Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody  (Parki nar. Rez. Przyr.)   22  4: 517– 530,  2003


Alicja Stankiewicz

Araneofauna epifityczna w wybranych zbiorowiskach leśnych
Wigierskiego Parku Narodowego


STANKIEWICZ A. 2003. The spider fauna (Araneae) of the herb layer in forest associations of Wigry National Park.
Parki nar. Rez. Przyr. 22: 517 – 530.

ABSTRACT: The spider fauna of herb layer was investigated in forests of Wigry National Park: raised peat-bogs (Ledo – Sphagnetum), 60 and 90-years old mixed coniferous forest (Calamagrostio arundinaceae – Pinetum), dry-ground forest (Tilio – Carpinetum), riverside carr (Circaeo – Alnetum) and alder forest (Carici elongatae – Alnetum). Spiders were collected during 3 years on each study site with entomological sweep-net. They were sampled at four weeks intervals from April to the end of October. This method yielded 4805 specimens: 4251 adults and juveniles were determined to species and 573 juveniles – determined within genus or family only. A total of 109 spider species in herb layer were found. Epiphyton is dominated by wide-range and common spider species. Following species: Enoplognatha ovata, Linyphia triangularis, Meta segmentata, Diaea dorsata and Neriene radiata occurr in all study sites. Theridiosoma gemmosum is the only one stenobiont which was found in herb layer. The cenological comparison of epiphyton revealed changes in dominance position of closely related spiders (Pachygnatha clercki and P. listeri, Tetragnatha dearmata and T. montana) with the change of humidity in deciduous forests.

KEY WORDS: Araneae, epifitic spiders, forests, Wigry National Park, Poland.

Alicja Stankiewicz: Uniwersytet w Białymstoku, Instytut Biologii, ul. Świerkowa 20B,15 – 950 Białystok, tel. (0 85) 745 73 19, e-mail: alicjast@uwb.edu.pl


  

WSTĘP

Badania araneofauny leśnej skoncentrowane były głównie na zgrupowaniach pająków epigeicznych. Skład gatunkowy i struktura dominacji epifitonu jest słabiej poznana. Informacje o składzie gatunkowym epifitonu podano z borów suchych i mieszanych (ŁUCZAK 1959; PALMGREN 1972, 1977), łęgów i olsów (DĄBROWSKA--PROT, ŁUCZAK 1968; DĄBROWSKA-PROT i in. 1973), grądów (DZIABASZEWSKA 1978, DZIABASZEWSKI 1991b) oraz mszarów sosnowych (PALMGREN 1972, KŮRKA 1990, WOŹNY 1992). Wigierski Park Narodowy obejmujący północną część Puszczy Augustowskiej jest terenem, na którym przez długi czas nie były prowadzone systematyczne i wieloletnie badania zgrupowań araneofauny. Dotychczas wykazano z tego regionu 120 gatunków pająków (DEMEL 1924; MIKULSKA 1955; STARĘGA 1978; STANKIEWICZ 1995; STARĘGA, STANKIEWICZ 1996; KUPRYJANOWICZ i in. 1997, 1998).

Celem niniejszej pracy jest określenie składu gatunkowego i struktury dominacji zgrupowań pająków epifitycznych w zbiorowiskach leśnych Wigierskiego Parku Narodowego oraz uzupełnienie listy gatunków z terenu Parku.

  

TEREN BADAŃ

Wigierski Park Narodowy leży na Pojezierzu Suwalsko-Augustowskim. Wśród zbiorowisk roślinnych Wigierskiego Parku Narodowego przeważają zbiorowiska leśne, stanowiące około 66% powierzchni Parku (SOKOŁOWSKI 1988). Spośród nich wybrałam następujące zespoły:

1. Bór mieszany trzcinnikowo-sosnowy (Calamagrostio arundinaceae – Pinetum SOKOŁOWSKI 1980)

Bór sosnowy z dużym udziałem traw i gatunków ciepłolubnych. Zwarty drzewostan zbudowany z sosny (Pinus sylvestris) i świerka (Picea abies). Podszyt zdominowany jest przez świerk. W runie dominuje trzcinnik piaskowy (Calamagrostis arundinacea) i szczawik zajęczy (Oxalis acetosella). W domieszce występują między innymi: malina właściwa (Rubus idaeus), borówka czarna (Vaccinium myrtillus), konwalia majowa (Convallaria majalis), pełnik europejski (Trollius europaeus) i czyścica storzyszek (Clinopodium vulgare). Zespół ten reprezentowany jest przez płat boru z drzewostanem 60-letnim w oddziale 87i drzewostanem 90-letnim – w oddziale 105.

Runo w borze trzcinnikowym 60-letnim charakteryzuje większa liczba gatunków charakterystycznych dla dąbrów ciepłolubnych takich, jak dąbrówka rozłogowa (Ajuga reptans), lilia złotogłów (Lilium maratagon) i kokoryczka wonna (Polygonum odoratum). W runie boru trzcinnikowego 90-letniego (oprócz trzcinnika piaskowego i szczawika zajęczego) liczne są: orlica pospolita (Pteridium aquilinum), turzyca palczasta (Carex digitata) i malina kamionka (Rubus saxatilis).

2. Grąd (Tilio – Carpinetum TRACZYK 1962)

Płat grądu położony jest w oddziale 201. Drzewostan zbiorowiska zwarty, zdominowany przez lipę drobnolistną (Tilia cordata) z domieszką brzozy brodawkowatej (Betula pendula) i świerka. Podszyt przerzedzony, z dużym udziałem leszczyny (Corylus avellana) i lipy drobnolistnej. Warstwa runa zwarta, zdominowana przez miodunkę ćmę (Pulmonaria obscura), przylaszczkę pospolitą (Hepatica nobilis), gwiazdnicę wielkokwiatową (Stellaria holostea), gajowca żółtego (Galeobdolon luteum) i pełnika europejskiego .

3. Łęg jesionowo-olszowy (Circaeo – Alnetum OBERD. 1953)

Płat zbiorowiska reprezentujący ten zespół zajmuje niewielką powierzchnię w rezerwacie Kamionka (oddział 119). Drzewostan odznacza się dużym udziałem olszy czarnej (Alnus glutinosa), świerka, jesionu (Fraxinus excelsior) oraz czeremchy (Prunus padus). W podszycie prócz gatunków reprezentujących drzewostan występują: jarzębina (Sorbus aucuparia), wiciokrzew suchodrzew (Lonicera xylosteum) i kruszyna (Frangula alnus). Runo z przewagą turzycy dzióbkowatej (Carex rostrata), tarczycy pospolitej (Scutellaria galericulata), rzeżuchy gorzkiej (Cardamine amara), tojeści pospolitej (Lysimachia vulgaris) i skrzypu bagiennego (Equisetum fluviatile). W domieszce występują: sadziec konopiasty (Eupatorium cannabinum), knieć błotna (Caltha palustris), czartawa błotna (Circaea alpina) i nerecznica błotna (Thelypteris palustris).

4. Ols (Carici elongatae – Alnetum KOCH 1926)

Powierzchnia badawcza założona w rezerwacie Czarna Hańcza, w oddziale 169. Drzewostan zbiorowiska zdominowany przez olszę czarną z domieszką świerka i olszy szarej (Alnus incana). W warstwie zielnej najliczniejsze są: wiązówka błotna (Filipendula ulmaria), psianka słodkogórz (Solanum dulcamara), bobrek trójlistkowy (Menyanthes trifoliata) i przytulia bagienna (Galium uliginosum) oraz turzyce: tunikowa (Carex approprinquata), błotna (C. acutiformis) i sztywna(C. elata). Turzyca długokłosa (C. elongata) występuje tu w domieszce.

5. Mszar sosnowy (Ledo – Sphagnetum SUKOPP 1952)

Mszar sosnowy wybrany został w obrębie sucharu (oddział 119) i w rezerwacie Suche Bagno (oddział 66).

Mszar sosnowy jest najlepiej zachowany w rezerwacie Suche Bagno. Drzewostan składa się wyłącznie z karłowatej sosny. Warstwę krzewów tworzą: sosna zwyczajna, bagno zwyczajne (Ledum palustre) i borówka bagienna (Vaccinium uliginosus). W zwartym runie przeważa wrzos zwyczajny (Calluna vulgaris), wełnianka pochwowata (Eriophorum vaginatum), modrzewnica zwyczajna (Andromeda polifolia) i żurawina błotna (Oxycoccus palustris).

Drzewostan na mszarze sosnowym w obrębie sucharu składa się wyłącznie z brzozy brodawkowatej rosnącej w dużym rozrzedzeniu. Obecność tego gatunku jest następstwem wycięcia sosny na torfowisku. W warstwie krzewów przeważają: brzoza omszona (Betula pubescens), sosna, świerk, bagno zwyczajne i borówka bagienna. W runie tego mszaru, dominują te same gatunki, co na mszarze Suche Bagno (za wyjątkiem wrzosu zwyczajnego).

  

MATERIAŁ I METODY

Pająki z warstwy zielnej zbierałam od połowy kwietnia do końca listopada:w łęgu i na mszarze sosnowym w latach 1992 1994, zaś w borze trzcinnikowym, grądzie i olsie w latach 1993 1995. Próby pobierałam co 4 tygodnie: stosowałam 100 uderzeń czerpaka entomologicznego na każdej powierzchni badawczej. W ten sposób zgromadziłam 4805 osobników. Spośród nich 4251 dojrzałych i młodocianych oznaczyłam do gatunku, zaś 573 młodocianych – jedynie do rodzaju lub rodziny. Klasyfikację systematyczną Araneae przyjęłam za PRÓSZYŃSKIM i STARĘGĄ (1997) ze zmianami zamieszczonymi przez autorów na stronie internetowej (PRÓSZYŃSKI, STARĘGA 2003) (Tabela 1).

Rolę danego gatunku w zgrupowaniu określiłam za pomocą współczynnika dominacji, oznaczającego udział procentowy jego osobników w zespole. Do opisu struktury dominacji zastosowałam za STARĘGĄ (1988) następujące kategorie: E – eudominanty ( 10,01%), D – dominanty (5,01% 10%), I – influenty (2,01% 5%), R – recedenty (1,01% – 2%), S – subrecedenty ( 1%).

Podobieństwo zgrupowań pająków oceniłam na podstawie następujących współczynników:

  • współczynnika podobieństwa składu gatunkowego Sörensena (QS):
     
    gdzie: c – liczba gatunków wspólnych dla dwóch zgrupowań, a – liczba gatunkóww zgrupowaniu pierwszym, b – liczba gatunków w zgrupowaniu drugim.
  • współczynnika podobieństwa struktury dominacji Renkonena (Re):

    gdzie D m.in. oznacza najmniejszą wartość współczynnika dominacji.

Do wyróżniania kategorii rzadkości pająków zastosowałam podział według STANKIEWICZ (2001). W rozważaniach zoogeograficznych posłużyłam się uproszczonym systemem klasyfikacji elementów chorologicznych podobnie, jak STARĘGA (1976). W niniejszej pracy posłużyłam się również uproszczonymi nazwami zbiorowisk leśnych:
– bór mieszany trzcinnikowo-sosnowy z drzewostanem 60-letnim nazwałam borem trzcinnikowym 60-letnim, zaś bór mieszany trzcinnikowo-sosnowy z drzewostanem 90-letnim – borem trzcinnikowym 90-letnim,
– mszar sosnowy Suchar nazwałam mszarem Suchar, zaś mszar sosnowy Suche Bagno – mszarem Suche Bagno.

  

SKŁAD GATUNKOWY I STRUKTURA DOMINACJI EPIFITONU

W epifitonie wszystkich zbiorowisk leśnych stwierdziłam 109 gatunków pająków (Tabela 1). Tylko 4 spośród nich to gatunki wspólne dla wszystkich zgrupowań: Enoplognatha ovata i Linyphia triangularis (eurytopowe gatunki warstwy zielneji krzewów) oraz Diaea dorsata i Neriene radiata (gatunki leśne). W zgrupowaniach pająków najbardziej jednorodną jest grupa eudominantów, składająca się z 1 4 gatunków.

Epifiton w borze trzcinnikowym 60-letnim tworzą: 3 eudominanty – Meta segmentata (23,03%), Linyphia triangularis (21,97%) i Meta mengei (12,87%); 1 dominant – Maso sundevalli (5,73%); 3 influenty – Lepthyphantes tenebricola (3,86%), Diaea dorsata (3,0%), Cyclosa conica (2,43 %). Klasa recedentów składa się z 3 gatunków a subrecedentów – z 23 gatunków.

Struktura dominacji epifitonu w borze trzcinnikowym 90-letnim jest następująca: 4 eudominanty – Meta segmentata (15,68%), M. mengei (14,11%), Linyphia triangularis (12,32%), Enoplognatha ovata (10,70%); 1 dominant – Diaea dorsata (7,34%); 3 influenty – Maso sundevalli (4,41%), Neottiura bimaculata (2,23%), Philodromus collinus (2,11%). Wykazano tu 2 recedenty i 18 subrecedentów.

W grądzie struktura dominacji fauny naroślinnej przedstawia się następująco: 2 eudominany – Enoplognatha ovata (29,34%), Diaea dorsata (12,57%);2 dominanty – Linyphia triangularis (7,89%), Helophora insignis (6,59%); 4 influenty – Philodromus dispar (4,79%), Meta mengei (2,60%), Neottiura bimaculata (2,40%), Paidiscura pallens (2,40%). Stwierdziłam tu 7 recedentów i 23 subrecedenty.

Struktura dominacji fauny naroślinnej w łęgu przedstawia się następująco:1 eudominant – Linyphia triangularis (15,44%); 6 dominantów – Tetragnatha dearmata (9,27%), Dolomedes fimbriatus (9,14%), Tetragnatha montana (6,82%), Pachygnatha listeri (6,44%), Neriene clathrata (5,92%), Meta mengei (5,41%);8 influentów – Enoplognatha ovata (4,38%), Meta segmentata (3,86%), Gongylidium rufipes (3,60%), Bathyphantes nigrinus (3,22%), Tetragnatha obtusa (2,83%), Pachygnatha clercki (2,32%), Floronia bucculenta (2,19%), Neriene montana (2,19%). Występuje tu 31 subrecedentów.

Epifiton w olsie tworzy 1 eudominant – Tetragnatha montana (21,40%) oraz3 dominanty: Bathyphantes nigrinus (9,62%), Linyphia triangularis (5,58%) i Neriene montana (5,07%); 8 influentów: Dolomedes fimbriatus (4,08%), Pachygnatha clercki (4,06%), Gongylidium rufipes (4,51%), Tetragnatha dearmata (3,84%), Meta mengei (3,54%), Trematocephalus cristatus (2,79%), Enoplognatha ovata (2,28%), Floronia bucculenta (2,76%). Wykazałam tu 3 recedenty i 29 subrecedentów.

Struktura dominacji fauny naroślinnej na mszarze Suchar przedstawia się następująco: 1 eudominant – Evarcha arcuata (22,4%), 5 dominantów – Theridion sisyphium (9,61%), Tetragnatha extensa (7,4%), Neriene radiata (5,83%), Theridion varians (5,51%), Evarcha falcata (5,35%); 5 influentów – Mangora acalypha (3,62%), Dolomedes fimbriatus (3,31%), Microlinyphia pusilla (2,99%), Araniella cucurbitina (2,83%) i Theridion pictum (2,52%). Znaleziono tu 7 recedentówi 25 subrecedentów.

Na mszarze Suche Bagno struktura dominacji epifitonu jest następująca:2 eudominanty – Theridion sisyphium (22,56%) i Mangora acalypha (20,35%);3 dominanty: Evarcha arcuata (8,77%) i Tetragnatha extensa (6,11%)i Microlinyphia pusilla (5,18%); 6 influentów – Gonatium rubens (3,01%), Hypsosinga pygmaea (2,90%), Tetragnatha pinicola (2,55%), Oxyopes ramosus (2,52%), Neriene radiata (2,44%), Evarcha falcata (2,36%). Wykazałam tu 4 recedentyi 32 subrecedenty.

  

GATUNKI RZADKIE

Epifiton zbiorowisk leśnych składa się niemal wyłącznie z gatunków pospolitych (99,1% wszystkich gatunków). Jedynie Theridiosoma gemmosum jest pająkiem dość rzadkim w Polsce (KARPIŃSKI 1956; PILAWSKI 1963; DZIABASZEWSKI 1978, 1991a; WOŹNY 1985; STARĘGA, STANKIEWICZ 1996; STARĘGA 1995, 2003; CHYŻY, STARĘGA 1997). Zasiedla niską roślinność w bardzo wilgotnych środowiskach o różnym stopniu nasłonecznienia – zawsze w pobliżu wody. Mimo obecności odpowiednich siedliskw Polsce, populacje T. gemmosum cechują się niską liczebnością. W Wigierskim Parku Narodowym gatunek ten stanowi 1,98% epifitonu w olsie i zaledwie 0,13% epifitonu w łęgu.

  

ANALIZA ZOOGEOGRAFICZNA

W epifitonie zbiorowisk leśnych dominują gatunki szeroko rozmieszczone (europejskie, eurosyberyjskie, zachodniopalearktyczne, palearktyczne i holarktyczne), stanowiące 99,1% wszystkich gatunków. Gatunki o zasięgu północnym stanowią zaledwie 0,9% ogółu wykazanych gatunków. Taką grupę reprezentuje borealny Bathyphantes parvulus występujący w borze trzcinnikowym i olsie, gdzie stanowi po 0,2% w zgrupowaniach. W epifitonie zbiorowisk leśnych Wigierskiego Parku Narodowego nie występują gatunki południowe (południowo-europejskiei południowo-palearktyczne).

  

PODOBIEŃSTWO SKŁADU GATUNKOWEGO I STRUKTURY DOMINACJI

Skład gatunkowy araneofauny epifitycznej jest najbardziej podobny w zbiorowiskach występujących w podobnych warunkach siedliskowych (wilgotności i nasłonecznienia): łęgu i olsie, na mszarach sosnowych i w borach trzcinnikowych 
(56,7  QS  71,1) (Tab. 2).

Struktura dominacji epifitonu jest najbardziej podobna w zbiorowiskach o podobnej strukturze przestrzennej roślinności i występujących w podobnych warunkach siedliskowych: w borach trzcinnikowych a następnie w olsie i łęgu
(0,57 Re 0,69). Struktura dominacji epifitonu w pozostałych zbiorowiskach różni się znacznie (Tab. 2).

Wartości współczynników Re i QS wskazują, że struktura dominacji bardziej różnicuje zgrupowania pająków, niż ich skład gatunkowy. Otrzymane wyniki wykazały, że araneofauna epifitonu zbiorowisk leśnych różniących się strukturą przestrzenną oraz wilgotnością i nasłonecznieniem habitatów, różni się składem gatunkowym i strukturą dominacji.

 

Tab. 2. Podobieństwo składu gatunkowego epifitonu według współczynnika Sörensena (QS)i podobieństwo struktury dominacji epifitonu według współczynnika Renkonena (Re). Objaśnienie symboli – jak w Tab. 1.

Table 2. Similarity of species composition according to Sörensen index (QS) and similarityof dominance structure according to Renkonen index (Re) between epifitic spider communities. Symbols as in Tab. 1.

  

Re
          QS

BT I

BT II

G

Ł

O

M I

M II

BT I

  

0,69

0,19

0,34

0,20

0,07

0,06

BT II

56,7

  

0,45

0,33

0,20

0,09

0,01

G

36,6

55,6

  

0,24

0,21

0,12

0,09

Ł

35,4

41,1

45,2

  

0,57

0,22

0,09

O

33,7

42,3

43,9

71,1

  

0,15

0,07

M I

37,8

47,1

45,6

46,0

40,0

  

0,42

M II

25,0

43,2

37,6

34,4

46,2

63,6

  

   

ANALIZA ZOOCENOZ W ZBIOROWISKACH LEŚNYCH WIGIERSKIEGO PARKU NARODOWEGO

Zgrupowania pająków w warstwie zielnej poszczególnych zbiorowisk leśnych w Wigierskim Parku Narodowym cechują się niezbyt dużą różnorodnością gatunkową (28 47 gatunków) w porównaniu z epifitonem w lasach innych regionów (21 88 gatunków) (DĄBROWSKA-PROT, ŁUCZAK 1968; PALMGREN 1972; DĄBROWSKA-PROTi in. 1973; KŮRKA 1990). Ponadto epifiton jest znacznie uboższy gatunkowo, niż epigeon. Wykazano ponad dwukrotnie więcej gatunków w warstwie naziemej (ściółka i warstwa mszysta), niż w warstwie zielnej (STANKIEWICZ 1999), co potwierdzają również badania innych autorów (KŮRKA 1990, 1995; WOŹNY 1992). Jednak całkowita liczba gatunków pająków epifitycznych w lasach Parku jest wysoka (109 gatunków), co wynika zapewne z dużej różnorodności środowisk. Warstwę zielną zasiedlają pająki sieciowe z rodziny Araneidae, Tetragnathidae, Theridiidae i Linyphiidae oraz aktywnie polujące Thomisidae. Nielicznie występują tu gatunki ściółki i warstwy mszystej takie, jak Tapinocyba pallens czy Porrhomma pygmaeum. Jak wykazał BRAUN (1992), pająki epigeiczne penetrują również wyższe warstwy roślinności, jednak występują tam sporadycznie.

Największą różnorodnością gatunkową zgrupowania wśród rozpatrywanych charakteryzuje się araneofauna epifityczna mszaru Suche Bagno (47 gatunków), niższą – araneofauna mszaru Suchar (43 gatunki). Takie wyniki wskazują na niewysoką różnorodność gatunkową epifitonu mszarów Parku w porównaniu z araneofauną mszarów z innych regionów (35 88 gatunki) (PALMGREN 1972, KŮRKA 1990, WOŹNY 1992). Żaden z dominantów i eudominantów warstwy zielnej mszarów Parku nie osiąga podobnego udziału w strukturze dominacji na innych mszarach wysokotorfowiskowych. Spośród najliczniejszych gatunków epifitycznych stwierdzonych w Parku, tylko Microlinyphia pusilla, Neriene radiata, Tetragnatha extensa i Evarcha arcuata osiągają znaczący udział (> 2 %) w warstwie zielnej innych torfowisk wysokich (PALMGREN 1972, KŮRKA 1990, WOŹNY 1992). Przyczyną różnic w strukturze dominacji mogą być zarówno zasięgi gatunków pająków, jak i struktura przestrzenna warstwy zielnej, zależna od dominujących gatunków roślin. Przykładem jest chociażby Mangora acalypha preferujący wrzosy i borówki, czy heliofilny Oxyopes ramosus zasiedlający wrzosy (ŁUCZAK 1959, PLAMGREN 1972, KŮRKA 1990, WOŹNY 1992). Jak podaje KŮRKA (1995), na torfowiskach górskich jednym z dominantów jest borealno-górski Theridion ohlerti TH., nie wykazany z torfowisk niżowych w Polsce.

Araneofauna warstwy zielnej olsu w Wigierskim Parku Narodowym charakteryzuje się dużą różnorodnością gatunkową. Wyróżniłam tu 44 gatunki, gdy z olsów Puszczy Kampinoskiej wykazano od 21 do 42 gatunków pająków (DĄBROWSKA-PROT, ŁUCZAK 1968; DĄBROWSKA-PROT i in. 1973). Podobieństwo epifitonu z różnych olsów wyraża się w dominacji Tetragnatha montana (gatunku higro- i skotofilnego) oraz Linyphia triangularis (gatunku eurytopowego), jak również w znacznym udziale w zgrupowaniu następujących gatunków wilgocio- i cieniolubnych: Bathyphantes nigrinus, Trematocephalus cristatus i Dolomedes fimbriatus (DĄBROWSKA-PROT, ŁUCZAK 1968; DĄBROWSKA-PROT i in. 1973; MAELFAIT i in. 1995). W epifitonie łęgu, mimo dominacji gatunków wilgocio- i cieniolubnych, najwyższą wartość wskaźnika dominacji osiąga (tak, jak w olsie) eurytopowy Linyphia triangularis. Pająki wilgocio- i cieniolubne osiągają tu mniejszą liczebność, niż w olsie. Cechą wspólną epifitonu łęgu i olsu jest obecność i znaczna liczebność gatunków wskaźnikowych wilgotności zbiorowisk leśnych takich, jak: Tetragnatha dearmata, T. montana, Dolomedes fimbriatus, Pachygnatha clercki, Trematocephalus cristatus i Theridiosoma gemmosum. Różnice uwidaczniają się w strukturze dominacji. Zaobserwowałam zmiany liczebności dominujących, blisko spokrewnionych gatunków o odmiennym spektrum tolerancji ekologicznej. W olsie wilgocio- i cieniolubny P. clercki dominuje nad bardziej eurytopowym P. listeri, w łęgu zaś ustępuje mu liczebnie. Podobnie:T. dearmata przeważa nad T. montana w olsie, natomiast w łęgu ustępuje mu liczebnie.

Warstwę zielną grądu w Wigierskim Parku Narodowym zasiedla 38 gatunków pająków. DZIABASZEWSKI (1991b) wykazał łącznie 72 gatunki występujące w runie 4 typów grądów, jednak na poszczególnych stanowiskach liczba ta jest z pewnością mniejsza. Dominującymi w epifitonie grądu Wigierskiego Parku Narodowego są: Diaea dorsata, Enoplognatha ovata i Linyphia triangularis (Tab. 1), osiągające wysoką liczebność również w grądach z innych regionów Polski (DZIABASZEWSKI 1991b). Spośród nich tylko D. dorsata jest gatunkiem leśnym. Wyniki otrzymane w Wigierskim Parku Narodowym wskazują, że pająk ten preferuje umiarkowanie wilgotne zbiorowiska leśne: bory mieszane i grądy.

Araneofauna warstwy zielnej różnych typów borów mieszanych jest zazwyczaj bardziej różnorodna, niż araneofauna borów trzcinnikowych w Wigierskim Parku Narodowym: w jej skład wchodzi od 52 do 85 gatunków pająków (ŁUCZAK 1959, PALMGREN 1977), rzadziej mniejsza liczba gatunków (PALMGREN 1972). Cechą wspólną borów mieszanych jest wysoki udział procentowy Linyphia triangularis i Maso sundevalli podobnie, jak w borach trzcinnikowych Wigierskiego Parku Narodowego. Eudominanty epifitonu borów trzcinnikowych Parku – Meta segmentata i M. mengei - osiągają mniejszą liczebność w epifitonie innych borów, gdzie są influentami lub subrecedentami (ŁUCZAK 1959; PALMGREN 1972, 1977).

  

PODSUMOWANIE

Araneofauna epifityczna w zbiorowiskach leśnych Wigierskiego Parku Narodowego zdominowana jest przez pospolite gatunki o szerokim zasięgu występowania. Wykazano tu nowe stanowiska Theridiosoma gemmosum – dość rzadkiego gatunku w Polsce. Wspólnymi dla wszystkich zgrupowań pająków są eurytopowe gatunki: Enoplognatha ovata, Linyphia triangularis, Meta segmentata, oraz gatunki leśne: Diaea dorsata i Neriene radiata. W epifitonie zbiorowisk leśnych nie stwierdzono gatunków wysoce stenotopowych a więc i gatunków wyłącznych dla araneofauny epifitycznej w poszczególnych zbiorowiskach leśnych.

Badania araneofauny epifitycznej uzupełniły wykaz gatunków z Wigierskiego Parku Narodowego o 70 pająków. Z obszaru Parku znanych jest obecnie 180 gatunków pająków.

  

PODZIĘKOWANIA

Badania finansowane w 1994 roku przez Komitet Badań Naukowych w Warszawie w ramach tematu „Pająki zbiorowisk leśnych Wigierskiego Parku Narodowego”, nr projektu: 6 P204052 07.

  

PIŚMIENNICTWO   zobacz >>>

  

STRESZCZENIE

W zbiorowiskach leśnych w Wigierskim Parku Narodowym przeprowadziłam badania, których celem było określenie składu gatunkowego i struktury dominacji zgrupowań pająków epifitycznych. Wytypowałam powierzchnie badawcze w: borze mieszanym trzcinnikowo-świerkowym z drzewostanem 60-letnim, borze mieszanym trzcinnikowo-świerkowym z drzewostanemi 90-letnim, grądzie, łęgu jesionowo-olszowym, olsie, oraz na dwóch płatach mszaru sosnowego. Na każdym stanowisku zbierałam pająki za pomocą czerpaka entomologicznego (przez 3 sezony: od połowy kwietnia do końca listopada). Zgromadzony materiał liczył 4805 osobników, spośród których 4251 dojrzałych i młodocianych oznaczyłam do gatunku. Przynależności gatunkowej pozostałych 573 osobników juwenilnych nie oznaczyłam. Na podstawie takich danych określiłam skład gatunkowy i strukturę dominacji zgrupowań pająków oraz podobieństwo składu gatunkowego (współczynnik Sörensena) i podobieństwo struktury dominacji (współczynnik Renkonena). W epifitonie stwierdziłam 109 gatunków pająków, z których 4 (Enoplognatha ovata, Linyphia triangularis, Meta segmentata, Diaea dorsata i Neriene radiata) są wspólne dla wszystkich zgrupowań (Tabela 1). Największą różnorodnością gatunkową charakteryzuje się epifiton mszaru sosnowego Suche Bagno (47 gatunków), zaś najmniejszą – epifiton boru trzcinnikowego 90-letniego (28 gatunków). Epifiton zbiorowisk leśnych składa się niemal wyłącznie z gatunków pospolitych: jedynie Theridiosoma gemmosum jest pająkiem dość rzadkim w Polsce. Wykazałam zmiany w strukturze dominacji blisko spokrewnionych gatunków. W olsie wilgocio- i cieniolubny Pachygnatha clercki dominuje nad bardziej eurytopowym P. listeri, w łęgu zaś ustępuje mu liczebnie. Podobnie: Tetragnatha dearmata przeważa nad T. montana w olsie, natomiast w łęgu ustępuje mu liczebnie. Badania araneofauny epifitycznej uzupełniły wykaz gatunków z Wigierskiego Parku Narodowego o 70 pająków. Z obszaru Parku znanych jest obecnie 180 gatunków pająków.

   

strona główna Wigierskiego Parku Narodowego