach parku jest to obszar ochrony ścisłej.
Im dalej na północ, tym teren staje się jeszcze bardziej zróżnicowany. Coraz większa ilość wzniesień i dolinek, zagłębienia bezodpływowe, obszary
wytopiskowe, doliny rzeczne przyczyniają się do urozmaicenia rzeźby terenu. Obszar stopniowo wznosi się i zaraz opada w kierunku dolin rzeki Wiatrołuży
i Maniówki. Od strony zachodniej, na wysoczyźnie, wzniesienia osiągają wysokości 167-176 m n.p.m. Pomiędzy wzniesieniami leży jezioro Wądołek, którego
lustro wody znajduje się na poziomie 144,9 m n.p.m. Jest to najgłębsze obniżenie na wysoczyźnie, dochodzące do ok. 25 m.
Od południowego wschodu do wysoczyzny przylega rozległy obszar wytopiskowy jezior pierciańskich: Samle Małe, Samle Duże, Przetaczek, Gałęziste, Białe
Pierciańskie, Królówek i Pierty. Pojedyncze pagórki wznoszące się pomiędzy jeziorami mają charakter kemów. Najdalej na północy występuje urokliwa
dolina rzeki Wiatrołuży. Dolinę wyrzeźbiły wody lodowcowe. W jej otoczeniu znajdują się podłużne wyniesienia o stromych stokach i falistej linii
grzbietowej, przybierające postać wałów, są to ozy. Najdłuższy oz, z drobnymi przerwami, ma ponad 2 km długości. Biegnie od Czarnego Mostku zachodnim
brzegiem doliny a dalej wzdłuż brzegu jeziora Królówek i pomiędzy jeziorami Białe Pierciańskie i Pierty. Grzbiety ozów są bardzo suche i najczęściej
porośnięte lasem sosnowym lub sucholubnymi trawami. Dolina Wiatrołuży rozcina północną wysoczyznę parku na dwie części. Jej wysokie, często strome,
szczególnie w otoczeniu ozów, zbocza tworzą szczególne warunki mikroklimatyczne, sprzyjające rozwojowi cennych zbiorowisk roślinnych. Dno doliny z poziomu 153 m n.p.m. na północy stopniowo obniża się w kierunku południowym do poziomu 133,3 m n.p.m. przy ujściu do jeziora Królówek. Dolina ma
największy spadek w górnym odcinku.
Lustro wody jeziora Pietronajć znajduje się ok 4 m ponad Doliną Wiatrołuży.
W widłach dolin Wiatrołuży i Maniówki, w otoczeniu wału ozowego, znajduje się bardzo interesujące jezioro Pietronajć, jedno z najpięk- niejszych na
terenie parku. Lustro wody jeziora położone jest prawie 4 m nad doliną Wiatrołuży i ma regularny, owalny kształt. Najprawdo- podobniej jezioro powstało z
wytopienia się bryły lodu uwięzionej w pagórku. Tak utworzone jezioro, wraz z otaczającym je piaszczystym wałem, uznawane jest za tzw. relikt pingo.
Inna hipoteza dotycząca genezy tego jeziora wiązana jest z uderzeniem meteorytu.
|