|
Klucz do oznaczania słodkowodnej makrofauny bezkręgowej |
|
|
WYKORZYSTANIE MAKROFAUNY BEZKRĘGOWEJ DO OCENY JAKOŚCI WÓD POWIERZCHNIOWYCH (cz.1 z 4)
Metody wykorzystywane do oceny jakości wód powierzchniowych powinny być proste, łatwe i szybkie w wykonaniu, obiektywne, porównywalne , (choćby w skali europejskiej), a także czułe i oczywiście tanie, przy czym wszystkie te wymogi są ważne na każdym z etapów analizy. W Polsce stosuje się jak dotychczas głównie metody fizyczno-chemiczne, w mniejszym zakresie mikrobiologiczne, parazytologiczne i biologiczne (hydrobiologiczne). Podział na trzy ostatnie metody jest nieco sztuczny i dokonany głównie ze względu na odmienną metodykę badań. W Polsce dla klas jakości wody nie opracowano dotychczas wskaźników biologicznych. Tymczasem w krajach Europy Zachodniej główne znaczenie przypisuje się metodom hydrobiologicznym. Coraz częściej też zamiast mówić o jakości samej wody, która może być czymś bardzo zmiennym w czasie, mówi się o jakości całego środowiska cieku.
Metody biologiczne (hydrobiologiczne) w porównaniu z metodami fizycznochemicznymi mają szereg zalet. Informują one bowiem, między innymi, w jaki sposób zanieczyszczenia wpływają na organizmy, obrazują zmiany jakości wody w dłuższych odcinkach czasowych, dają bezpośredni obraz wpływu zanieczyszczeń na organizmy, są z jednej strony "odporne" na chwilowe przerwy w dopływie ścieków (w wypadku badań fizyczno-chemicznych uzyskujemy wtedy informację o dobrej jakości wody), ale równocześnie uwzględniają wpływ krótkoterminowych "katastrof ekologicznych, wreszcie wykrywają same zmiany, a nie ich przyczyny. A co najważniejsze, pozwalają na ocenę jakości nie samej tylko wody, ale całego środowiska. Pamiętać tylko należy, że w odniesieniu do makrofauny bezkręgowej metody te są opracowane w dostatecznym stopniu jedynie dla cieków. Dla oceny wód stojących stosowane są niekiedy wskaźniki biologiczne, bazujące na strukturze zespołów planktonowych.
Istnieje szereg metod oceny jakości wód wykorzystujących organizmy żywe. Dotychczas w Polsce stosowany jest znana od blisko 100 lat system saprobowej klasyfikacji wód. W metodzie tej wykorzystywane są liczne organizmy należące do różnych grup systematycznych i ekologicznych, jednak w Polsce badania te prowadzi się wyłącznie w oparciu o bioseston (drobne organizmy zasiedlające toń wodną) Tymczasem w krajach Europy Zachodniej i w Ameryce dominują metody wykorzystujące makrofaunę bezkręgową, przy czym jedynie w Niemczech stosowana jest nadal metoda saprobów; w innych krajach (Belgia, Dania, Francja, Irlandia, Włochy, Luxemburg, Holandia, Portugalia, Hiszpania i Wielka Brytania) wykorzystuje się tzw. indeksy biotyczne, a w Stanach Zjednoczonych wskaźniki zróżnicowania gatunkowego. W związku z planami przystąpienia Polski do Unii Europejskiej istnieje konieczność dostosowania Polskich Norm do wymogów Unii; dotyczy to także norm dotyczących określania jakości wody. Odpowiednie normy ISO są obecnie tłumaczone i w niedługim czasie staną się zapewne obowiązujące.
System saprobów
W metodzie tej, która powstała na początku XX wieku (w latach 1902-1909 opracowali ją Kolkwitz i Marson, wyróżniając około 1000 gatunków wskaźnikowych) przyjęto, że organizmy wodne różnią się tolerancją na zanieczyszczenia i w związku z tym każdy gatunek ma jakąś wartość wskaźnikową (jest wskaźnikiem stanu zanieczyszczeń). Modyfikacje tej metody przeprowadzili m.in. w roku 1955 Pantle i Buck (1955), w latach 1966 i 1973 Sladecek, w roku 1956 Hanuska, w roku 1961 Zelinka i Marvan oraz w roku 1968 Gołowin, zwiększając bądź ograniczając listę gatunków wskaźnikowych. W systemach saprobów wykorzystywane są jako gatunki wskaźnikowe organizmy z bardzo różnych grup taksonomicznych (Rys.1).
Rys. 1. Liczba gatunków wskaźnikowych w systemach saprobowych, dla różnych klas jakości wód (I-IV)
Dla obliczenia indeksu saprobowości (S) wymagana jest znajomość zarówno składu gatunkowego, jak i liczebności, lub frekwencji, ewentualnie względnej częstości występowania (h) poszczególnych gatunków. Następnie do wzoru podstawia się te wartości oraz wskaźnik saprobowości danego gatunku (s) i, a niektórych modyfikacjach metody jego wartość wskaźnikową (g), odczytane z odpowiednich tabel.
|
|
