|
Klucz do oznaczania słodkowodnej makrofauny bezkręgowej |
|
|
UWAGI OGÓLNE
Bioindykacja wód wykorzystuje doświadczenia wielu kierunków nauki, w tym ekologii, toksykologii środowiskowej i fizjologii organizmów wodnych. Jej znaczenie dla oceny jakości wód stale rośnie, pomimo istotnych postępów w metodach określania wielu fizycznych i chemicznych właściwości środowisk wodnych. Obydwa te kierunki - bioindykacja i analizy fizykochemiczne wód - tworzyć mogą wzajemnie uzupełniający się system oceny środowiska. Analizy fizykochemiczne dostarczać mogą informacji np. o koncentracjach wybranych pierwiastków lub związków chemicznych o udokumentowanych progach toksyczności (głównie dla człowieka), podczas gdy bioindykacja pozwala na określenie sumarycznych efektów oddziaływania wszystkich czynników środowiskowych na organizmy. W tym kierunku rozwijają się systemy monitoringu wód w wielu krajach, o czym będzie mowa w dalszej części tej książki.
W bioindykacji wód rozwijają się dwa zasadnicze kierunki: bioindykacja terenowa i bioindykacja laboratoryjna. W bioindykacji terenowej oceny jakości wody dokonuje się na podstawie analizy składu gatunkowego, liczebności i struktury zespołów organizmów występujących w badanym środowisku, bądź też reakcji organizmów umieszczanych w nim eksperymentalnie (np. testy pstrągowe). Dotyczy to zwłaszcza wód silnie zanieczyszczonych, gdzie miarą stopnia skażenia jest reakcja zwierząt wprowadzonych do badanego środowiska. Bioindykacja laboratoryjna umożliwia precyzyjną ocenę sumarycznego oddziaływania większości czynników środowiskowych na organizmy żywe. Badaniu podlegają próbki pobrane w terenie, a miarą jakości wody (w szczególności jej sumarycznej toksyczności) jest rodzaj i czas reakcji organizmów wodnych wprowadzanych do tych próbek. Ten rodzaj bioindykacji jest możliwy do zastosowania także w przypadku badań wód silnie skażonych, nawet takich, w których żadne żywe organizmy już nie występują. Uzyskane dane doświadczalne informują jednakże o stopniu skażenia środowiska i dynamice jego oddziaływania na organizmy, a także o trwałości skażenia środowiska - jeśli badania są powtarzane. Na szczęście sytuacje katastrof ekologicznych wynikających z silnego skażenia środowiska są rzadkie i dla wiekszości naszych wód stosowane być mogą metody opisowej (nie eksperymentalnej) bioindykacji terenowej.
Rozwój zastosowań bioindykacji uzależniony jest nie tylko od postępów w poznawaniu zakresów tolerancji poszczególnych gatunków i ich zespołów na różnorodne czynniki środowiskowe, lecz także od przygotowania służb odpowiedzialnych za monitoring stanu środowiska do właściwego analizowania i interpretowania danych przyrodniczych. Punktem wyjścia do powszechnego wprowadzenia bioindykacji może być popularyzacja wiedzy na temat różnorodności organizmów występujących w wodach oraz ich podstawowych wymagań siedliskowych. Zapoczątkowany już w naszym kraju program monitoringu przyrody oraz założenia rozszerzonego programu monitoringu jezior "reperowych" uwzględniają potrzebę systematycznych obserwacji charakterystycznych zespołów organizmów wodnych, w tym niektórych grup makrofauny bezkręgowej.
|
|