PORADNIK OBSERWACJI TERENOWYCH W LESIE

   

   

Aby zaobserwować drobne organizmy żyjące w glebie, mchu, na korze drzew, pod korą, na liściach trzeba wyrobić w sobie umiejętność zwracania uwagi na te „drobiazgi”. Drobne bezkręgowce możemy najłatwiej zaobserwować od wiosny do jesieni.. Najwięcej owadów najlepiej widać w czerwcu, lipcu. Wystarczy obserwować pnie drzew, zwłaszcza te spróchniałe. Odchylamy trochę korę i bez problemu łapiemy do słoiczka np. jakiegoś wija, czy ślimaka. Do wielu „zwierzątek” trzeba mieć dobry refleks, gdyż niektóre bardzo szybko uciekają. Wszelkie obserwacje w lesie wymagają czasu i przede wszystkim cierpliwości. Ślimaki można bez problemu znaleźć - one nie uciekają. Gdy bierzemy próbkę do słoiczka z powierzchni gleby, najlepiej spod mchu, dajemy trochę wody, wytrząsamy (żyjące w glebie organizmy nie lubią zalewania i przemieszczają się na powierzchnię), odczekujemy chwilkę i powierzchniową warstewkę przenosimy na szalkę lub na wieczko od słoiczka. Następnie obserwujemy próbkę dobrą lupą filatelistyczną i rysujemy znalezione okazy w notatniku. Możemy też zebrać materiał do słoiczka obserwacje przeprowadzić później w szkole. Mchy, porosty wytrząsamy na kartkę papieru i oglądamy przez lupę to, co wypadnie na papier. Możemy też oglądać bezpośrednio pod lupą. Aby złapać owady, siatką, ruchem ósemkowym przeczesujemy np. runo, krzewy. W połowie długości siatki skręcamy ją, przytrzymujemy jedną ręką a następnie ostrożnie odkręcamy i delikatnie wyjmujemy złapane do niej owady. Przytrzymujemy je delikatnie starając się ich nie uszkodzić i próbujemy je oznaczyć.

   

Zupełnie inaczej będziemy próbować znaleźć duże zwierzęta. Wędrując po szlakach turystycznych Wigierskiego Parku Narodowego odnajdziemy wiele dowodów obecności rozmaitych gatunków tych zwierząt. Są o wiele łatwiejsze do obserwacji niż te drobne bezkręgowce. Pozostawiają po sobie liczne ślady: odciski racic, łap i szponów; resztki pokarmu, sierść, pióra, łuski, odchody, połamane bądź poobdzierane z kory gałęzie drzew i krzewów. Aby rozpoznać gatunek musimy poznać budowę kończyn poszczególnych zwierząt, sposób poruszania się i odżywiania, a nawet ich zwyczaje.

   

Znajomość różnorodnej budowy kończyn zwierząt pozwala określić, jaki gatunek pozostawił tropy. Ważnymi wskazówkami pozwalającymi stwierdzić, z jakim zwierzęciem mamy do czynienia jest ogólna forma tropów, liczba palców zakończonych lub niezakończonych pazurami, kształt, wielkość i ułożenie opuszek. W zależności od rodzaju podłoża, ślady tego samego zwierzęcia mogą znacznie się różnić. O wiele łatwiej odczytamy tropy pozostawione na miękkim i wilgotnym piasku bądź błocie, zdecydowanie trudniej dostrzeżemy ślady pozostawione na twardej ziemi. Dzięki tropom możemy określić kierunek ruchu zwierzęcia a nawet odtworzyć zdarzenia, jakie miały miejsce wcześniej, nawet, jeśli od tego czasu upłynęło wiele godzin. Poszukiwanie śladów wymaga wiele cierpliwości, zbytni pośpiech powoduje zwykle zgubienie śladów a nawet ich zatarcie przez tropiącego. Idąc za tropami musimy iść obok, gdyż zadeptanie ich utrudni nam powrót do punktu wyjścia, zwłaszcza, gdy zwierzę kluczy.

   

Jednym ze sposobów określania miejsca występowania danego gatunku jest umiejętność rozpoznawania miejsc żerowania zwierząt oraz analiza ich odchodów. Kształt i rozmiar kału jest charakterystyczny dla poszczególnych gatunków. Kał zwierząt roślinożernych jest mocno odwodniony, o kulistym i ziarnistym kształcie. Odchody zwierząt mięsożernych są wydłużone i walcowate, często wygięte o dość miękkiej konsystencji. Bardzo często zawierają resztki kości, piór, sierści i innych części ciała ofiar. Stałe miejsca odżywiania się niektórych gatunków ptaków jest bardzo łatwe do zauważenia w terenie. Na przykład obecność sów stwierdzimy po porozrzucanych pod drzewami wypluwkach. Są to owalne, nieregularne bryły, składające się z pozlepianych, niestrawionych fragmentów ofiar. Inne ptaki mięsożerne również pozostawiają wypluwki oraz wydalają płynny, białawy kał. Miejsca takie nieomylnie wskażą nam drzewa, na których skrzydlaci drapieżcy budują gniazda i wyprowadzają w bieżącym roku lęg. Oczywiście, najlepszym sposobem potwierdzenia występowania w terenie interesujących nas gatunków jest bezpośrednia obserwacja zwierząt. Wyposażeni w odpowiedni sprzęt optyczny – lornetki i lunety, w sprzęt fotograficzny, możemy udać się do lasu by stwierdzić i udokumentować występowanie przedstawicieli leśnej fauny. Pierwszymi zwierzętami, na jakie natkniemy się w lesie będą najprawdopodobniej ptaki. Są one najliczniej reprezentowaną gromadą kręgowców i zanim zaczniemy obserwacje, musimy nauczyć się je rozpoznawać. Nawet powierzchowna wiedza na temat najpospolitszych gatunków daje wyobrażenie o ogromnej różnorodności ich wyglądu zewnętrznego. Zatem przed pierwszym wyjściem w teren, powinniśmy przejrzeć przewodnik do rozpoznawania ptaków. Będzie też on stanowił podstawowy element naszego ekwipunku podczas wszystkich wycieczek do lasu. Niektóre gatunki płazów, ptaków oraz ssaków możemy też z powodzeniem wabić. Wyposażeni w magnetofon, bądź też dostępne na rynku wabiki możemy sprawić, by zwierzęta podeszły w pobliże obserwatora lub odpowiedziały na głos wabika. Umiejętne podchodzenie lub wabienie oraz spokojna obserwacja dostarczą miłośnikom przyrody wielu niezapomnianych wrażeń.

    

Korzystając z przewodnika, możemy nauczyć się nie tylko oglądania organizmów, występujących w lesie, ale przy okazji możemy zapoznać się ze skróconą systematyką, zaznajomić się z nazwami łacińskimi obowiązującymi w nauce. Jeśli występuje skrót sp. (species) przy nazwie rodzajowej, znaczy to, że dany gatunek nie został oznaczony dokładnie. Przy nazwie gatunkowej obowiązuje podanie nazwiska autora, który go pierwszy opisał, np. szerszeń (Vespa crabro L.,). Vespa jest nazwą rodzajową, Vespa crabro nazwą gatunkową, a autorem, który odkrył gatunek i opisał go jest Linneusz (L. – skrót). Znajomość nazw łacińskich zawsze ułatwia porozumiewanie się w świecie miłośników przyrody.

   

   

   Spis treści

Dalej