Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody 20.1:79-92, 2001


ALICJA STANKIEWICZ

Preferencje środowiskowe i fenologia rzadkich gatunków pająków (Araneae)
występujących w Wigierskim Parku Narodowym
.

STANKIEWICZ A. 2001. Habitat preferences and phenology of some rare spider species (Araneae) in Wigry National Park. Parki nar. Rez. przyr., Białowieża, 20.1: 79-92.

ABSTRACT: I investigated the spider fauna of 2 raised peat-bogs, marshy coniferous forest and mixed coniferous forest in Wigry National Park in 1992-1994. Spiders were collected by means of pitfall traps. I found boreo-montane species rare to Polish fauna, such as Agyneta cauta, Pardosa hyperborea, Scotina palliardi and Gnaphosa microps. New localities of Zornella cultrigera, subarctic species, in Wigry National Park were discovered. Comparative analysis of habitat preferences and phenology of selected spider species are given in the paper.

KEY WORDS: Araneae, boreo-montane and subarctic spider species, habitat preferences, phenology, coniferous forests, raised peat-bogs, Wigry National Park, Poland

Alicja Stankiewicz, Uniwersytet w Białymstoku, Instytut Biologii, ul. Świerkowa 20B, 15-950 Białystok,
 e-mail: alicjast@noc.uwb.edu.pl

WSTĘP

Badania araneofauny w Polsce dostarczyły sporo wiadomości o jej różnorodności gatunkowej oraz preferencjach środowiskowych pospolitych i niektórych rzadkich gatunków pająków (PRÓSZYŃSKI, STARĘGA 19%1, 1997; WOŹNY 1994; WOŹNY, BALDY 1996). Mała 1iczba stanowisk większości rzadkich gatunków, a także niewielka liczebność ich populacji często uniemożliwiały analizę ich rozmieszczenia oraz opis ich fenologii. Pająki rzadkie w faunie Polski; to gatunki występujące na obrzeżu zwartego zasięgu lub na izolowanych stanowiskach. Wiadomości o fenologii i preferencjach środowiskowych z takich regionów są cennym uzupełnieniem bionomii gatunku.

Badania prowadzone w Wigierskim Parku Narodowym wykazały obecność 5 rzadkich w faunie Polski gatunków pająków (STANKIEWICZ 1995 i dane nie publikowane; STARĘGA, STANKIEWICZ 1996; KUPRYJANOWICZ i in. 1998). Celem niniejszej pracy jest przedstawienie ich rozmieszczenia, preferencji środowiskowych i fenologii.

TEREN BADAŃ

Wigierski Park Narodowy, obejmujący północną część Puszczy Augustowskiej wraz z jeziorami wigierskimi, leży na Pojezierzu Suwalsko-Augustowskim. Wśród zbiorowisk roślinnych Wigierskiego Parku Narodowego przeważają zbiorowiska leśne, stanowiące 66% powierzchni Parku (SOKOŁOWSKI 1988). Spośród nich wybrałam następujące zespoły:

  1. Bór mieszany trzcinnikowo-sosnowy (Calamagrostio arundinaceae-Pinetum). Bór sosnowy z 60-letnim drzewostanem (zwany dalej borem trzcinnikowym) charakteryzuje się dużym udziałem traw i gatunków ciepłolubnych. Zwarty drzewostan zbudowany z sosny (Pinus sylvestris) i świerka (Picea abies). W runie dominuje trzcinnik piaskowy (Calamagrostis arundinacea) i szczawik zajęczy (Oxalis acetosella). Warstwa mszysta zdominowana przez Pleurozium schreberi z domieszką Hylocomium splendens. Zespół ten reprezentowany jest przez płat boru w oddziale 87.

  2. Mszar sosnowy (Ledo-Sphagnetum). Mszar sosnowy zajmuje powierzchnię około 20 ha w bezodpływowej niecce, w rezerwacie Suche Bagno (oddział 69). Drzewostan składa się wyłącznie z karłowatej sosny. W zwartym runie przeważa wrzos zwyczajny (Calluna vulgaris), wełnianka pochwowata (Eriophorum vaginatum), modrzewnica zwyczajna (Andromeda polifolia) i żurawina błotna. Warstwa mszysta zdominowana jest przez Sphagnum magellanicum i S. cuspidatum, zaś Polytrichum strictum, Alaucomium palustre i Entodon schreberi stanowią domieszkę. Mszar sosnowy otoczony jest borem bagiennym.

  3. Bór bagienny (Vaccinio uliginosi-Pinetum) otacza mszar sosnowy kilkunastometrowym pasem. Warstwa drzew zwarta, złożona wyłącznie z sosny. Runo zdominowane jest przez wełniankę pochwowatą, wrzos zwyczajny, modrzewnicę zwyczajną, żurawinę błotną i turzycę pospolitą (Carex nigra). W warstwie mszystej przeważa Sphagnum magellanicum z domieszką Polytrichum strictum i Alaucomium palustre.

  4. Bór brusznicowy (Vaccinio vitis-idaeae-Pinetum) występuje na stoku niecki w rezerwacie Suche Bagno i sąsiaduje z borem bagiennym. Drzewostan boru tworzy sosna z domieszką świerka. W runie dominują: borówka czernica (Vaccinium myrtillus), gorysz pagórkowy (Peucedanum oreoselinum), konwalia majowa (Convallaria majalis), nawłoć pospolita (Solidago virgaurea) i przetacznik leśny (Veronica officinalis). W warstwie mszystej przeważa Hylocomium splendens z domieszką Polytrichum juniperinum.

MATERIAŁ I METODY

Pająki w borze trzcinnikowym i na mszarze sosnowym zbierałam w latach 1992-1994 od połowy kwietnia do końca listopada. W 1993 roku rozpoczęłam odłowy na początku kwietnia, zaś w 1994 zakończyłam je 22 grudnia. W borze bagiennym i borze brusznicowym prowadziłam odłowy pająków tylko w 1994 roku.

Metodą odłowu pająków były pułapki Barbera. Na każdym stanowisku funkcjonowało 10 kubków wypełnionych do połowy 75% roztworem glikolu etylenowego lub płynem borygo z dodatkiem detergentu. Brzegi kubków znajdowały się pod ściółką (na wysokości powierzchni gleby) a na torfowisku - około 3 cm poniżej powierzchni darni. Zawartość pułapek wybierałam co dwa tygodnie.

Spośród oznaczonych gatunków do charakterystyki fenologii wybrałam pająki rzadkie w faunie Polski. Za gatunki rzadkie w skali kraju uznałam takie, które wykazano z nie więcej niż 15 stanowisk w Polsce. Wśród nich wyróżniłam trzy kategorie:

  • gatunki bardzo rzadkie - wykazane z nie więcej niż 5 stanowisk;

  • gatunki rzadkie - znane nie więcej niż z 10 stanowisk;

  • gatunki dość rzadkie - wykazane z nie więcej niż 15 stanowisk w Polsce.

Spośród oznaczonych, rzadkich gatunków pająków do charakterystyki fenologii wybrałam te, których liczba złowionych osobników przekroczyła 40 sztuk. Taki warunek spełniają następujące gatunki:

  1. Agyneta cauta (O. P.-CAMBRIDGE, 1902): mszar sosnowy (206 osobników), bór bagienny (6 osobników).

  2. Zornella cultrigera (L. KOCH, 1879): bór trzcinnikowy (17 osobników), bór brusznicowy (18 osobników), bór bagienny (6 osobników).

  3. Pardosa hyperborea (THORELL, 1870): mszar sosnowy (109 osobników).

  4. Scotina palliardi (L. KOCH, 1881): mszar sosnowy (163 osobniki), bór bagienny (l osobnik).

  5. Gnaphosa microps HOLM, 1939: mszar sosnowy (155 osobników), bór bagienny (2 osobniki).

Przyjmuje się, że wzrost liczebności pająków w pułapkach Barbera wynika ze wzrostu ich aktywności. Zakłada się także, że maksymalna liczba samców pająków w pułapkach Barbera świadczy o szczycie ich aktywności płciowej (np.: TRETZEL 1954, NIEMELÄ i in. 1994). Wzrost aktywności samic może być natomiast związany zarówno z aktywnością płciową, jak również poszukiwaniem pokarmu czy odpowiedniego miejsca na złożenie kokonu z jajami (TOFT 1976). Do charakterystyki fenologii zastosowałam podział TRETZELA (1954), wyróżniający cztery grupy gatunków na podstawie różnic w długości okresu występowania osobników dorosłych i aktywności płciowej:

  • gatunki eurychronowe o długim okresie występowania i aktywności płciowej, 

  • gatunki stenochronowe, mające krótki okres występowania i aktywności płciowej

  • gatunki przejściowe, ze stenochronowymi samcami i eurychronowymi samicami, 

  • gatunki diplochronowe, charakteryzujące się dwoma okresami dojrzałości i aktywności płciowej w ciągu roku.

Za gatunki eurychronowe uznałam za DZIABASZEWSKIM (1991) te, których okres występowania form dorosłych i aktywności płciowej trwa co najmniej 5 miesięcy. Za gatunki stenochronowe przyjęłam takie, których okres aktywności płciowej i obecności osobników dorosłych nie jest dłuższy niż 4 miesiące. 

ciąg dalszy

strona główna Wigierskiego Parku Narodowego

 

.