Hasło powrotu do przyrody to nie hasło abdykacji kultury

- to hasło walki kultury prawdziwej z pseudokulturą.

To hasło walki o najwyższe kulturalne dobra”

(Jan Gwalbert Pawlikowski (1860-1939))

Przewodnik pomyślany jest jako pomoc dla młodzieży szkolnej, uczestniczącej w zajęciach terenowych i laboratoryjnych. Głównym celem jest zapoznanie uczestników zajęć z różnymi organizmami żyjącymi w lasach Wigierskiego Parku Narodowego. Zajęcia te mogą być prowadzone przez nauczycieli lub pracowników WPN. Ofertę z programem można uzyskać w biurze parku.

Przewodnik nie jest kluczem do oznaczania gatunków, stanowi tylko przegląd najczęściej spotykanych i najłatwiejszych do zauważenia zarówno drobnych, jak i większych organizmów żyjących w lesie. Przyjęto systematyczny układ gatunków według projektu „Fauna Europaea” (Andrzejewski, Weigle 2003). O wyborze prezentowanych gatunków decydowały przede wszystkim publikowane i niepublikowane wyniki dotychczasowych badań naukowych prowadzonych przez specjalistów z różnych dziedzin, działających lub przebywających nawet przez krótki okres czasu na terenie parku. Informacje ogólne opracowano na podstawie literatury, której spis znajduje się na końcu przewodnika.

WSTĘP

Mapa 2. Wigierski Park Narodowy

Intensywna działalność człowieka na tym terenie trwała około trzystu lat. Ale w porów- naniu z działalnością człowieka w zachodniej i południowej Europie trwającą od ponad 2-3 tysięcy lat, człowiek na tym terenie nie przekształcił lasu do końca tak by skład gatunkowy tutejszych lasów odbiegał istotnie od tych, które były tu przed wiekami. Jedynie około 38% (3368 ha) ma skład niezgodny z naturalnymi warunkami siedliska. Najczęściej występującym gatunkiem drzewa jest sosna zwyczajna (80 % powierzchni drzewostanów), w większości sadzona ludzką ręką. Świerk występuje prawie we wszystkich zespołach leśnych parku, jest tu najbardziej żywotnym gatunkiem. Łatwo się odnawia, czyli sam się rozsiewa i naturalnie wchodzi do drzewostanów. Prace ochronne na terenie parku mają doprowadzić do tego, aby cały drzewostan był jak najbardziej zbliżony do naturalnego, który istniał tu przed wiekami i charakteryzował się większym udziałem gatunków liściastych. W naturalnym lesie powinno być również dużo leżących martwych i suchych stojących drzew. Las powinien być zróżnicowany wiekowo, czyli powinny być stare, młode i takie drzewa, które dopiero wyrosły, siewki itd. W takim różno- wiekowym lesie jest najwięcej różnorodnych organizmów.

Nie wszyscy wiedzą, że w Polsce występuje około 40 000 gatunków zwierząt, w tym około 70 % gatunków to owady. Dużo wiemy o ochronie gatunkowej kręgowców, choć stanowią one tylko 1,7 % gatunków występujących w Polsce. Chroni się ich około 80 %. Z bezkręgowców chroni się tylko około 0,5 % gatunków, a są one bardzo zagrożone wyginięciem, głównie z powodu zmian środowiskowych. Nie zdajemy sobie sprawy, że niektóre bezkręgowce są ściśle związane z określonym środowiskiem, np. starymi drzewami, których niedostatek może spowodować wyginięcie, często bezpowrotne ich małych mieszkańców. Larwy niektórych owadów z rodziny sprężykowatych żerują w murszejącym drewnie. Postać dorosła owada jest drapieżna. Wiele owadów i roztoczy nie zasiedla pni cieńszych niż 40 cm, są też takie, które do życia potrzebują ponad dwustuletniego drzewa. Niektóre bezkręgowce muszą mieć do życia drewno w różnych fazach rozkładu, inne złamane, stojące pnie, lub dziuple. Wiele organizmów, zwłaszcza tych drobniejszych jak np. glony, pierwotniaki, owady nie jest do końca poznanych, pomimo zainteresowania specjalistów. Zwykły obserwator, o ile potrafi je dostrzec, widzi te najbardziej pospolite. Dlatego założeniem przewodnika jest zbliżenie i pokazanie bardzo wycinkowej części złożoności w delikatnej strukturze lasu. Widzimy drzewa, krzewy, większe zwierzęta a las składa się nie tylko z nich, ale jeszcze z wielu innych, mniejszych organizmów. Drobne kręgowce i bezkręgowce, glony, mchy, grzyby, porosty są bardzo cenne dla zachowania różnorodności biologicznej.

Co rozumiemy pod nazwą różnorodność biologiczna (bioróżnorodność)? Jest to zróżnicowanie wszystkich żywych organizmów różnego pochodzenia, obejmującego między innymi ekosystemy lądowe i wodne (także morskie). Najistotniejszym elementem różnorodności biologicznej jest różnorodność wewnątrzgatunkowa, genetyczna.

Różnorodność biologiczna jest naszym największym bogactwem. Chronienie poszczególnych gatunków jest bardzo ważne, ale niewystarczające – nie zdaje egzaminu, jeśli jednocześnie nie chronimy odpowiednich siedlisk. Ochrona środowiska – całych ekosystemów ma najważniejsze znaczenie dla utrzymania różnorodności gatunkowej. Ochrona obszarowa pozwala właśnie na jednoczesną ochronę gatunków, siedlisk i krajobrazu. I taką właśnie istotną rolę w zachowaniu całej różnorodności biologicznej mają parki narodowe, czy krajobrazowe. Nasz Wigierski Park Narodowy również.

Więcej informacji o lasach można uzyskać przeglądając stronę internetową WPN http://www.wigry.win.pl, foldery z serii Poznaj przyrodę WPN, album - X lat Wigierskiego Parku Narodowego, Numer specjalny Kwartalnika Wigry - Wigierski Park Narodowy, przewodniki po ścieżkach edukacyjnych: LAS, SUCHARY, JEZIORA, PUSZCZA.

   Spis treści

Dalej