LASY

Tekst
i zdjęcia:
Jarosław
Borejszo
 
Wykonanie
strony: 
KAJA

Typy zbiorowisk leśnych

W lasach Wigierskiego Parku Narodowego najczęściej występują zbiorowiska (zespoły) roślinne nazywane grądami. Typowe grądy to wielogatunkowe i wielowarstwowe lasy liściaste, występujące na żyznych glebach gliniastych. W najwyższym piętrze dominuje dąb szypułkowy (Quercus robur) i lipa drobnolistna (Tilia cordata). Nad nimi górują tylko wierzchołki potężnych świerków pospolitych (Picea abies). W niższych piętrach grądów znaczną rolę pełni klon zwyczajny (Acer platanoides). Mniej licznie rośnie tu brzoza brodawkowata (Betula pendula), wierzba iwa (Salix caprea), topola osika (Populus tremula), jesion wyniosły (Fraxinus excelsior), wiąz górski (Ulmus glabra) i wiąz pospolity (Ulmus minor).

Około 60% powierzchni leśnej parku zajmuje zespół roślinny grądu subkontynentalnego (Tilio-Carpinetum). Skład gatunkowy drzewostanów grądowych jest bogaty i zmienny. To zróżnicowanie nastąpiło w wyniku gospodarczej działalności człowieka. Przez kilka stuleci w lasach wokół jeziora Wigry wycinano cenne gatunki liściaste. Od XIX wieku rozpoczęło się powszechne odnawianie lasów sosną. Spowodowało to również zwiększenie udziału świerka, który łatwo obsiewał się na zrębach i pod widnym okapem sosen. W ten sposób powstawały zubożałe zbiorowiska grądowe. Udział sosny zwyczajnej (Pinus silvestris) zwykle nie powinien być większy niż 30% na najsuchszych i najuboższych fragmentach grądów. Obecnie sosna panuje na większości powierzchni drzewostanów.

Może to często wprowadzać w błąd. Liczne występowanie sosny, zwłaszcza w młodych fragmentach lasów, mogłoby wskazywać, że mamy do czynienia z uboższymi (borowymi) zespołami leśnymi. Dopiero baczna obserwacja podszytu (podszyt to dolna warstwa w drzewostanie, złożona z gatunków krzewiastych i drzewiastych) i runa może upewnić, że w tym miejscu jest zbiorowisko grądu.

Wśród krzewów występuje leszczyna pospolita (Corylus avellana), trzmieliny – pospolita (Evonymus europaeus) i brodawkowata (E. verrucosus, u nas występuje szczególnie licznie, gdyż jest to gatunek kontynentalny), wiciokrzew suchodrzew (Lonicera xylosteum) oraz młode lipy, klony i dęby. W runie można napotkać między innymi przylaszczkę pospolitą (Hepatica nobilis), zawilca gajowego (Anemone nemorosa), gwiazdnicę wielokwiatową (Stellaria holostea), pszeńca gajowego (Melampyrum nemorosum) i przytulię leśną (Galium silvaticum).

Z grądów WPN sosna jest stopniowo wypierana. Gatunki liściaste z naturalnego obsiewu lub posadzone przez człowieka ocieniają dno lasu, uniemożliwiając rozwój siewek światłożądnej sosny, które zamierają. Zaskakujący w grądach WPN jest znikomy udział grabu zwyczajnego (Carpinus betulus). Zazwyczaj w tego typu lasach jest to gatunek najliczniejszy, natomiast wokół Wigier grab rośnie sporadycznie i występuje na niewielkich płatach. Kolejna cecha grądów w naszym parku to duży udział świerka. W mszystym wariancie grądu subkontynentalnego może on wynosić nawet do 60%.

Istotny w lasach WPN jest także udział zbiorowisk zaliczanych do borów mieszanych. Bory mieszane są zbiorowiskami uboższymi od grądów. W parku najliczniejszy jest zespół subborealnego boru mieszanego (Serratulo-Pinetum), który zajmuje prawie 30% powierzchni lasów.

W tym widnym zbiorowisku gatunkiem panującym jest sosna, której udział w najsuchszych miejscach może dochodzić nawet do 90%. Oprócz sosny w zróżnicowanym udziale występuje świerk. Inne gatunki tworzące drzewostan to dąb szypułkowy, brzoza brodawkowata i osika. Warstwa krzewów jest w borze mieszanym bardzo dobrze rozwinięta (choć już nie tak bogata jak w grądzie), złożona głównie z leszczyny, kruszyny (Frangula alnus), jarzębiny (Sorbus aucuparia), kaliny (Viburnum opulus) i głogów (Crataegus).

Na znacznie mniejszych powierzchniach WPN występują zespoły leśne na glebach wilgotnych lub mokrych. Wśród nich dominują olsy i łęgi, zajmujące prawie 5% powierzchni wszystkich lasów parku. Olsy (lub olesy) to lasy bagienne olszy czarnej (Alnus glutinosa). Charakterystyczna jest dla nich kępowa struktura. Kępy wokół pni drzew i krzewów powstają z powodu wahania poziomu wody gruntowej. Zagłębienia pomiędzy kępami są przez długie okresy w roku wypełnione wodą. W warstwie drzew olszy towarzyszą jesion (Fraxinus excelsior), brzoza omszona (Betula pubescens) i wszędobylski w lasach parku świerk.

Łęgi powstają wszędzie, gdzie woda stale podsiąka lub na terenach okresowo zalewanych wodą, głównie w dolinach rzek. Nie mają struktury kępowej, a skład gatunkowy drzew jest bogatszy niż w olsach. Oprócz olszy, jesionu, brzozy i świerka rosą tu również dąb, lipa, klon oraz wiązy. Podszyt rozwinięty jest obficie i składa się głównie z młodych drzew.

Na pozostałym obszarze lasów (około 5%) rosną w parku zespoły borów sosnowych i sosnowo-świerkowych. Największe ich powierzchnie występują w południowej części parku, ponieważ właśnie tam znajdują się najuboższe, piaszczyste gleby.

dalej