Nr 2/2002

 HISTORIA, TRADYCJA, KULTURA   

Maciej Ambrosiewicz 

DAWNE RZEMIOSŁA

(2)

Wykonywanie całego cyklu obróbki surowca lnianego, konopi i wełny w tradycyjnym gospodarstwie przetrwało do okresu międzywojennego, mimo dużej pracochłonności tych zajęć i niskiej jakości otrzymywanego włókna. Narzędzia do wstępnej obróbki lnu znajdowały się w każdym gospodarstwie, niezależnie od jego wielkości, a co za tym idzie, zamożności. 

Tkanina z początku XX w. (fot. M.Kamiński)

Nie istnieją obecnie też inne, znane wcześniej na tym terenie, wyspecjalizowane rzemiosła - garncarstwo i kowalstwo.

Wyrób garnków glinianych lub innych naczyń wymagał specjalistycznych umiejętności. W Studzianym Lesie istniał do połowy lat sześćdziesiątych XX wieku znany ośrodek garncarski. Słynął między innym z wyrobu niespotykanych gdzie indziej owalnych naczyń - ,,łachaniek", wyrabianych w dość archaicznej technologii, bez użycia koła garncarskiego. Do najbardziej znanych garncarzy należała rodzina Jurgielewiczów. Proces przygotowania surowca był czasochłonny. Po wydobyciu gliny należało ją wyczyścić i wyrobić. Czyszczenie polegało na zbijaniu gliny drewnianymi pałkami, a później na kilkukrotnym struganiu jej na cienkie wióry za pomocą metalowego struga. Wyrabianie polegało na mieszaniu oczyszczonej gliny rękami lub nogami.

Formowanie naczyń odbywało się na kole bezsponowym, które składało się z trzech części: dwóch drewnianych kół połączonych ze sobą drewnianą lub żelazną osią pionową, której koniec umieszczony był w podłodze lub gnieździe wykutym w kamieniu. Pierwsze czynności przy toczeniu były jednakowe dla wszystkich rodzajów naczyń. 

Wyroby garncarskie (fot. M.Kamiński)

Na obracającym się kole garncarz nadawał im rękami odpowiedni kształt. Wysuszone naczynia wypalano w specjalnym piecu garncarskim lub niejednokrotnie w przystosowanym do tego celu piecu chlebowym.

Kowalstwo było zajęciem najbardziej wyróżniającym się wśród wszystkich działów wytwórczości wiejskiej. Poważanie dla tego zawodu miało swoją starą, jeszcze przedchrześ- cijańską tradycję.

Dawna kuźnia w Leszczewku (fot. M.Kamiński)

Liczba narzędzi w kuźni była większa niż w warsztatach innych rzemiosł. Stałe wyposażenie kuźni w końcu XIX i XX wieku stanowiły: otwarte palenisko bez komina, zbudowane z kamieni, glinianych pacyn lub cegieł, skórzany miech, kowadło gładkie - jedno lub dwurożne, stół spełniający rolę warsztatu. Podstawowymi narzędziami były różnego kształtu i wielkości kleszcze, służące do trzymania materiału w czasie obróbki, młoty dwuręczne i jednoręczne, imadło, narzędzia do cięcia stali, wybijania otworów oraz modelowania kutego przedmiotu, narzędzia do kucia koni, gwintownice. Surowcem opałowym w kuźni był początkowo węgiel drzewny, później węgiel kamienny i koks.