|
4. BIOLOGIA
RAK SZLACHETNY (Astacus astacus L.), zwany również rzecznym lub szerokoszczypcowym,jest rozpowszechniony na całym obszarze Europy Środkowej z wyjątkiem wysokich partii gór. Obecnie wiele stanowisk tego raka uległo zagładzie, przede wszystkim ze względu na zanieczyszczenia wód i epidemie dżumy raczej (MASTYŃSKI i ANDRZEJEWSKI 2001). Przebywa najchętniej w wodach płynących o głębokości większej od 0,4 m i szerokości 3,0 m, występuje również w stawach i żwirowniach w pierwszej klasie czystości wody zawierającej znaczne ilości wapnia. Optymalna temperatura dla raków szlachetnych wynosi średnio rocznie od 10 do 12°C i nie powinna przekraczać 21°C. Dojrzewa płciowo w trzecim roku życia, po osiągnięciu około 8 cm długości. Czas rozrodu przypada na późną jesień - przełom października i listopada. Czasami rozpoczyna się w drugiej połowie września i uwarunkowany jest czynnikami atmosferycznymi. Po 25 dniach od kopulacji samica odkłada od 60 do 200 jaj w podgięty odwłok, które przyklejone do niego pozostają przez 6 miesięcy do czasu wylęgu. Po pierwszym linieniu, które następuje 10 dni od wyklucia, oddzielają się one od matki, a całkowicie usamodzielniają się po następnych 15 dniach. W pierwszym roku życia kilkakrotnie zmienia pancerz (linienie) i osiąga długość całkowitą 5-6 cm, po trzech latach 10-11 cm, przy średniej masie około 25 g. Duże okazy mają długość 20-25 cm i masę powyżej 150 g. Rak ten żywi się planktonem roślinnym a następnie przeważnie młodymi pędami roślin wodnych. Wapń potrzebny do budowy pancerza znajduje w takich roślinach, jak: ramienice, moczarki, rdestnica kędzierzawa, połyskująca i rogatki. Osobniki dorosłe odżywają się bezkręgowcami, na przykład mięczakami, ośliczkami, kiełżami i larwami owadów. Pokarmem ich są również żaby i ryby, szczególnie osobniki chore i martwe, stąd pogląd, że rak pełni funkcję "sanitariusza wód". Wymiar ochronny raka szlachetnego wynosi 10 cm, a okres ochronny dla samic trwa od 15 października do 31 lipca, natomiast dla samców od 15 października do 15 marca.
RAK BŁOTNY (Pontastacus leptodactylus Esch.), zwany również stawowym lub długoszczypcowym. Pierwotnie pochodził z obszaru Morza Czarnego i Kaspijskiego, a obecnie gatunek ten dzięki introdukcjom stał się rakiem o największym zasięgu w Europie. Stanowiska położone najdalej na zachód znajdują się w Wielkiej Brytanii. W zachodniej Europie występuje we Francji, Holandii, Belgii, Szwajcarii, Austrii i Niemczech. Na wschód od granic Polski raka błotnego spotykamy na Litwie, Białorusi, Ukrainie i w Rosji, a nawet w Armenii i Kazachstanie. Raki te występują na Syberii i w Finlandii, na południu Europy, a także w Iranie i Turcji. W Polsce gatunek ten należy uznać za wymierający, bowiem jest stale wypierany przez raka pręgowatego (ŚMIETANA 1999). Biologia raka błotnego jest zbliżona do szlachetnego, przy czym rak ten jest uważany za bardziej tolerancyjnego jeśli chodzi o warunki środowiskowe. Lepiej znosi deficyty tlenowe i wyższe temperatury wody umożliwiające mu bytowanie w wodach "błotnistych". Gatunek ten dorasta od 11 do 13 cm, ale spotykane są osobniki do 19 cm. Podlega takim samym wymogom ochronnym jak rak szlachetny.
RAK PRĘGOWATY (Orconectes limosus Raf.) zwany amerykańskim. Do Polski dotarł z Pensylwanii (Ameryka Północna) w 1890 roku do miejscowości Barnówko w ilości 100 sztuk. Głównym powodem aklimatyzacji tego gatunku było przekonanie, że jest on odporny na dżumę raczą, która do drugiej połowy XIX wieku dziesiątkowała populacje raka szlachetnego w Europie. Po ponad 100 latach od sprowadzenia tego gatunku możemy stwierdzić, że stał się on głównym sprawcą zaniku raka szlachetnego w Polsce, który jest uznany za gatunek zagrożony wymarciem. Rak pręgowaty jako nosiciel dżumy raczej opanował w XX wieku ponad 3/4 powierzchni Polski i jest już notowany nawet na Pojezierzu Łęczyńsko-Włodawskim w jeziorze Piaseczno, a prawdopodobnie jezioro Białe koło Włodawy jest najdalej wysuniętym stanowiskiem raka pręgowatego na obszarze Polski południowo-wschodniej (STRUŻYŃSKI i ŚMIETANA 1998), natomiast ekspansja tego gatunku na południowe obszary Polski trwa nadal, bowiem charakteryzuje się dużą aktywnością migracji. Rozród raka pręgowatego przypada wcześniej niż u raków rodzimych: od połowy września do połowy października. Gatunek ten dojrzewa już drugim roku życia, osiągając 5-6 cm i odznacza się wysokim stopniem reprodukcji. Obdarzony jest dużymi zdolnościami adoptowania do niekorzystnych warunków środowiskowych i ocenia się, że może występować wszędzie. Wydaje się jednak, iż unika on obszarów górskich rzek i potoków pstrągowych.
RAK SYGNAŁOWY (Pacifastacus leniusculus Dana) zwany szwedzkim. Pochodzi z Ameryki Północnej (zachodnie wybrzeże), skąd został przywieziony do Szwecji, a stamtąd w latach siedemdziesiątych do środkowej Europy. Miał on pierwotnie zastąpić ustępujące raki rodzime, ze względu na dużą odporność na dżumę raczą. Okazało się jednak, że jest on również nosicielem tej choroby, co spowodowało wycofanie się z zaraczania tym gatunkiem naszych wód otwartych. Do Polski sprowadzany był trzykrotnie w latach: 1972-1973, 1975-1997 i w roku 1979. Sprowadzono wówczas łącznie 40 tysięcy sztuk raków, którymi obsadzono wybrane zbiorniki wodne, cieki oraz stawy i baseny podchowowe (KRZYWOSZ 2000). Dopiero w 1997 roku w pełni opanowano technologię wychowu w Doświadczalnym Ośrodku Zarybieniowym "Dgał" w Pieczarkach. Obecnie zaniechano produkcji tego gatunku w hodowli stawowej w Polsce ze względu na możliwość wypierania gatunków rodzimych i nosicielstwo chorób. Rak sygnałowy charakteryzuje się szybszym tempem wzrostu i większą płodnością od pozostałych gatunków występujących w Polsce. Średnią długość ciała - 10 cm osiąga w trzecim roku, a połowa samic dojrzewa płciowo w drugim roku życia. Najstarsze osobniki dożywają 7 lat, osiągając około 16 cm długości i masę 150-170 g.
RAK LUIZJAŃSKI (Procambarus clarkii Girard) zwany czerwonym rakiem błotnym. Pierwotnie gatunek ten występował w stanie Teksas (USA) zarówno w wodach płynących, jak i stojących. Przez introdukcje rozprzestrzenił się do wód blisko 15 stanów oraz 37 krajów na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Australii i Antarktydy. Najpierw trafił do Europy do Hiszpanii, gdzie zagroził rodzimemu gatunkowi Astacus pallipes przez rozprzestrzenianie się i przenoszenie dżumy raczej. Jako pierwsi w Polsce o możliwości przedostania się tego raka do wód otwartych i ewentualnych zagrożeniach płynących z tego tytułu pisali STRUŻYŃSKI i NIEMIEC w "Przeglądzie Rybackim" w 1999 roku. Procambarus clarkii charakteryzuje się małymi wymaganiami środowiskowymi, optymalna temperatura dobrego wzrostu wynosi 19-21 °C, zaś letalna- 33°C. Toleruje on niskie zawartości tlenu, nawet poniżej 3 mg/l oraz szeroki zakres
pH. W warunkach naturalnych dojrzewa przed upływem 1 roku (11 miesięcy) i kilka razy w ciągu roku samice mogą nosić nawet do 800 jaj. Samice o długości 11 cm składają około 600 jaj. Wielkość handlową (wynoszącą 10-15 g) osiągają w wieku 5-6 miesięcy. Po 8-12 miesiącach mogą ważyć 40 g. Co prawda obecnie rak ten w Polsce występuje w hodowli akwarystycznej, niemniej jednak stanowi potencjalne zagrożenie dla raków rodzimych, tym bardziej, iż może on być nosicielem dżumy raczej i nie ma żadnych gwarancji, że nie przedostanie się do wód otwartych. Należy natychmiast zaprzestać nieprzemyślanego wprowadzania tych raków do wód otwartych.
|
.