|
Rzeźba terenu południowej część parku jest zdecydowanie mniej urozmaicona. Jest to rozległy teren równiny sandrowej, ukształtowanej przez wody płynące
z topniejącego lądolodu. Nie oznacza to, że teren jest mało ciekawy. Na powierzchni sandru zaobserwować można np. ślady starych koryt wód płynących,
bezodpływowych zagłębień wypełnionych wodą lub całkowicie zarośniętych czy nawet rozległych obszarów wytopiskowych. Cała równina jest lekko pochylona w
kierunku południowym.
W północny fragment sandru głęboko wcina się dolina rzeki Czarnej Hańczy. Na jej krawędziach obserwować możemy tarasy akumulacyjne urozmaicone
rozmytymi pagórkami. Na obszarze doliny występują cenne zbiorowiska bagienne.
Na południe od doliny, przy zachodniej granicy parku, znajduje się rozległe wytopisko jezior gawarzeckich: Długie, Muliczne i Okrągłe. Dawniej jeziora
te stanowiły jeden basen, który połączony był z jeziorem Wigry. Na zachodzie wytopiska możemy zauważyć, ciekawie wyglądające, łukowato wygięte pagórki.
Są to tarasy kemowe, utworzone przez akumulację osadów przez wody roztopowe lądolodu.
Obszar wytopiskowy jezior gawarzeckich.
Bardzo interesująca jest rzeźba półwyspu Wysoki Węgieł, który wcina się w jezioro Wigry. Występują tu dość znaczne wzniesienia, najwyższe osiągają ok.
170 m n.p.m. Są to moreny martwego lodu spiętrzone przez napierający lądolód. Spiętrzenia dobrze są widoczne wzdłuż północnego brzegu półwyspu.
Najwyższe wzniesienie na półwyspie, o wysokości 170,6 m n.p.m. znajduje się w oddz. 151, w Obwodzie Ochronnym Słupie.
Pagórkowata powierzchnia terenu w Leszczewie
powstała z wytopienia brył lodu.
Powierzchnia sandru na południe od jeziora Wigry jest bardziej wyrównana, utrzymująca się na poziomie 143-145 m n.p.m., chociaż miejscami teren osiąga
ok. 150 m n.p.m., a na zachodzie Obwodu Ochronnego Powały nawet do 161 m n.p.m. W okolicy Wysokiego Mostu, po obu stronach Czarnej Hańczy, teren
wyraźnie obniża się do poziomu 132-137 m n.p.m. Przy granicy WPN-u, w okolicach Ciemnego Lasu, znajduje się najniżej położony obszar, o wysokości ok.
126,3 m n.p.m., prawie o 6 m poniżej lustra wody jeziora Wigry!
Równina sandrowa w Kruszniku zajęta uprawą rolną.
Na powierzchni sandru dostrzec możemy rynnowe obniżenia. Najciekawsze położone jest na południe od Zatoki Krzyżańskiej, zwane Suchym Bagnem. Objęte
jest ochroną ścisłą z uwagi na występujące tu torfowisko. Dno zagłębienia delikatnie nachylone jest w kierunku jeziora Wigry. Ciekawostką jest
położenie w jednej linii Suchego Bagna z rynnowym jeziorem Tobołowo, znajdującym się już poza granicami parku.
Inne, interesujące zagłębienie, występuje na wschód od Czerwonego Krzyża.
Na jego linii, w okolicy Wysokiego Mostu znajduje się bezodpływowe jezioro Konopniak i torfowisko w obszarze ochrony ścisłej „Parowy”. Zagłębienie
dochodzi aż pod koryto Czarnej Hańczy i do niej właśnie, a nie do Wigier, jest nachylone.
Centralną część parku zajmuje jezioro Wigry, które częściowo położone jest w rynnie polodowcowej, powstałej na skutek erozji wód płynących pod
lądolodem, a częściowo na obszarze wytopiskowym, powstałym w wyniku wytopienia bryły lodu oderwanej od lądolodu. Typowy charakter rynnowy ma ploso
Szyja i zatoka Wigierki. Wytopiskowa część jeziora to np. Zatoka Słupiańska. Lustro wody jeziora znajduje się na poziomie ok. 132 m n.p.m. Półwysep
Wigier - Wysoki Węgieł, podzielił jezioro na dwie części: północną o przebiegu z północnego-zachodu na południowy-wschód, charakterystycznym dla
większości jezior rynnowych na Suwalszczyźnie i południową o przebiegu równoleżnikowym.
Rzeźba terenu Wysokiego Węgła
- największego półwyspu na jeziorze Wigry.
|
|
Zatoka Wigierki - rynna polodowcowa o przebiegu równoleżnikowym.
W większości brzegi jeziora mają pierwotny charakter,
niezmieniony przez człowieka (np. brak zabudowy). Zaobserwować możemy liczne półwyspy, z których największy to Wysoki Węgieł. Najbardziej znany
natomiast to Półwysep Klasztorny z pokamedulskim zespołem klasztornym. Kościół na wzgórzu jest punktem orientacyjnym wokół jeziora Wigry. Na półwyspie
występują podobne pagórki jak w opisanym wcześniej Leszczewie.
Ukształtowanie powierzchni wyspy Ostrów.
Na jeziorze możemy obserwować wyspy o różnym pochodzeniu. Największe, Ostrów i Ordów, to wyniesienia utworzone przed czołem lądolodu. Wyspa Kamień
powstała z osadów z wytopienia bryły lodu oderwanej od lądolodu. Na wyspie znajduje się kilka ciekawych głazów narzutowych (są to objęte ochroną gnejsy
i granitognejsy). Od największego „Kamienia” wzięła się nazwa wyspy. Wyspy Brzozowe i Krowa powstały w wyniku nagromadzenia się osadów lodowcowych w
zagłębieniach terenu. Wyspa Mysia natomiast jest wysoczyzną polodowcową. Najwyższa wyspa na jeziorze Wigry to Ordów, z kulminacją na wysokości ok.
146,9 m n.p.m. Nieco mniejsza od niej jest wyspa Ostrów, z najwyższym punktem ok. 146,6 m n.p.m. Wysokość tych wysp, w stosunku do lustra wody jeziora
Wigry, wynosi ok. 15 m i jest o ok. 3-4 metry wyższa od głównego poziomu równiny sandrowej na południu parku.
Wysoki brzeg jeziora Wigry nad zatoką Cieszkinajki.
Posługując się numerycznym modelem terenu, odnaleźć możemy jeszcze wiele innych, interesujących szczegółów ukształtowania powierzchni terenu parku.
Różnorodność form rzeźby terenu, o genezie lodowcowej, stanowi o wartości tego obszaru. Możemy mówić o georóżnorodności występującej w parku. Państwowy
Instytut Geologiczny prowadzi Centralny Rejestr Geostanowisk w Polsce. W rejestrze gromadzone są informacje o naj- cenniejszych obiektach przyrody
nieożywionej w kraju. Możemy w nim odnaleźć kilka obiektów z obszaru Wigierskiego Parku Narodowego. Są to:
1. Bryzgiel - sandr, moreny czołowe i spiętrzenia. Obszar obejmujący południowe obrzeżenie jeziora Wigry z miejscowościami: Bryzgiel i Krusznik.
2. Rosochaty Róg - morena martwego lodu. Przy lokalnej drodze z Czerwonego Folwarku do wsi Rosochaty Róg, po lewej stronie drogi, na wzgórzu.
Wzniesienie morenowe w Rosochatym Rogu.
3. Cimochowizna - morena spiętrzona. Na zachodnim brzegu jeziora Wigry.
4. Wyspa Kamień - morena martwego lodu i głaz narzutowy "Kamień". Wyspa na jeziorze Wigry, we wschodniej części Plosa Zakątowskiego.
5. Wyspy Ordów i Ostrów - moreny czołowe. Dwie wyspy położone w południowej części jeziora na wysokości wsi Bryzgiel (Ploso Bryzglowskie).
6. Zatoka Słupiańska. Przy drodze z Gawrych Rudy na Słupie. Widok na Zatokę Słupiańską i wyspy Ordów i Ostrów.
7. Zatoka Wigierki - rynna polodowcowa, ozy. Zatoka południowo-zachodnich Wigier o prze- biegu równoleżnikowym.
8. Suche Bagno – torfowisko. Południkowo przebiegające obniżenie, o genezie rynnowej. Przedłużenie na południe Zatoki Krzyżańskiej jeziora Wigry.
Lista geostanowisk w parku nie jest zamknięta. Jestem przekonany, że opracowany numeryczny model terenu przyczyni się do jej powiększenia. Dzięki takim
miejscom możemy lepiej poznać i zrozumieć procesy geologiczne zachodzące na Ziemi w ciągu całej jej historii. Często są to unikalne miejsca, wymagające
ochrony przed zniszczeniem.
Fotografie i opracowania graficzne:
Piotr Pieczyński
|
