Nr 2/2002

 HISTORIA, TRADYCJA, KULTURA  

 

Maciej Ambrosiewicz 

DAWNE RZEMIOSŁA

(1)

 

  

Do lat sześćdziesiątych ubiegłego wieku spora część gospodarstw położonych nad Wigrami była samowystarczalna. Chłopi trudnili się rzemiosłami i wytwórstwem, które teraz określamy jako tradycyjne zajęcia wiejskie. Zmiany cywilizacyjne spowodowały, że to co dawniej należało na tym terenie do powszechnych umiejętności już 20-25 lat temu praktycznie zanikło.

  

W tradycyjnym modelu gospodarki wiejskiej bardzo powszechna była umiejętność obróbki drewna. W gospodarstwach chłopskich używano narzędzi, które pod względem formy i kształtu powstały już kilka wieków wcześniej. Narzędzia te wykonywali na własny użytek sami chłopi lub ich zdolniejsi sąsiedzi. Podstawowym surowcem było właśnie drewno. Narzędzia wykonane z naturalnie ukształtowanych kawałków drewna były trwalsze i mocniejsze. Spotykamy w tej grupie narzędzia duże jak: radła sochy, pługi, brony i mniejsze, prostsze - widły, motyki , cepy. Oprócz narzędzi wyrabiano drewniane naczynia dłubane ("kopańki", "kadłubki"). 

  

Fragmenty drewnianej brony
na wystawie etnograficznej w Krzywem (fot. M.Kamiński)

  

Z pracami w drewnie związane było ciesielstwo i stolarstwo. W każdej wsi była przynajmniej jedna rodzina biegła w ciesiołce. W terminach wolnych od prac polowych budowano drewniane domy i budynki gospodarcze. Na potrzeby codziennego użytku wyrabiano przede wszystkim drewniane naczynia, ale również stołki, zydle, stoły, łyżki, drzwi. Jednak już przed pierwszą wojną światową pojawiły się wyspecjalizowane warsztaty stolarskie. W okresie międzywojennym pojawiło się zapotrzebowanie na lepszej jakości wyroby z drewna, co z kolei spowodowało odchodzenie od samodzielnego wykonywania przedmiotów codziennego użytku przez gospodarzy na wsiach wigierskich. Nieliczni utrzymywali jednak działalność rzemieślniczą. Na przykład w Wysokim Moście w okresie międzywojennym kilku gospodarzy zajmowało się wyrobem drewnianych naczyń dłubanych.

  

Z innych rzemiosł związanych z obróbką drewna warto wymienić bednarstwo, czyli wyrób beczek, cebrów, cebrzyków, balii. Do lat osiemdziesiątych zajmował się tym jeden z gospodarzy w Kruszniku. Warsztat bednarski miał podobne wyposażenie do stolarskiego, ale dodatkowo posiadał ławę bednarską (tzw. kobylicę), która służyła do strugania klepek i obrabiania dna; ponadto: wątownik do wycinania w klepkach rowków dla umieszczenia dna.

  

 

    

Budynek drewniany - przykład lokalnej ciesiołki
(fot. M.Kamiński)

  

Powszechna była umiejętność wyrobu naczyń ze słomy i wikliny. Naczynia miały różnorodne zastosowanie, począwszy od koszy służących do przenoszenia płodów rolnych po beczki słomiane służące jako naczynia zasobowe do przechowywania zboża.

  

Plecionkarstwo i koszykarstwo było zajęciem pracochłonnym. Przy wyrobie przedmiotów plecionych posługiwano się drewnianym przyrządem do rozszczepiania łoziny lub korzeni, iglicą, nożycami, żelazem do ubijania plecionki. Wyrobem takich przedmiotów, przede wszystkim na własne potrzeby, zajmowało się wielu gospodarzy. W niektórych wsiach na tym terenie istniały wyspecjalizowane warsztaty trudniące się produkcją i sprzedażą, bądź świadczące inne usługi rzemieślnicze. W Krzywym, jeszcze w latach sześćdziesiątych, wyrabiano z wikliny różnego rodzaju kosze. Obecnie tylko jeden mieszkaniec tej wsi posiada umiejętność wyplatania koszy.

  

W latach dwudziestych XX wieku dekoracyjne wykończenia elewacji domów, polegające na starannym opracowaniu szalunków, nadokienników, drzwi, wykonywali m.in. niektórzy staroobrzędowcy z Budy Ruskiej, których ceniono na Suwalszczyźnie za wysokie umiejętności stolarskie.

  

Bardzo powszechną umiejętnością, traktowaną raczej jako zajęcie dodatkowe niż rzemiosło, było tradycyjne tkactwo ludowe, którym zajmowały się kobiety w wielu wsiach. Gospodynie wyrabiały płótno, kilimy, narzuty, chodniki. Tkactwo było dość powszechnie jeszcze po 1945 roku. Obecnie praktycznie nie istnieje.

  

Warsztat tkacki (fot. M.Kamiński).

  

ciąg dalszy   

  

  

indeks tematyczny "WIGRY" home Wigierski PN spis treści następny artykuł

.

.