|
SSAKI
|
||||||||||||||
Tekst:
|
Ssaki parzystokopytne Artiodactyla
Wspólną cechą parzystokopytnych (Artiodactyla) jest to, że dotykają ziemi tylko pewną częścią racic, a mianowicie dwoma środkowymi palcami – 3 i 4 palcem. Parzystokopytne dzielimy na dwa podrzędy: przeżuwacze – odznaczają się żołądkiem o złożonej budowie i swoistym sposobem trawienia pokarmu roślinnego oraz nieprzeżuwacze, czyli świniokształtne, które są zazwyczaj wszystkożerne. U przeżuwaczy często występują rogi lub poroża. Rogi będące wytworem naskórka, składają się z pochew rogowych otaczających kość rogową, które łączą się z kośćmi czołowymi. Poroże natomiast rozwija się na stałych wyrostkach kości czołowych zwanych możdżeniami. Sposób odżywiania przedstawicieli obydwu podrzędów związany jest z odmiennym typem uzębienia oraz połączenia żuchwy z czaszką. Przeżuwacze, które występują na terenie Wigierskiego Parku Narodowego to: łoś, jeleń i sarna, do nieprzeżuwaczy zaliczamy dzika.
Dzik (Sus scrofa) jest pospolitym gatunkiem lasów Wigierskiego Parku Narodowego. Występuje on tutaj w liczbie około 100 osobników. Czarny zwierz, bo tak nazywa się dzika w języku łowieckim, żyje zwykle w watahach (grupach) złożonych z loch (samic) i warchlaków (młodych) w różnym wieku oraz przelatków i wycinków (osobników 2- i 3-letnich). Dojrzałe odyńce (samce) przez większość roku włóczą się samotnie, tylko na okres huczki (rui) dołączając do watah. Huczka trwa od listopada do początku lutego. Bywa wówczas, że odyńce w zaciętych walkach o lochy zadają sobie ciężkie rany orężem (kłami) – niebezpieczną bronią, w którą wyposażyła je natura. Takie walki nierzadko kończyłyby się śmiertelnie, gdyby nie pancerz – chrząstkowa tkanka na karku i bokach klatki piersiowej. Dziki wzmacniają swój pancerz poprzez błotne kąpiele w babrzyskach, po których malują – ocierają się o pnie drzew, próbując usunąć błoto. Sierść pokryta błotem, korą i zaschniętą żywicą tworzy gruby pancerz, stanowiący dodatkową osłonę. Lochy są kryte przez najsilniejsze odyńce, a po 4–5 miesiącach rodzą młode w prostym gnieździe z gałęzi, liści, traw i mchu. Pasiaki (młode) już po tygodniu chodzą za matką na poszukiwanie karmy. Locha jest w tym okresie bardzo agresywna, broniąc potomstwa przed napastnikami i wszelkiego rodzaju intruzami, w tym przed człowiekiem. Po 3 miesiącach pręgowany rysunek pasiaka zmienia się na rudy kolor, by po roku nabrać czarno-brązowej barwy sierści dorosłych osobników.
Dziki powodują pewne straty na polach uprawnych, czasem znacznie obniżając plony. Największe szkody wyrządzają na kartofliskach i w uprawach kukurydzy. W lesie jednak buchtowanie (rycie) dzików jest bardzo pożyteczne, bowiem spulchniają glebę pod samosiew roślin, jak również wyjadają owady, ich larwy i poczwarki, które mogą być leśnymi szkodnikami drzew.
Najpotężniejszym przedstawicielem fauny parku jest łoś (Alces alces). Łoś, pomimo swej wielkości i wagi, najchętniej zasiedla rozległe tereny bagienne. Niezwykle długie nogi dobrze służą łosiom do brodzenia w bagnie, wodzie i śniegu. Szeroko rozstawione racice umożliwiają mu poruszanie się z niezwykłą zręcznością po miękkim gruncie trzęsawisk, potrafi też dobrze i wytrwale pływać.
Tak jak w przypadku wszystkich samców jeleniowatych, łeb byka (samca) zdobi poroże. W zależności od wieku i warunków środowiskowych może przybierać formę szpiców, badyli, wyjątkowo łopat. Klępa (samica) nie buduje poroża. Łoś jest gatunkiem stosunkowo łatwym do obserwacji, bowiem żeruje on zarówno w dzień jak i w nocy. Na terenie Wigierskiego Parku Narodowego rokrocznie możemy obserwować kilkanaście osobników. Miejscami, w których często możemy zobaczyć łosie, są wieża widokowa w Kruszniku (możliwość obserwacji torfowisk i wilgotnych łąk nad Wigrami) oraz kładka przez torfowiska nad Czarną Hańczą, na trasie zielonego szlaku turystycznego.
W przeciwieństwie do łosia, związanego z terenami podmokłymi, jego mniejszy krewniak jeleń (Cervus elaphus) wykazuje dużo większą tolerancję przy zajmowaniu siedlisk. Jeleń może być mieszkańcem każdego dużego kompleksu leśnego. Na terenie parku przebywa każdego roku ponad 100 jeleni.
Jelenia odróżnia od łosia nie tylko mniejsza masa i pokrój ciała, ale również kształt i budowa poroża. Podobnie jak u wszystkich jeleniowatych, łanie (samice) nie budują poroża, a przywilej noszenia przepięknego wieńca (poroża) jest zarezerwowany wyłącznie dla byków (samców). Każdego roku z końcem zimy jelenie zrzucają poroże, by latem nałożyć kolejne, jeszcze wspanialsze.
W okresie wzrostu poroże pokryte jest scypułem – skórą, pod którą przebiegają liczne naczynia krwionośne i nerwy. Po całkowitym wykształceniu się i skostnieniu poroża, na przełomie lipca i sierpnia, jeleń wyciera scypuł o gałęzie i pnie drzew. W pełni wykształcony wieniec jelenia stanowi nie tylko jego wspaniałą ozdobę, ale również podstawowy oręż, który jesienią będzie decydował o pozycji byka w czasie urzekającego, wrześniowego spektaklu rykowiska (rui). Rykowisko, podczas którego byki rycząc głoszą konkurentom ze swego gatunku siłę i gotowość stanięcia do walki o chmary (stada) łań, możemy usłyszeć w południowej części parku, w rejonie Krusznika, Lipowego i Wysokiego Mostu. Również w centralnej części parku, w rejonie Gawarca oraz Słupia, każdego roku odbywają się gody jeleni.
Najmniejszym przedstawicielem krajowych parzystokopytnych jest sarna (Capreolus capreolus). Gatunek ten w okresie zimowym tworzy rudle (stada), które na wiosnę rozpadają się, a kozły (samce) i kozy (samice) zajmują indywidualne terytoria. W lipcu bądź na początku sierpnia podczas rui, nawet w ciągu dnia, możemy obserwować gonitwy kozłów za kozami. Nim jednak koza urodzi małe, minie 9–10 miesięcy. Tak długi okres ciąży wynika z biologii gatunku. Mamy tu bowiem do czynienia ze specyficznym procesem fizjologicznym, tzw. ciążą utajoną. Wiesław Krawczyński w 1947 roku pisał: „(...) Dziwny natomiast wydaje się fakt, że łania jelenia – zwierz większy i okazalszy – nosi płód około 33, a sarna aż 40 tygodni. Powód leży w tym, że jajka płodowe spoczywają w łonie kozy aż do grudnia bez reakcji, a dopiero od grudnia początkuje się właściwy ich rozwój; dlatego sarna nosi swój płód znacznie dłużej”. U koźlęcia (młodego) płci męskiej już po pierwszym roku życia na kościach czołowych czaszki zaczynają kształtować się tzw. możdżenie, na których każdego roku kozioł budować będzie coraz większe parostki (poroże). Parostki nie przybierają tak okazałej formy, jak to ma miejsce w przypadku jelenia, zdobiąc każdą z tyk trzema, wyjątkowo czterema odnogami.
Sarny na terenie WPN są najliczniejszym gatunkiem zwierzyny grubej – ich liczba wynosi około 150 osobników. Duże zagęszczenie saren powoduje, iż spotkać je można na terenie całego parku. W ostatnich latach na skutek mało śnieżnych zim oraz prowadzonych przez park zabiegów ochronnych, obserwuje się polepszenie kondycji saren, co daje duże nadzieje na dalszy rozwój populacji tego gatunku.
|
|||||||||||||
|
|
|
