Nr 4/2010

TURYSTYKA, WĘDKARSTWO, REKREACJA

Pałac Paezeriu k. Wyłkowyszek. Fot. Elżbieta Perkowska

Polsko-litewskie obszary przygraniczne poznawałam podczas samochodowego rajdu turystycznego w ramach projektu „Oznakowanie obiektów turystycznych w Euroregionie”, realizowanego przez polski powiat suwalski oraz litewskie Euroregion Niemen i Euroregion Szeszupy z funduszy EFRR „Program Współpracy Transgranicznej Litwa-Polska”. Ze szczególnym zainteresowaniem zwiedzałam litewskie atrakcje turystyczne – malownicze miasteczka, dwory i pałace, grodziska. Miejsca te są fascynujące, a tak mało znane przez Polaków. Zapraszam do lektury tekstu i polecam wycieczki samochodowe, a może także rowe- rowe.

Pogranicze polsko – litewskie jest niezwykle ciekawe historycznie, geograficznie i przy- rodniczo. Po jednej i drugiej stronie granicy rozciąga się Suwalszczyzna. Region ten obejmuje swym zasięgiem tereny w północno-wschodniej Polsce oraz w południowo-zachodniej Litwie na lewym brzegu Niemna, gdzie stanowi jeden z pięciu regionów etnograficznych. Po litewsku Suwalszczyzna to Suvalkija, Sudovia lub Užnemunė, czyli Zaniemenie. Najczęściej używane są nazwy Suvalkija i Sudovia, które używane są wymiennie. Określenie Suvalkija wywodzi się z z okresu Rosji carskiej (lata 1866-1915), kiedy region ten wchodził w skład guberni suwalskiej. Sudovia zaś to ziemie Sudawów, jednego z plemion bałtyjskich. Sudawowie zamieszkiwali tereny nadniemeńskie, a Jaćwin- gowie obszary dorzecza Czarnej Hańczy. Nazwy te są jednak często stosowane wymiennie.

Krajobraz obecnej Suwalszczyzny, tak samo polskiej i litewskiej, ukształtował lodowiec zlodowacenia Wisły, który ustąpił z tego obszaru przed kilkunastoma tysiącami lat. Rzeźba terenu jest bardzo urozmaicona. Przeważają wzniesienia do wysokości 60-70 metrów n.p.m. (najniżej położone miejsce znajduje się w dolnym biegu Szeszupy – 50 m n.p.m., najwyższe – Rowelska Góra k. Wiżajn – 299,1 m n.p.m.). Suwalszczyzna jest położona na Pojezierzu Litewskim. Wody niemal wszystkich rzek spływają do Niemna. Dopływem Niemna i najdłuższą rzeką Suwalszczyzny jest Szeszupa, której źródła znajdują się w Polsce niedaleko rzeki Czarna Hańcza między wsiami Turtul i Szeszupka., ale jej główny bieg jest na Litwie. Drugą rzeką Suwalszczyzny, która tak jak Szeszupa wpada do Niemna, jest Czarna Hańcza. Swój bieg rozpoczyna koło Oklin, przepływa przez jezioro Hańcza i poprzez jezioro Wigry kieruje się na południowy wschód aż do Niemna. Spośród mniejszych rzek warto wymienić Marychę, Białą Hańczę czy Sejmenę. Największe jeziora Suwalszczyny to: Wigry, Hańcza (najgłębsze jezioro w Polsce – 108,5 m), Szelment, Wiżajny, a po stronie litewskiej Vištytis (Wisztynieckie), Dusia (Duś), Metelys (Metele), Obelija (Obelica), Žuvintas (Żuwinty) i Ančia, czyli litewska Hańcza otoczona miasteczkiem Veisiejai (Wiejsieje).

Miejscem, które warto zobaczyć na Litwie, jest zespół dworski w Zypliai (Zyplach) w rejonie szackim, na wschód od miasta Luksiai (Łuksze). Dwór i założenie parkowe powstały na początku XIX w. dzięki szlachcicowi Janowi Bartkowskiemu, zajmującemu się sprzedażą drewna. Obecnie obiekt zarządzany jest przez Stowarzyszenie Twórców Ludowych Litwy, które w dawnych stajniach dworskich urządziło miejsce spotkań ze sztuką. Są tu pracownie: rzeźbiarska, ceramiczna i kowalska oraz bogato wyposażona galeria, w której znajduje się kolekcja kutych z żelaza krzyży, rzeźb w drewnie, gobelinów, wyrobów z gliny, słomy i wiele innych wytworów. Miesza się tu sztuka tradycyjna i nowoczesna.

Drewniane rzeźby w galerii w zespole dworskim w Zyplach

Fot. Elżbieta Perkowska

Miasto Kudirkos Naumiestis (Władysła- wów) jest położone nad rzeką Širvinta (Szyrwinta), w niedalekiej odległości od jej ujścia do Szeszupy. Na Szyrwincie przebiega granica pomiędzy Litwą a Obwodem Kaliningradzkim Rosji. Po drugiej stronie rzeki istniało do końca II wojny światowej bliźniacze miasto Szyrwinta. Obecnie pozostał tylko most.

Historia miasta rozpoczyna się w XVI wieku, kiedy to istniała w tym miejscu niewielka osada. Na początku wieku XVII Cecylia Renata, żona króla Władysława IV nadała jej nazwę Władysławów. Jednakże w popularnym użyciu funkcjonowała nazwa Naumiestis (Nowe Miasto), która to stała się oficjalną w 1900 roku. W 1934 roku władze litewskie nadały obecną nazwę Kudirkos Naumiestis dla uhonorowania twórcy hymnu Litwy Vincasa Kudirki. W centrum miasta znajduje się jego muzeum i pomnik. Jest on bardzo ceniony w całej Litwie. Żył w latach 1858 – 1899, a od 1895 do śmierci mieszkał w Naumiestis. Był lekarzem, dziennikarzem, poetą, muzykiem, kompozytorem, działaczem na rzecz odrodzenia narodowego. Do litewskiego hymnu skomponował muzykę, jak i napisał tekst. Założył pierwszą litewskojęzyczną gazetę „Varpas”.

Pomnik Vincasa Kudirki. Fot. Elżbieta Perkowska

Nieopodal miasta Vilkaviškis (Wyłko- wyszki) nad jeziorem Paezeriai (Pojeziery) znajduje się zbudowany w latach 1795-1799 pałac Paezeriu. Architektura pałacu to mieszanka baroku i klasycyzmu. Do połowy XIX w. pałac Paezeriu należał do dworzan Zabiełów, później Gawrońskich. Autorem projektu był znany w owych czasach architekt Marcin Knakfus. Jest to piętrowa budowla z mansardowym dachem, z wyniosłym portykiem opartym na 4 kolumnach. Wewnątrz, duża ilość stiukowych dekoracji, szczególnie w sali balowej. W pałacu mieści się galeria sztuki. Obok pałacu znajduje się budynek oficyny z neogotycką wieżą ciśnień zwaną Belweder, na którą można wejść, by podziwiać widok na okolice. W budynku oficyny znajduje się stała wystawa rejonu Wyłkowyszki, gdzie prezentowana jest lokalna sztuka ludowa oraz znani w regionie artyści. Od 2004 roku działa tu Centrum Kultury Suwalszczyzny. Całość otoczona jest rozległym parkiem.

Budynek oficyny pałacu Paezeriu. Fot. Elżbieta Perkowska

W miejscowości Antanavas (Antanowo) nad Szeszupą znajduje się unikatowa sześciokątna drewniana kaplica z końca XVIII w. Została ona zbudowana przez Jana Antoniego Chrapowickiego, starostę pilwickiego w ówczes- nym folwarku rządowym Antanowo. Chrapowiccy utrzymywali kapelana domowego, który codziennie odprawiał w niej mszę świętą. Obecnie trwają tu prace konserwatorskie.

Kaplica w Antanowie. Fot. Elżbieta Perkowska

ciąg dalszy