Nr 4/2002

 PRZYRODA I KRAJOBRAZ  

 

Maciej Romański 

  

TORFOWISKA

(2)

Torfowisko przejściowe (fot. M.Romański)

  

Torfowiska przejściowe są z reguły zbiorowiskami otwartymi, bezdrzewnymi, porastającymi bardzo wilgotne i podmokłe miejsca. Najczęściej mają one charakter zbitych darni tworzonych przez niskie turzyce. W zależności od lokalnych warunków, roślinność torfowisk przejściowych może być bardziej zbliżona do roślinności torfowisk wysokich lub niskich. Większość zbiorowisk roślinnych torfowisk przejściowych ma tzw. charakter emersyjny. Oznacza to, że przy podniesieniu się poziomu wody, powierzchniowa warstwa torfowiska z podłożem i żywymi roślinami może pływać po tafli wody. Roślinność tego typu torfowisk przejściowych ma duży udział w zarastaniu zbiorników dystroficznych (sucharów), tworząc pierwszą, inicjalną strefę wkraczającą na powierzchnię wody; poza tą strefą rozwija się roślinność torfowiska wysokiego. 

  

Torfowiska przejściowe są miejscem występowania dużej liczby rzadkich i ginących gatunków roślin, z których wiele jest reliktami poglacjalnymi. Na terenie WPN-u torfowiska przejściowe są dość częste i stanowią ostoję dla takich cennych gatunków roślin jak: gnidosz królewski, wełnianeczka alpejska, wełnianka delikatna, skalnica torfowiskowa, rosiczka długolistna, rosiczka pośrednia, turzyca strunowa, turzyca bagienna, turzyca hosta, tłustosz pospolity, kosatka kielichowa, kruszczyk błotny, wątlik błotny, lipiennik Loesela, wyblin jednolistny, brzoza niska i wiele innych. Większość z wymienionych powyżej gatunków wpisana jest do Polskiej Czerwonej Księgi Roślin opisującej najrzadsze, zagrożone i najcenniejsze rośliny w naszym kraju. Właśnie w związku z tym nagromadzeniem botanicznych "rarytasów" torfowiska przejściowe zasługują na szczególną ochronę. Na terenie WPN-u torfowiska przejściowe można odnaleźć w dolinach rzek - głównie nad Wiatrołużą oraz nad Czarną Hańczą. Występują też na zalewanych okresowo brzegach niektórych jezior, np. Wigier. Ciekawe torfowisko przejściowe można zobaczyć w okolicach półwyspu Łapa przy zielonym szlaku prowadzącym wokół jeziora Wigry. Roślinność torfowisk przejściowych, rozwijającą się na krawędzi pła torfowcowego, można obejrzeć, odwiedzając ścieżki edukacyjne "Suchary" i "Las". 

  

Kruszczyk błotny (z lewej) i wełnianeczka alpejska
(fot. M.Romański).

  

Torfowiska niskie to obszary najczęściej określane jako "bagna". Tworzą się one w miejscach trwale nawodnionych lub przez dłuższy czas zalewanych, na terenach źródliskowych, w dolinach rzek lub przy zarastających jeziorach. W większości przypadków są one związane z żyznymi siedliskami, a zalegająca pod nimi warstwa silnie rozłożonego torfu jest cienka. Flora torfowisk niskich nawiązuje do zbiorowisk szuwarowych (szuwaru właściwego i wielkoturzycowego), jak i do wilgotnych łąk i podmokłych lasów - olsów i łęgów. Często na obszarach źródliskowych torfowiska niskie wykazują silne związki z torfowiskami przejściowymi. 

  

  

 

  

Z ciekawszych gatunków roślin, związanych z torfowiskami niskimi, występujących na terenie WPN-u można wymienić: fiołka torfowego (gatunek wymierający), storczyki, takie jak: stoplamek krwisty, stoplamek bałtycki, stoplamek plamisty (gatunki ściślej związane raczej z wilgotnymi łąkami, jednak występujące również na torfowiskach niskich), kruszczyka błotnego, kosatkę kielichową czy tłustosza pospolitego. Typowe torfowiska niskie można zobaczyć, wędrując zielonym szlakiem, przecinającym dolinę Czarnej Hańczy. Bardzo cenne torfowiska tego typu występują również w dolinie rzeki Wiatrołuży.

  

Torfowisko niskie (fot. M.Romański) 

  

Torfowiska, poza tym, iż są siedliskiem występowania wielu rzadkich gatunków roślin, pełnią też i inną bardzo ważną rolę. Dzięki zdolności do magazynowania dużej ilości wody wpływają bardzo korzystnie na bilans wodny terenów przyległych, stabilizując poziom wód gruntowych. W większości przypadków tereny torfowiskowe stanowią pod względem gospodarczym nieużytki. Dawniej niektóre torfowiska przejściowe i niskie wykorzystywane były jako ekstensywnie użytkowane łąki, z których pozyskiwano materiał na podściółkę. Taka półnaturalna gospodarka w większości przypadków nie stanowiła zagrożenia dla bogactwa przyrodniczego tych terenów. Wiele obszarów bagiennych uległo jednak odwodnieniu i zostało przekształconych w rolnicze użytki zielone, o niższych walorach przyrodniczych.

   

Do niszczenia torfowisk wysokich i przejściowych przyczyniła się również eksploatacja pokładów torfu. Na terenie WPN-u pozostałości tego typu działalności można zobaczyć w okolicy Piotrowej Dąbrowy i przy zielonym szlaku w dolinie Czarnej Hańczy; również jezioro Wygorzele, położone w okolicach Zatoki Krzyżańskiej jest po prostu dużym dołem potorfowym. Ślady pozyskiwania torfu można odszukać w kompleksie torfowisk otaczającym jezioro Widne koło wsi Zakąty. Gospodarcze użytkowanie obszarów torfowiskowych znacznie ograniczyło ich występowanie na terenie całej Europy i doprowadziło do znacznego ograniczenia liczebności i zasięgu występowania wielu gatunków roślin. Innym zagrożeniem dla części obszarów torfowiskowych jest naturalna sukcesja. Szczególnie przy obniżaniu się poziomu wody, na tereny otwartych torfowisk wkraczają stopniowo zbiorowiska zaroślowe, a następnie bagienne lasy - olsy i łęgi. Procesy naturalnej sukcesji dobrze widoczne są na obszarach torfowisk niskich i przejściowych. Obecnie na wyznaczonych terenach bagiennych prowadzi się prace mające na celu powstrzymanie tych procesów i ratowanie bogactwa przyrodniczego torfowisk. 

  

Bardzo niebezpieczne dla terenów torfowiskowych są pożary. Są one trudne do ugaszenia, a starty przyrodnicze z nich wynikające są najczęściej nieodwracalne. Regeneracja wypalonych torfowisk nie zachodzi wcale lub trwa tysiące lat. Zwiedzając park, warto również pamiętać, iż roślinność torfowisk jest bardzo wrażliwa na wydeptywanie. Dlatego też na torfowiskach udostępnionych dla ruchu turystycznego wybudowane są kładki mające na celu ograniczenie tych zniszczeń.

 

indeks tematyczny "WIGRY" home Wigierski PN spis treści następny artykuł

.

.